InfoHub Logo

M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan ýnıversıteti
Kýrstyq jumys
Jetekshi: oqytýshy, magıstr Erbolat B. E.  
Oryndaǵan: 6B013 top stýdenti Sadman Aqnıet Jumabaıqyzy

MAZMUNY

Kirispe

İ. Oqý úderisinde synı turǵydan oılaý tehnologıasyn qoldanýdyń ǵylymı, teorıalyq negizi
1.1. Syn turǵysynan oılaý tehnologıasynyń ereksheligi.
1.2.Syn turǵysynan oılaý tehnologıasynyń strategıalaryna sholý

İİ. Bastaýysh synyptyń matematıka sabaǵynda synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn paıdalaný joldary
2.1 Bastaýysh synyptyń matematıka sabaǵynda syn turǵysynan oılaý tehnologıasyn paıdalaný
2.2 Bastaýysh synyp oqýshylranyń synı oılaýyn qalyptastyrýǵa qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan matematıka sabaǵynyń tájirıbelik-eksperıment jumysynyń nátıjesi

Qorytyndy
Paıdalanylǵan ádebıetter

Kirispe

Zertteýdiń ózektiligi. Ótken HH ǵasyrdaǵy aqparattyq tóńkeris tek jańa aqparattyq tehnologıalardy ǵana dúnıege ákelip qoıǵan joq, sonymen birge, aqparattyń ári sandyq jaǵynan, ári sapalyq jaǵynyn artýy erekshe nazar aýdarýdy talap etti. Kóterilgen másele elimizdegi ǵylym men bilim salasyn damytýdaǵy basymdylyqtar retinde oqý oryndarynda bolashaq mamandardy kásibı daıarlaýda, olardyń jeke tulǵalylyǵyn qalyptastyrýda jańa talaptar men mindetter qoıý qajettiligin kórsetedi.

Qazirgi Qazaqstandyq bilim berý keńistigi aqparattyq bolyp eseptelgendikten, sondyqtan ýaqyttyń ótýimen birge mamannyń aqparattyq tehnologıalardy paıdalana bilý iskerligi men kásibı quzyrlyǵyna qoıylatyn talap ta arta túsýde. Paıda bolǵan máseleni sheshý respýblıkalyq kásibı bilim berý júıesine kelip tireledi. Mektepterdiń aldynda turǵan negizgi mindetterdiń biri – jetkilikti deńgeıde kásibı bilimi, quzyrlyqtary men shyǵarmashylyq is-áreketi qalyptasqan, shyǵarmashylyq qabiletteri damyǵan, kásibı bilikti mamandar daıarlaý bolyp tabylady. Bul mindetterdi sheshýdiń joldary retinde aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalardyń múmkindikterine negizdelgen oqýshylardyń kásibı baǵyttylyǵyn jetildirýdi, shyǵarmashylyq is-áreketin qalyptastyryp, damytýdy ataýǵa bolady.

Bolashaq mamandardy kásibı daıarlaýdy jetildirý máseleleri Qazaqstan Respýblıkasynyń negizgi normatıvti quqyqtyq qujattarynda: Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» zańynda (2007), 2005–2010 j. j. arnalǵan Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berýdi damytýdyń memlekettik baǵdarlamasynda,QR-nyń 2002–2004 jyldarǵa arnalǵan bilim berý júıesin aqparattandyrý tujyrymdamasynda, sondaı-aq, jyl saıynǵy QR Prezıdentiniń jyl saıynǵy halyqqa Joldaýlarynda kórinis tapqan.

Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» zańynda bilim berý salasyn jetildirýdiń mańyzdy tásilderiniń biri – bilim berýdi aqparattandyrý jáne halyqaralyq aýqymdy komýnıkasıalyq jelige shyǵý ekendigi aıtylǵan. Sonymen qatar, bul baǵyt Qazaqstan Respýblıkasynda 2010 j. deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasynda qarastyrylǵan negizgi aspektileriniń biri bolyp tabylady. Tujyrymdamada «qazirgi jaǵdaıda bilim berý júıesine jańa sapa, qoǵamdyq statýs berip, aldyńǵy kezektegi mindeti bilikti mamandar daıarlaý bolyp esepteletin qoǵamnyń erekshe sferasy retinde túsiný qajet» dep kórsetilgen.

Mamandardyń kásibı daıarlyǵyn damytýǵa ári bilim berý prosesiniń teorıasyn, mazmunyn, ádisnamasyn, uıymdastyrylýyn jetildirýmen, ári mektepte jumys isteıtin oqytýshylardyń kásibı sheberligin jetildirý joldarymen aınalysatyn (T. S. Sadyqov, A. P. Seıteshev, G. A. Ýmanov, L. K. Kerımov, N. D. Hmel, M. A. Kýdaıkýlov, N. N. Han, A. A. Beısenbaeva, K. K. Jampeısova, G. T. Haırýllın, S. J. Piralıev, Sh. T. Taýbaeva, G. K. Nýrgalıeva, R. K. Toleýbekova, V. V. Trıfonov jáne t. b. ) qazaqstandyq ǵalymdardyń qazirgi zertteýleri eleýli úles qosýda. [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 11, 12, 13, 14, 15]

