InfoHub Logo

Balany atqa mingizý (synyptan tys is - shara)

Balany atqa mingizý
Sabaqtyń maqsaty: 1. Halqymyzdyń umyt bolǵan salt - dástúrin eske túsirý, oqýshynyń tanymdyq qabiletin damytý.
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, oı órisin shyǵarmashylyq qabiletin damytý.
3. Halyq dástúrlerin tanyp bilý.
Sabaq daıyndyǵy: qanatty sózder, ulttyq kıim, ulttyq buıym, er ábzelderi, syılyqtar t. b.

Sabaq barysy:
Muǵalim: Assalaýmaǵalaıkým halqym meniń,
Ardaqta dástúrińdi, saltyńdy elim.
Mereke toı dýmannyń basy bolsyn,
Igi eńbektiń jemisin bári kórip,
Salt dástúrdi saqtasyn halyq bizdiń.

1 - oqýshy: Bizder buryn kórmegen,
Salt dástúrim órlegen.
Úırenemiz dáriptep,
Zamanymda órlegen.

2 - oqýshy: Egemen bolmaı el bolmas,
Etek jeńi keń bolmas.
Terezesi teń bolmas,
Endi qazaq kem bolmas.

3 - oqýshy: Mánge toly qazaǵymnyń ǵumyry,
San asyldyń ashylyp tur tuǵyry.
Keshe ǵana kereksiz dep tastalǵan,
Ǵajap eken ádebi men ǵuryby.

4 - oqýshy: Baýyrlasqan tánimiz,
Buzylmaǵan antymyz.
Keń dalanyń ejelgi,
Qazaq degen halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz.

Olaı bolsa salt - dástúrimizdiń bir bóligi búgingi synyp saǵatymyzdyń bet ashary boldyryp «Qazaqtyń dástúrleri» atty ánmen jalǵastyraıyq.

Kirispe áńgime. Qazaq halqy balasyn óziniń ómiriniń jalǵasy urpaǵy bolǵandyqtan, dúnıege kelgen sábıin ósip azamat bolǵanynsha ardaqtap, olarǵa arnap yrymdap ár túrli toılar jasap otyrǵan. Sol toılardyń birazy mynalar: Jarys qazan, besikke salý, qyryq shelpek, shildehana, tusaý keser, súndet toı, balany atqa mingizý, tilashar toıy, áskerge shyǵaryp salý toıy, úılený toıy. Sol kóptegen toılardyń biri« Balany atqa mingizý» toıyna búgin kýa bolamyz.

Mundaǵy maqsat. Jas urpaǵymyz salt dástúrdi bilý, tanymdyq qabiletin damytý, qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Ata babamyz ul balaly bolǵanda erekshe syı qurmetpen qarap ony shańyraq ıesi dep eseptegen. Ár kez shymyr, shıraq pysyq, ótkir, aqyldy bolýǵa tárbıelegen. Balasyn 4 - 5 jasqa tolǵanda atqa mingizip úıretken. Ondaǵy maqsaty jelden júırik at pen dostasa bilý, mal túligin qurmetteý, ósip pysyp jetilýge járdem beredi dep baýlyǵan. Sondaı qýanyshty toı búgin bizdiń synypta Akashevtar áýletinde bolǵaly otyr. Toı ıesine sóz bereıik. Býklet, at abzelderin tanystyrý.

Endi azamatymyzdy atqa mingizý dástúrin jasaıyq. Ákesi óz yqylasyn aıtyp ulyn atqa mingizedi. Bala oıynshyq at pen bir aınalyp kelgen soń anasy aq tilekpen shashý shashady. Aýyl qarıasy atqa mingen balaǵa bata beredi. Toıǵa kelgen qonaqtar men toı ıelerine syılyqtar beriledi. Synyp ujymy atynan bir oqýshy syılyqtar tapsyrady. Toıymyzdy odan ári jalǵastyryp toı dastarhanyna shaqyraıyn. Kelińizder. Toı oıynsyz bolmaıdy - ǵoı, ulttyq muramyzdyń biri sandyqta ár túrli qupıalar bolady. Sol qupıaly myna sandyqta da jasyrylǵan eken. Qupıasyn jasyrypty ashyp kóreıik. Kezek ata - anada.

