InfoHub Logo

Adamzattyń tarıhı damýy barysynda baqyttyń máni men oǵan jetý joldary týraly ártúrli kózqarastar, ilimder qalyptasty. Buǵan fılosofıalyq oılaý tarıhynda kóptegen mysaldar keltirýge bolady. Eger keıbir ilimderde tek bir adamnyń baqytyna jetý ıdeıasy alǵa tartylsa, al basqalarynda jalpy qoǵamnyń baqyty týraly oı beriledi. Bul turǵyda adam baqytyn jalpy adamzatpen úılesimdi kórgen uly fılosof ǵalym Ábý Nasyr Farabıdiń kózqarastary baqyt máselesi men qazirgi zamanǵy kózqarastardyń ózindik sheshimimen erekshelenedi.

Oıshyldyń ómiriniń sońǵy kezeńinde jazylǵan traktattarda, olardyń ishindegi eń mańyzdylary — "Qaıyrymdy qala turǵyndarynyń kózqarastary” týraly traktat", "qoǵamdy zertteý kitaby", "izgi nıet" jáne "baqytqa jetý týraly traktat. Baqyt-adam qyzmetiniń basty maqsaty dep sanaıdy. Buǵan jol-ǵylym men tárbıe. Oıshyl baqytty osylaı sıpattaıdy: "sezimnen nemese qıaldan týyndaıtyn umtylysqa keletin bolsaq, ol barlyq basqa tirshilik ıelerinde birdeı kezdesedi. Adamnyń alǵashqy zıatkerlik obektilerin júzege asyrý-onyń alǵashqy jetistigi. Olar oǵan óziniń eń joǵary jetilýine jetý úshin oǵan qyzmet etý úshin ǵana beriledi. Bul-baqyt. Bul adamnyń jany bolmystyń kemeldiligine deıin kóteriledi, sondyqtan ol endi materıada ómir súrýdi qajet etpeıdi... Baqyt-bul óz múddesi úshin izdeletin jaqsylyq; oǵan eshqandaı jolmen jáne eshqashan basqa nársege qol jetkizýge umtylmaıdy. Al ekinshi jaǵynan (baqyt) adam qol jetkize almaıtyn mańyzdy eshteńe joq. Baqytqa jetýge kómektesetin erikti áreketter-bul keremet áreketter. Olardy týdyratyn ádet - ǵuryptar- jaqsy qasıetter. Baqytqa kedergi keltiretin áreketter-jaman áreketter...» 

"Óziniń tabıǵaty boıynsha, ár adam óziniń ómir súrýi jáne eń joǵary jetilýge jetý úshin oǵan ózi jetkize almaıtyn kóptegen nárseler qajet, al oǵan jetý úshin oǵan qajet nárseniń jıyntyǵynan kez-kelgen nárseni jetkizetin adamdardyń belgili bir qoǵamdastyǵy qajet. Bul jaǵdaıda ár adam basqasyna qatysty dál sol kúıde bolady. Sondyqtan bir-birine kómektesetin kóptegen adamdardy biriktirý arqyly ǵana, olardyń árqaısysy óz ómirine qajet nárseniń bir bóligin basqasyna jetkizedi, adam óziniń tabıǵaty boıynsha kemeldikke qol jetkize alady" . Ál-Farabı fılosofıasynyń ortalyq tezısteriniń biri-jeke adamnyń ál-aýqatqa qol jetkizýi qoǵamnyń ál-aýqatyna qol jetkizý arqyly múmkin bolady degen ıdeıa. Jalǵyz adam, basqalarmen qarym-qatynas jasamaı, baqytty ómir súre almaıdy. Adam óziniń baqytyn jaqyndarynyń, dostary men balalarynyń baqytynan kóredi. Adamdar óz qajettilikterin qanaǵattandyra otyryp jáne armandaryn júzege asyra otyryp, baqytqa basqa adamdarmen yntymaqtastyq pen ózara kómek arqyly qol jetkizedi. Onyń bul ıdeıasy qoǵam damýynyń ótpeli kezeńinde, burynǵy qundylyqtar quldyrap, ekonomıka álsirep, aıqyn kóringen kezde erekshe ózekti bolady

Baqyt jerdegi ómirde qol jetimdi. Ras," absolútti jaqsylyq", kemeldi Baqyt sıaqty, " kez-kelgen zulymdyq joıylyp, adamnyń jany men aqyl-oıy álemdik belsendi aqylmen biriktirilgen kezde paıda bolady... máńgilik bolyp tabylady... Baqytqa jetken jandar... olar bir-birimen baılanysady, bul keıingi urpaqqa qyzmet etetin jaqsy qasıetterdiń ósýine ákeledi. Ár urpaq ózinen keıin bir nárseni qaldyrady (baqytqa jetken jan túrinde), ol jalpy baqytqa qosylyp, ony tolyqtyrady jáne urpaqtardyń ómirin jeńildetedi". Ál-Farabı Baqyt degenimiz aqyl men ǵylymnyń kómegimen jeke adam nemese búkil urpaq qaıtys bolǵannan keıin adamzatqa qyzmet ete alatyn rýhanı mádenıettiń deńgeıine jetýdi bildiredi. Sonymen, aǵartýshynyń oılaryn qorytyndylaı kele, álemdik baqytqa jetý úshin adam, eń aldymen, qaıyrymdy (senýshi) bolýy kerek, ǵylymdy tereń zerttep, teorıalyq bilimdi ıgerip, ózine tán qasıetterdi damytyp, ómir boıy odan da jaqsy qasıetterge umtylýy kerek dep aıta alamyz.mamandyqtardyń birin ıgerip qana qoımaı, sonymen qatar onyń sheberi bolý.

Ál-Farabı óziniń iliminde bilimniń kúshi týraly ıdeıany alǵa tartady, ár adamnyń óz is-áreketinde belsendi jáne erkin ekendigine, árkim bilimge, izgilik pen baqytqa umtyla alatynyna jáne barlyq adamdardyń týýy boıynsha teń ekendigine senim bildiredi.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ magıstranty Nurly Kópjasar;  f.ǵ.k. D.Janataev

---