Sonymen qatar, respýblıkada bolashaq mamandardyń kásibı sapalaryn qalyptastyrý máseleleri zerttelýde, olardyń qataryna pedagogıkalyq ǵylymdy damytýdaǵy tómendegideı: bolashaq pedagogtiń kásibı mándi sapalaryn (A. A. Kalybekova, K. S. Ýspanov, A. A. Moldajanova jáne t. b. ); zertteý mádenıetin Sh. T. Taýbaeva jáne t. b. shyǵarmashylyq izdenimpazdylyqty qalyptastyrý (A. E. Abylqasymova jáne t. b. ); shyǵarmashylyq belsendilikti (J. A. Qaraev); oqýshylardyń aqparattyq mádenıetin qalyptastyrý (D. M. Djýsýbalıeva) tárizdi baǵyttardy jatqyzýǵa bolady. [16, 17, 18, 19, 20, 21, 22]

Zertteýdiń maqsaty – Synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn oqytý negizinde oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendilikterin qalyptastyrý.

Zertteý nysany – mektepterde synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn oqytý júıesi

Zertteý páni – synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn oqytý negizinde oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrý úderisi.

Zertteýdiń mindetteri:
– oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrýdyń teorıalyq negizderin anyqtaý;
– synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn oqytýda oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrýdaǵy múmkindikterin anyqtaý;
– synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn oqytý negizinde oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrýdyń modelin jasaý.

Zertteýdiń ǵylymı jańalyǵy:
– oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrýdyń teorıalyq negizderin aıqyndaldy;
– synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn oqytýda oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrýdaǵy múmkindikterin anyqtaldy;
– synı turǵysynan oılaý tehnologıasyn oqytý negizinde oqýshylardyń shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrýdyń modeli jasaldy.
Zertteýdiń praktıkalyq mańyzdylyǵy: synı turǵysynan oılaý tehnologıasy arqyly oqýshylardyń shyǵarmashylyq – belsendiligin qalyptastyrýǵa arnalǵan kýrs retinde mektepterde qoldanýǵa bolady.

Dıplomdyq jumystyń qurylymy. Dıplomdyq jumys kirispeden, eki bólimnen, qorytyndydan, paıdalanylǵan ádebıetter tiziminen turady.

1.1. Syn turǵysynan oılaý tehnologıasynyń ereksheligi

Qazirgi damý kezeńi bilim berý júıesiniń aldyna oqytý prosesin tehnologıalandyrý máselesin qoıyp otyr. Al jańa tehnologıany meńgerýde muǵalimniń jan-jaqty bilimi qajet. Qazirgi muǵalim pedagogıkalyq prosesti tereń meńgergen, jańasha oılaý júıesine, pedagogıkalyq ózgeriske tez beıimdelgish, bilim alýshynyń jeke bas erekshelikterin qurmetteı alatyn, bilimdi ári isker bolýy kerek.

Orys pedagogy K. D. Ýshınskıı aıtqandaı, qazirgi zaman talabyna saı, ár muǵalim, óz bilimin jetildirip, eski birsaryndy sabaqtardan góri, jańa talaptarǵa saı ınovasıalyq tehnologıalardy óz sabaqtarynda kúndelikti paıdalansa, sabaq tartymdy da, mándi, tıimdi bolary sózsiz. Elbasy N. Á. Nazarbaev joldaýynda: «Bolashaqta órkenıetti damyǵan elderdiń qataryna ený úshin zaman talabyna saı bilim qajet. Qazaqstandy 50 eldiń qataryna jetkizetin, terezesin teń etetin – bilim» degen bolatyn.        

Bul jóninde Qazaqstan Respýblıkasy «Bilim týraly» Zańynyń 8-babynda «Bilim berý júıesiniń basty mindetteriniń biri – oqytýdyń jańa tehnologıalaryn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý, halyqaralyq ǵalamdyq komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý» dep atap kórsetken [2

Búgingi mekteptiń maqsaty - ınovasıalyq oqytý tehnologıasy arqyly oqý men tárbıe jumysyn damytý, oqýshylarǵa júıeli, bilim berýmen qatar qoǵamda ózin-ózi júzege asyrý daǵdysyn qalyptastyrý. Alaıda, ınovasıalyq pedagogıkalyq tehnologıalardy qajetti deńgeıde qoldaný jáne osy arqyly oqýshylardyń bilim deńgeıin, shyǵarmashylyq qabiletin qoǵamdyq suranysqa saı qalyptastyrý elimizdiń barlyq jalpy bilim beretin mektepteriniń, kásiptik bilim berý júıeleriniń daǵdyly isine aınala qoıǵan joq. Áli de bolsa kóptegen mektepter men orta jáne arnaýly, joǵarǵy oý oryndary oqytý prosesin uıymdastyrý men júrgizýde oqytýdyń dástúrli ádisteri men tásilderin paıdalanýmen shektelýde. Inovasıalyq pedagogıkalyq tehnologıalardy qoldaný mektepti sapaly túrlendirýge, jańashyl jobalardy engizýge, ony tıimdi basqarýǵa negiz bolyp, árbir bilim ordasynda ózindik damý jolyn tabýǵa, árbir muǵalimge óziniń ádistemelik júıesin qurýǵa septigin tıgizer edi. Sondyqtan, oqytýdyń ınovasıalyq tehnologıalaryn mektep, kásiptik kolejder men joǵarǵy oqý oryndarynyń praktıkasyna belsendi túrde endirý – qoǵam talaby.