1 - qupıa. Aıtys - túri.
Ulttyq taǵam túrin ata.
2 - qupıa. Ulttyq kıim túrin ata.
3 - qupıa. Ulttyq ydys túrin ata.

Toıdy odan ári jalǵastyraıyq.
Myń buralǵan arýlarym qanshama.
Qamajaıdy tamyljyta bılemek.
Qoshametpen qol soǵaıyq qýana.
Bir oqýshy qamajaı bıin bıleıdi.

Toı dastarhany bolsa da ádepten ozbaıtyn saltymyz bar. Sol úshin de dastarhanǵa baılanysty qandaı tyıym sózder biledi eken balalarymyz baıqap kóreıik. Qane kim biledi, aıtaıyq.
Kórgendi jas pák bala.
Dastarhannan attama!
İsin qalyp jatsa da,
Tańǵy asty tastama!
Úıde de, qaıda da,
Pyshaqpen oınama!
Dastarhanǵa eminbe!
Kóp aldynda kerilme!

Toı dastarhany ánsiz, kúısiz bolmaıdy barlyǵymyz birge kishkentaı qyzymyzben «Qazaqy dastarhanym» ánin shyrqaıyq. Toı oıynsyz bolmaıdy endi bir oıyn oınaıyq oıyn aty: «Qamqor áke» Balalaryńyzdyń analary ýaqyty bolmaı qalǵanda, sabaqqa ketýge asyqqanda shashyn órýge týra keledi. Sonda ákelerimiz qyzdarynyń shashyn qalaı óredi, sándeıdi eken tóreshi bolaıyq. Endi búgingi atqa mingen er-jigitimizge tartý, esine saqtap júrsin dep dostary maqal - mátel aıtyp bermek kezek dostarynda.
Talapty erge nur jaýar.
Jomart joqtyǵyn bildirmeıdi.
Júırik at toqtyǵyn bildirmeıdi.
Qoıandy qamys óltiredi,
Erdi namys óltiredi.
Er moınynda qyl arqan shirimes.
Úlgi alatyn ata - analar qanshama
Ónerliler órge júzer qashanda
Gıtaramen án salýǵa keldi búgin dep bir ata - anamyzdyń ánin tyńdaıyq.
Ultymyz balaǵa jasynan tárbıeni bere bilgen halyq ákelerimiz jipti kúrmeýdi 4 - 5 jasta balaǵa úıretedi eken. Endi oıynymyz «Qupıa jip» oıyny. Analarymyz balalaryna kúrmeýdi úıretedi.
Halqymyz bir oıyny «Altyn saqa»,
Shyǵady jeńimpazy jeke dara
Endeshe bizde oınap kóreıikshi.
Qandaı oıyn eken bul «Altyn saqa» qyzdar 5 asyqtan alyp oıyndy oınaıdy. Astyń aıaǵyna asqa bir bala bata suraıdy.
Qulaqtan kirip boıdy alar.
Ásem ánmen tátti kúı.
Ónerge túrli oı salar.
Ándi súıseń menshe súı dep Abaı atamyz aıtqandaı ata - analarymyzben oqýshylarymyzda ónerpazdar barshylyq.
Kelesi kezekti ata - anamyzdyń biri «Toıyn toıǵa ulasyn» ánin oryndaıdy.

Maqsatymyz ónerli bop jaqsy oqý.
Óner bilim teń tarazy bizderge.
Tárbıeshi ata - anasy desek te.
Qatynas eki arada myqty bolsyn
Mektepke jetisine bir kelse de.
Toı degeniń osylaı bir toılanar.
Sanamyzǵa sińirýge paıda bar.
Toılaryń toıǵa ulassyn ata - analar!
Qýanyshpen qaýyshaıyq qashanda.