InfoHub Logo

Osy joly qazaqtyń atyn álemge tanytqan, erekshe kúsh ıesi, kúrestiń alýan túrin meńgerip, álem chempıony ataǵyna ıe bolǵan alǵashqy qazaq, halqymyzdyń maqtanyshy – Muqan Muńaıtpasuly jaıly sóz etemiz. 1913 jyly «Qazaq» gazetinde jarıalanǵan Muqan Muńaıtpasulyna baılanysty eki habarlamany usynamyz.

Birinshisi «Balýan qazaq» dep atalǵan. «Osy kúni Peterbýrg, Máskeý hám shet patshalyqtarynda kúresip, jaýyryny jerge tımeı júrgen balýan qazaq bar, aty Muqan Muńaıtpas uǵly. Aqmola oblysy hám ýezi, Saryterek bolysyndaǵy qypshaq. Jasy 30-dan jańa asqan. Omyraýy tolǵan medal. Kúreske alyp shyqqanda tamashaǵa jınalǵan halyqqa: «Peterbýrg halqynyń súıkimdi palýany» dep tanystyrady. Óziniń laqab aty «Muhanýra». Ótken qys Peterbýrg, Máskeýde «Sheshenadze» degen sırktyń palýany bolyp kúresip júrgen. Bizdiń qazaqta oramal-sharshy alyp júrgen balýandar bolsa da, búl kúnge sheıin dúnıe aralap, ataǵyn shyǵaryp, qazaqtyń uranyn kóterip júrgen balýan joq edi, Muqan balýan bul týrada birinshilikti aldy. Bes-alty jyl munan buryn Muqan da el arasynda ataqty balýan bolyp júrgen jigit edi, talapty, táýekelshil bolǵandyqtan basqa jurttyń talapkerleri istegen iske kiristi. Qazaq balasy ár iste osyndaı talapty bolsa, eshkimnen keıin qalmas edi».

Ekinshisi: «Palýan qazaq» degen atpen jarıalanǵan. «15 nómirde «Qazaqta» aty-jóni jazylǵan palýan Muqan Muńaıtpasuly «Juldyz» gazetasynyń aıtýyna qaraǵanda, byltyr Qazan shaharynda Nıkıtın sırkinde (tamashahana) kúresip 17 kisini jyqqan eken. Bıyl taǵy sol myrza Panaı baqshasynda kúresip 10 kún ishinde 13 kisini jyǵyp, naǵyz palýandyqqa qalǵan. 28 ıýnde «Álemniń palýany» laqabyn alǵan Lorıh degen palýanmen  kúrespekshi. Muqan palýan 10 kún ishinde 700 som aqsha tapqan. «Talapty erge nur jaýar».

Bárimiz biletindeı, batyr atamyz dúnıejúziniń biraz elderin sharlap, 50-den astam medalǵa ıe bolǵan. Palýandy ár jerde árqalaı ataıtyn: "Iamagata Mýhanýra", "Qara Ivan", "Qyzyl maska", "Mýhanýra", "Qara Mustafa". Osylardyń ishindegi "Qara Ivan" laqabyn "Tórt Ivan" quramynda bolǵan kezde alsa, "Qara Mustafa" laqabymen Túrkıada shyǵyp, Shákir-patshanyń kózine túskennen keıin, patsha palýanymyzdy qajylyqqa barýǵa shaqyrady. Batyrymyz usynysty qabyl alyp, qajylyqqa baryp kelgen soń, Muqan Muńaıtpasulynyń esimine "Qajy" degen kıeli mártebe qosylady.

Ahmetjanova Ajar. KazNÝ ım. al-Farabı. Fakúltet ıstorıı, arheologıı ı etnologıı

---