Oqýshylardyń jaýapkershiligin, izdenimpazdyǵyn, sóıleý, oıyn jetkize bilý, ózindik pikir aıtý qabiletterin arttyrý maqsatynda syn turǵysynan oılaý tehnologıasynyń alar orny erekshe.

Syn turǵysynan oılaýdy damytý baǵdarlamasy – álemniń túkpir-túkpirinen jınalǵan bilim berýshilerdiń birlesken eńbegi. Tájirıbeni júıege keltirgen Djınnı L. Stıl, Kýrtıs S. Meredıt, Charlz Templ. Jobanyń negizi J. Pıaje, L. S. Vygotskıı teorıalaryn basshylyqqa alady. Synı turǵydan oılaý «oılaý týraly oılaný» dep sıpattalǵan. Ol mańyzdy máselelerdi talqylaýdy jáne tájirıbeni oı eleginen ótkizýdi qamtıdy.

Synı turǵydan oılaý - baqylaýdyń, tájirıbeniń, oılaý men talqylaýdyń nátıjesinde alynǵan aqparatty oılaýǵa, baǵalaýǵa, taldaýǵa jáne sıntezdeýge baǵyttalǵan pándik sheshim. Ol bolashaqta áreket jasaýǵa negiz bola alady. Synı turǵydan oılaý kóbinese qarsy pikir aıtýǵa balamaly sheshimderdi qabyldaýǵa, oılaý jáne is-áreketimizge jańa nemese túrlendirilgen tásilderdi eńgizýge daıyn bolýǵa uıymdastyrylǵan qoǵamdyq áreketterge jáne basqalardy synı turǵadan oılaýǵa baýlýdy bildiredi. Synı tuǵydan oılaýdy, ádette, bilim berýdin keıingi kezeńderi men orta mekteptiń joǵary synyptary men joǵary oqý oryndarynda oqýshylarmen baılanystyrady. Alaıda synı turǵydan oılaýdyń negizderin kishkentaı balalarmen jumys barysynda, qajetti daǵdylardy damytý maqsatynda bilim berýdiń erte kezeńinen damytýǵa bolady. Bul joldaǵy eń ońtaıly tásil – oqýshylardyń jeke basynyn tájirıbesindegi dálelderge mán berýge yntalandyrý.

Syn turǵysynan oılaý degenimiz:
- shyńdalǵan oılaý, kez-kelgen damý deńgeıine baılanysty máselelerge synı kózben qaraý;
- kúrdeli máselelerdi sheshýge, asa mańyzdy, jaýapty sheshimder qabyldaýǵa qushtarlyq;
- úıretý men úırený birliginen, úırenýdiń qyzyǵýshylyǵynan turatyn, úırenýshiniń senimine negizdelgen qurylym;

Osy kezeńderdi utymdy ótkizilýi mynandaı nátıje beredi:
- oqý motıvasıasy ózgerip, óz betinshe izdenýge úırenedi;
- kerek kezde óz kózqarasyn ózgertýge úırenedi, damýyn qamtamasyz etedi;
- óz oıyn top aldynda ashyq aıta alý, qorǵaı bilý;
- oqýshylar basqalarmen qarym-qatynas jasaı biledi;
- basqalardy tyńdaýǵa, kez-kelgen jaýapqa syılastyq, túsinistikpen qaraýǵa úırenedi.

Syn turǵysynan oılaý tehnologıasy negizinen 3 fazadan turady.
İ Qyzyǵýshylyqty oıatý
İİ Maǵynany taný nemese ajyratý
İİİ Oıtolǵanys

Qyzyǵýshylyqty oıatý kezeńinde oqýshylardyń burynǵy bilimderi men sezimderine áser etip, jańa bilimge mazmun qalap,bolashaqta zertteý júrgizýge kúsh alýlaryna jáne oryndalýy kerek tapsyrmalar jónindegi jeke jáne toptyq túsinikterdi qalyptastyrýlaryna kómektesedi. Qyzyǵýshylyqty oıatý – oqýshylar úshin sabaqqa qatysýdaǵy alǵashqy qadam bolyp tabylady. Olar óz erkimen sanaly túrde alǵa jyljıtyndyqtaryn nemese úıretilgen taqyrypqa enetindikterine sheshim qabyldaıdy. Sonymen qatar oqýshylardyń jańa ıdeıa men málimetterdi úırenýge, ony ózindegi bilim negizimen ushtastyrýda ishteı nemese syrttaı belsendi bolatyn-bolmaıtyndyqtaryn sheshýi de alǵashqy fazada iske asady.

Maǵynany taný kezeńinde oqýshylar jańa málimet pen ıdeıany nemese jańa mazmundy ıgerip, iske asyrady. Dáristi basqaratyn talqylaý, kitap oqý, vıdeo-kasseta, óner qoıylymdary nemese basqa nusqaý ádisteriniń qaı qaısysy bolmasyn osy fazada iske asyp, oqýshylar jańa aqparattar men mazmunmen tanysady. Bul kezeńdegi oqýshynyń negizgi mindeti – jańa aqparat mazmunymen aınalysyp, jańa ıdeıanyń burynǵy bilim men senimderimen baılanysqandyǵy jóninde habardar bolý. Tıimdi túrde bilim alý úshin oqýshylardyń sabaqqa, óz áreketine oımen qaraý, óziniń túsnigenin baqylaýyna múmkindik berý qajet. Jańa aqparattardy qabyldaı otyryp, belsendi túrde is-áreketi basqarýy qajet. Maǵynany taný kezeńinde oqýshylar jańa bilimdi burynǵymen biriktire otyryp, jańa aqparattyń qoldanbalylyǵy men qolaılylyǵyn qarastyrady, belgisizden belgilige qaraı júretin aqparat pen ıdeıanyń mańyzdylyǵy jóninde sheshim qabyldaıdy.

Oıtolǵanys kezeńi úırený prosesiniń sońǵy fazasy bolady da, bul kezeńde oqýshylar alǵan bilimderin syrtqa shyǵaryp, túsingenderin óz sózderimen jetkize bastaıdy. Bul fazanyń maqsaty – oqýshylardyń alǵan bilimderi uzaǵynan mazmundy bolyp, shyndyqqa ulasýy úshin burynǵy málimetteri men jańa málimetti óz deńgeıinde qabyldaı alýyn qamtamasyz etýi.

Bul faza talqylaýlar men bilimdi tájirıbede qoldaný, jańa ıdeıalar men uǵymdardy jınaqtaýmen, mazmun jónindegi ózderiniń ashyq usynystary men kelesi bir zertteýdi bastaýǵa shaqyrýmen aıǵaqtalady. Oıtolǵanys kezeńindegi úırený – jeke sıpatqa ıe bolatyn sát. Bul fazada úırenýshi jańa bilimdi óz menshigine alady. Oı tolǵaý prosesi arqyly oqýshylar ózderiniń oıyn naqtylaıdy. Málimetter jınaǵy men qurylym maǵynasyn synaqtan ótkizedi. Oqýshylar osy proseske jetpeıinshe, olardyń úırengenderi bar bolǵany bireýdiń ıdeıasy nemese senimi. Málimetti basqanyń ıdeıalar «patshalyǵynan» bólip alý arqyly ǵana ózindik etýge bolady.

Shyn máninde, kóptegen úırenýshiler úshin jańa málimet burynǵy úırengenderine múlde qarama-qaıshy bolýy múmkin. Ózara jaqsy ıdeıalar úırenýshige oı tolǵanyssyz sanaly túrde jete qoımaıdy. Sonymen qatar, synı turǵydan oılaýda balaǵa eń qyzyq ári sabaq jaqsy ótetini ol toptastyrý.

Toptastyrýdyń ishindegi eń tanymaly - Blým taksonomıasy.

Blým júıesi boıynsha:
1. Eń tómengi deńgeı – Bilim, oqytý este saqtaýǵa, jattaýǵa, tanýǵa eske túsirýge baǵyttalady.
2. Túsiný – tanym maqsaty – mazmunyn aıtý, aqparatty bir kúıden ekinshi kúıge aýdarý, óz sózimen jetkizip aıtý.
3. Qoldaný – máseleni sheshý, nátıje alý úshin aqparatty qoldaný maqsaty bolyp tabylady.
4. Taldaý – bólikterge bólý arqyly tutas nátıje kórsetý
5. Sıntez – aýyzsha pánde óte kerek.
6. Eń joǵarǵy deńgeı – baǵalaý.

Blým taksonomıasy oqý maqsattaryna sáıkes keletin mindetterdi jikteýdi kózdeıdi. Onyń negizinde oqýshylardyń synı oılaýyna yqpal etetin tapsyrmalar men suraqtar qurastyrýǵa bolady.

Negizgi bólimdi eske alyńyz jáne jazyńyz. . . , atańyz, birge toptańyz. . . , qatysty uǵymdar tizimin jasańyz. . . , belgilengen tártipte ornalastyryńyz. . .     bilý    Naqty kúnder, oqıǵalar, faktiler, termınder, erejeler, formýlalar jáne t. b. jasap shyǵarady.     
Neniń ne sebepti bolǵanyn túsindirińiz. . . , arańyzda bolatyn óz kózqarasyńyzdyń baılanysyn kórsetińiz. . . , oǵan sondaı (qalaı, qaıda) mysal keltirińiz. . . , ne týraly ekendigin aıtyp, ıdeıa qurastyryńyz. . .     túsiný    Faktilerdi, teorıalardy, qaǵıdattardy túsindiredi; derekterden shyǵatyn saldarlardy sıpattaıdy jáne t. b.     

Salystyryńyz. . . jáne . . . , sosyn negizdeńiz. . . , . . . múmkindik beretin tásildi usynyńyz, . . . . kórsetetin sýret salyńyz, . . . tanystyrylymyn keltirińiz.     qoldaný    Naqty jaǵdaılarda zańdar, teorıalar, formýlalar qoldanylady jáne jańa jaǵdaılardy alynǵan bilim paıdalanylady.     
. . . turǵysynan . . . qurylymyn taldańyz, . . . turǵysynan sıpattaıtyn negizgi qasıetteriniń tizbesin jasańyz, . . . turǵysynan salystyryńyz jáne . . . ereksheligin tabyńyz, . . . taǵy sol sıaqty mátindi tabyńyz    taldaý    Tutastyń bólikteri arasyndaǵy ózara baılanysty tabyńyz, materıaldaǵy logıkalyq mazmunynyń qatesin kóredi, faktiler men saldarlar arasyndaǵy aıyrmashylyqty júrgizedi jáne t. b.     

. . . jańa (ózińniń) jiktemeni usynyńyz, múmkindik beretin jospar ázirleńiz, . . . týraly óz pikirińizdi . . . formasynda baıandańyz.     sıntez   Shemalardy, tapsyrmalardy óz betimen jasaıdy; tájirıbe, zertteý júrgizý josparyn usynady; shyǵarma, baıandama, referat jáne t. b. jazady.     

. . . týraly synı paıymyńyzdy aıtyńyz, . . . saralańyz jáne negizdeńiz, . . . úshin qandaı sheshim ońtaıly ekenin anyqtańyz, . . . úshin . . . mánin baǵalańyz.     baǵalaý    Sol nemese basqa jumystyń óniminiń mánin, jazbasha mátindi qurý logıkasyn baǵalaıdy jáne t. b.     
Synı turǵydan oılaýdyń daǵdylaryn damytý synypta tıisti orta jasaýdy talap etedi, ıaǵnı oqýshyǵa aldyn-ala tapsyrma berilip soǵan qosymsha materıal izdep tabady jáne óz betimen prezentasıa jasaýǵa da bolady. Mundaı ortada ártúrli suraqtar qoıylady, muǵalim seniki durys emes, nege olaı boldy degen suraq qoımaýy kerek, oqýshy barynsha óz oıyn jetkize bilýi tıis. Oqýshy jaýap berip turǵanda muǵalim: «Siz ne qosa alar edińiz» degen jolaı suraq qoıyp, basqa oqýshyny da oılandyrýǵa bolady. Sonymen qosa «Qyzyq eken, men ol týraly oılamappyn» degen túsinikti paıdalanyp, estigenderin synamaı jáne qarsylaspaı, óz pikirlerin aıta alýdy, oılaýdy oqýshy boıyna úıretý kerek. Sonda ǵana oqýshy kóbirek sóıleıdi, oılaıdy, izdenedi, maǵlumat jınaıdy.

Qoryta kelgende, osy tehnologıamen jumys jasaý barysynda muǵalim oqýshynyń ózin izdenýge jeteleıdi, oılanýǵa úıretedi. Al, oqýshy belsendiliginiń arttýy ony shyǵarmashylyqqa jeteleıdi. Búgingi tańda bilim berýdiń ozyq tehnologıalaryn meńgermeıinshe, saýatty, ári jan-jaqty bolý múmkin emes. Sondyqtan da oqý men tárbıe úrdisinde tulǵa damýyna áser etip qana qoımaı qoǵamnyń belsendi azamatyn tárbıeleýge eleýli úles qosýǵa múmkinshilik jasaý – bizdiń, muǵalimderdiń mindeti.

Y. Altynsarın «Oqytýshyny baǵalaǵanda olardyń isine qatysy joq sózderine qarap emes, olardyń egisteriniń betine shyqqan jemisterine, ıaǵnı oqýshylaryna qaraı baǵalaý kerek», - dese, ár ustaz búgingi pedagogıkanyń jańalyqtaryn óziniń de oqýshynyń da shyǵarmashylyq qabiletin damytýǵa tıimdi paıdalanǵanda árbir ustazdyń jemisi bitik shyqpaq.

1. 2. Syn turǵysynan oılaý tehnologıasynyń strategıalaryna sholý

Joba 60-qa jýyq strategıalardan turady. Solardyń keıbirimen tanystyra ketemiz. Djıkso – ujymdyq oqytý ádisi. Maqsaty – jalpy máseleni aldymen jupta, sosyn ujymda talqylaý. Bul jaǵdaıda árbir oqýshy bir sát ózin muǵalim retinde sezinedi, oqýǵa degen jaýapkershiligi artady. Ádisti qoldaný tómendegishe uıymdastyrylady. Aldymen ujym 4 adamnan turatyn toptarǵa bólinedi. Bul “januıa” toptar dep atalady. Sodan keıin 1, 2, 3, 4-ke sanaý arqyly 1-ler bólek, 2, 3, 4 óz aldyna “jumys” tobyn quraıdy. Oqýǵa usynylatyn materıaldyń taqyryby talqylanǵan soń osy mátindi túsiný qajet ekendigi eskertiledi. 4 logıkalyq bólikke bólingen mátinniń 1-bóligin 1-ler, 2-bóligin 2 sanyn alǵandar, 3, 4 nómirli toptarǵa oqýǵa tapsyrylady.

Jumysty bastamas buryn oqýshylarǵa “jumys tobynda” mátinniń tıisti bóligin jaqsy meńgerý qajettiligin, óıtkeni sol bólikti “januıa top” oqýshylaryna túsindirýge jaýapty ekenin, mátindi tutas túsiný ár oqýshynyń yjdaǵattylyǵyna baılanysty ekenin túsindirý qajet.
Kelesi kezekte ujym músheleri bastapqy toptarymen qaıta tabysyp, ózderiniń úırenip kelgen bólikterindegi mazmundy ortaǵa salady. Osylaısha ujym músheleri birin-biri oqytýǵa, sol arqyly oılaýǵa úırenedi.

DJIKSO strategıasy mazmundy joǵary tabyspen meńgerý, oqyǵandy este saqtaý úshin óte tıimdi. Oqýshynyń oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵy artady, ujymda jaqsy qarym-qatynas qalyptasady, sanaly tártip ornaıdy. Sondaı-aq, muǵalimdi, mektep qyzmetkerlerin túsiný, olarǵa degen durys kózqarasqa úırenedi

Eki túrli túsinikteme kúndeligi

Oqýshylardan dápterdiń betin (ne taratylyp bergen paraqty) ortasynan vertıkal syzyqpen bólý suralady. Mátindi oqý barysynda olar:
Bóliktiń oń jaǵyna – mátindegi qatty áser etken tustar, úzindilerdi jazady. Sol jaǵyna áser etken úzindiler jaıly pikir jazady (neni eske túsiredi, sebep saldary qandaı, qandaı suraq taǵy basqa).

Ár oqýshy mátinmen tanysyp, kúndelikti toltyryp bitken soń, jupta, topta talqylaý uıymdastyrylady.

Jumys aıaqtalǵan kezde muǵalim qorytýǵa arnalǵan ázirlep kelgen suraqtaryn qoıyp, jaýaptar alady. Ol suraqtar oqyǵanǵa baǵa berý, pikirin, kózqarasyn bildirýge laıyqtalynyp qoıylǵany durys. Mysaly:
- sizdiń oıyńyzda ne saqtalyp qaldy?
- avtor oqyrmandy qalaı qyzyqtyrady?
- keıipkerlerdiń is-áreketin siz qalaı baǵalaısyz? taǵy basqa túrinde.

Bul ádis te aldyńǵy sıaqty oqýshylardy ujym bolyp jumys jasaýǵa úıretedi. Aqparatty óz betinshe meńgerýge jaǵdaı jasaıdy. Sóz astaryn, qudiretin túsinýge baǵyttaıdy.

Sondaı-aq ádistiń tıimdiligi sabaqtan tysqary qalatyn oqýshy bolmaıdy, oqyǵan mátindi túsiný ony túsinikti etip aıtyp berý, oǵan qatysty oıyn, pikirin bildirý arqyly oqýshynyń tili damıdy. Osylaısha uıymdastyrylǵan oqý sabaqtary arqyly saýatty oqyrman qalyptastyrý múmkindigi týady.

Erkin jazý.

Bul ádisti syn turǵysynan oılaý jobasyndaǵy sabaqtyń úshinshi oı tolǵanys kezeńinde paıdalaný tıimdi. Muǵalim sabaq boıyna qarastyrylǵan jańa aqparat jaıly, odan alǵan áserin, ne úırengenin, neni áli de bile túsý kerek ekenin t. b. jaıly óz pikirin qaǵaz betine túsirýdi tapsyrady. Jazýǵa ýaqyt beredi. Ýaqyt aıaqtalǵan kezde oqýshylar óz jazǵandarymen top múshelerin tanystyrady. Eń jaqsy dep tanylǵan jumysty ujymda oqýǵa bolady.

Oqýshylardy alǵan bilimderin qorytýǵa, oǵan syn kózben qarap, oıyn túıindeýge úıretetin bul ádisti kez kelgen sabaqta qoldanýǵa bolady.

Venn dıagramsy.
Bir-birimen aıqasqan eki sheńberdiń eki jaǵyna salystyrýǵa beriletin obektilerdiń sıpattamalary jazylady. Al aıqasqan jerge ekeýine ortaq sıpattar tiziledi. Salystyrýǵa arnalǵan tapsyrmalardy osy dıagramǵa salyp, oqýshylar qyzyǵa toltyrady, ıaǵnı salystyrý sıaqty kúrdeli oılaý operasıasyn meńgeredi.

Assosasıamen jumys.
Oqýshylardyń synı turǵydan oılaýyn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan oqytý – ol óz betinshe shyǵarmashylyq turǵydan olaı alatyn jeke tulǵany qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan oqytý. Bul til úırenýshiniń shyǵarmashylyq qabiletin damytyp, alǵan bilimin shynaıy ómirde qoldana alýǵa múmkindik týǵyzady.

Oqytý úrdisinde synı turǵydan oılaý áreketin engizý oqýshylardyń óz betinshe bilim alýyna, áriptesterimen, oqytýshymen birge oı bólisýge, alǵan bilimderin, iskerlikteri men daǵdylaryn kúndelikti ómirde jańa jaǵdaıattarda qoldanyp, áreket etýge, óz oıyn, pikirin aıta alýǵa jáne basqalardyń oıymen sanasyp birigip jumys jasaýǵa múmkindik beredi. Toppen birigip jumys jasaý tulǵa boıynda shydamdylyq, meıirimdilik, ujymdyq jaýapkershilik, birigip bir máseleni sheshý sekildi jaǵymdy qasıetterdi damytady.

Qazirgi oqytý úrdisinde bir máseleni talqylaý, oǵan óz kózqarasyn bildirý, áriptes oıymen pikir almasý sekildi jumys túrlerine kóp kóńil bólinedi. Degenmen, keı jaǵdaıda oqytýshy oqýshyǵa suraqtar berip onyń sóıleýine, máselege pikirin bildirýge túrtki boldym degenimen, oqýshy múmkindigin shektegenin baıqamaı qalady. Kóp jaǵdaıda oqytýshy oqýshy oıyn basqarady, ıaǵnı baǵyt ber nemese jetkeshilik etýden góri ol basshylyq qyzmetine aýysady. Bul psıhologtar kórsetkendeı, oqýshylardyń óz betinshe oılaý múmkindikterin shekteıdi. Mysaly, dóńgelek ústel, pikirtalas máselesin oqytýshy ózi daıyndap, jospardy erip, oqýshydan sóıleý barysynda tek oǵan súıenýin talap etedi. Iaǵnı, óz oıyn aıtýda tulǵaǵa erkindik bermeıdi. Stýdent máseleni túsinbeı, mańyzdy, ózine qajetti aqparatty ala almaı, máseleni sheshýge shyǵarmashylyq turǵydan kele almaı, ózinshe oı qorytyp, tujyrymdaý jáne qyzyqty pikirler aıta alý qabiletin ıe bola almaıdy.
Máseleni ashýda jańa oı, qundy pikir bildirý mańyzdy. Jáne ol mindetti túrde qorytyndylanyp, kóriniske ıe bolýy oqytýdyń tıimdiligin arttyrady.

Psıhologter eńbekterine súıenip ádisker ǵalymdar tulǵanyń oılaý qabiletin arttyryp, óz betinshe pikir bildirý, shyǵarmashylyq turǵydan áreket etý, oqýǵa motıvasıasyn arttyrý máselesine baılanysty túrli tıimdi tásilderdi qarastyrýda. Amerıkandyq ǵalymdar R. Sperrı men R. Ornstaın jetpisinshi jyldary adam mıynyń bólshekteriniń ár túrli jumys isteıtinin kórsetti. Eger olar birigip qyzmet atqarsa, onda tulǵaǵa úlken shyǵarmashylyq múmkindikke jol ashylady.

Adam mıy oń jaq jáne sol jaq bólikten turady. Sol jaq bólik: alynǵan aqparattardy kezekpen óńdeıdi, ony bólip taldaıdy; uǵymdar men erejelerdi oılastyrady; sońǵy nátıjesi áreket bolyp tabylady. Al oń jaq bólik: bardyq aqparatty bir mezgilde óńdeıdi; júıeleıdi; beıneni elestetdi; sońǵy nátıjesin sáıkestendirý, uqsastyqty anyqtaý bolyp tabylady.

Atalǵan mı bólshekteriniń tolyq jumys isteýine, tulǵanyń synı oılaý iskerlikteriniń qalyptasýyna tıimdi tásil retinde bizge ǵalymdar «Assosasıamen» jumys, «Mind Map» tásilin usynady.

Bul tásilder oqýshynyń berilgen másele boıynsha oı qorytyp, tujyrymdap, ony kórinis túrinde berýge múmkindik beredi. Árıne, muǵalimniń endigi shyǵarmashylyq áreketi – osy máselelerdi jınaqtap, jasalǵan jumys barysynda oqýshylar tarapynan jasalǵan shyǵarmashylyq jumysty tildik qarym – qatynas deńgeıine jetkizý.

«Mind Map» tásiline qysqasha toqtala keter bolsam, atalǵan tásildi sheteldik ǵalym T. Býzan usynady

Tásildi basqasha oıdy, áńgimeni jazyp alý tehnıkasy dep ataýǵa bolady. Jazý óte jyldam ótedi jáne onyń ózinshe qundylyqtary bar. Aldymen sóz, oı, másele týyndaıdy. Odan keıin qaǵazda kórsetilýge tıisti oılar týyndaıdy jáne olar shektelmeıdi. Jumysty jeke jáne topta jasaýǵa bolady. Kóp oıdy bir ýaqytta mıda saqtaý psıhofızıologıalyq turǵydan múmkin emes. Sol sebepten oıdy kórinis retinde kórsetý kelesi erekshelikterimen aıqyndalady:

- negizgi oı anyq kóriniske ıe bola alady;
- kóptegen uǵym, elementter jeńil tanylyp, olardyń ózara baılanystary kórinedi;
- asosıasıatıvtik oılaý damytylyp, qaıtalaý tez jáne tıimdi túrde ótedi.

Syn turǵysynan oılaý jobasyn qoldanyp qazaq ádebıeti sabaǵyn ótkizý úlgileri

“Oqý men jazý arqyly synı turǵydan oılaýdy damytý” jobasynda jumys jasaýdy bastaǵan muǵalimder bul sabaqtar balanyń tanymdyq belsendiligin arttyrýǵa, óz betinshe bilim alýǵa, shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrýǵa yqpal etetindigin atap ótse, oqýshylar oqýdyń (sabaqtardyń) qyzyqty, jeńil ótetindigin, ujymda birlesip jumys jasaýǵa úıretetindigin, bilimniń tereńdigi, ári tıanaqtylyǵy artatyndyǵyn baıandaıdy.

V synyp Ádebıet
Qýandyq Shańǵytbaevtyń «Sabalaq» óleńi
Sabaqtyń maqsaty: Qýandyq Shańǵytbaevtyń ómirinen qysqasha málimet alady. «Sabalaq» óleńiniń mazmunymen tanysady. Abylı hannyń ómir derekteri týraly bilimderin tolyqtyrady.

Mindetteri:
Mánerlep oqý daǵdysy qalyptasady.
Sózdik qory molaıady, óleń mazmunyn ıgere alady.
Birlesip jumys isteıdi, pikirlesedi, ortaq pikir shyǵara alady, tyńdaıdy, baǵalaıdy.
Strategıalar: «Asosıasıa», «Kýbızm», «5 mınýttyq esse», «Semantıkalyq karta»
Qural – jabdyq: aq bet, dápter, qalam, marker
Kórnekilik: Qýandyq Shańǵytbaevtyń, Abylaı hannyń portretteri.

Sabaqtyń barysy:
I Qyzyǵýshylyqty oıatý
1. Han sózine «Asosıasıa» strategıasy boıynsha synyp oqýshylarynyń barlyǵy birdeı jumys júrgizedi.
1. Jeke jumys
2. Juppen jumys
3. Toppen jumys
4. Ortaq jaýap shyǵarylyp, spıker qorǵaıdy

II Maǵynany ajyratý
Qýandyq Shańǵytbaev ómirine qysqasha sholý
«Sabalaq» óleńin muǵalim mánerlep oqyp shyǵady.
Árbir oqýshy óleń mazmunymen jekeleı ishteı oqyp tanysady.
Sózdik jumys
Súńgi –naızanyń ushy
Bozdaq – jastaı qaza bolǵan jaýyngerler
Qar taldy – qoldan kúsh ketý
Náskes – qarǵys maǵynasynda
Taralǵy – úzeńgi men erdiń aralyǵyndaǵy jip
Qyl, qynap – qylysh salatyn teriden jasalǵan qap.
Aldaspan – qarý.
Dúzgen – shóptiń aty.
Besin – ýaqytty bildiredi, saǵat bestiń kezi.
Qaıaq – dıalekti sóz, qaı jaq degen maǵyna beredi.
Oqýshylar óleń mazmunymen, óleńdegi túsiniksiz sózdermen tanys bolǵannan keıin «Kýbızm» strategıasy boıynsha jumys júrgiziledi. Kýbty aınaldyryp laqtyra otyryp, árbir topqa berilgen suraqtyń retin anyqtaıdy.
suraq beriledi
jeke jumys
juppen jumys
toppen jumys
spıker qorǵaıdy
sýretteý, sıpattaý
Suraq. Ańyraqaıdaǵy qazaq – qalmaq soǵysyn aqyn qalaı sýretteıdi? Sýretke qarap áńgimeleńder. Óleń joldaryna mysal keltire otyryp aıtyp berińder.

Salystyrý. Suraq. Soǵystyń árbir sátinen mysal keltire otyryp, Ábilmámbet hannyń beınesine salystyrmaly minezdeme berińder.
Zertteý. Suraq: Sabalaq kim? Ol nege «Abylaı da Abylaı» dep uran saldy?
Qajettiligin baǵalaý. Suraq «Sabalaq » óleńin oqı otyryp, qandaı jańa málimettermen tanystyń?
. . . Abylaı taǵy týa ma qazaqtan
Tosyp kelem, sol – endigi armanym – degen óleń joldaryndaǵy aqyn armanynyń mańyzdylyǵy nede?

İİİ «5 mınýttyq esse» strategıasy
Taqyryby: Abylaı han
Oqýshy jeke jazady.
juppen jumys
toppen jumys
spıker eń jaqsy esseni oqyp qorǵaıdy.
Úıge tapsyrma: «Semantıkalyq kartany» tolyqtyryp aıaqtaý. Óleńge jospar qurý, mánerlep oqý.
 
Semantıkalyq karta

Óleń qurylysy

Epıtet

Teńeý

Keıipteý

Sınonım

Antonım
Ádebı – teorıalyq uǵymdar, óleńniń kórkemdik tiline taldaý
16 shýmaq, 4 tarma, 11 býyndy
Jeńil ǵanashıdemshapan kıgen
Qarshyǵadaıtas qomdanyp túıilgen
Ólik tosyp, eski, mylqaý molalar
Aıqas, qarjasý, shabý, shanshý, shabysty, aıysty, qaǵysty t. b.
. . . dep yzaǵaÁbilmámbetbýyndyQaldy kenet júzijaınapjadyraı

37. 72 Sabaqta «oqý men jazý arqyly synı turǵydan oılaý» tehnologıasyn qoldaný oqýshylardyń bilimin jetildirýde tıimdiligi zor ekeninne kóz jetkizýge bolady

Óz tájirıbemde oqytý barysynda aldyma qoıǵan maqsatym – balany sýbekt retinde oqý isine óz betinshe qyzyqtyratyn, oǵan qabiletin arttyratyn jaǵdaı týǵyzý. Onyń bastysy oqý úrdisin jańasha uıymdastyrý, oqýshylardyń oqýdaǵy is-áreketi arqyly oılaý daǵdylaryn jetildirý, óz betinshe bilim alý prosesinde birlese áreket etý.

Maqsatqa jetý oqýshynyń ózi arqyly júzege asady. Muǵalim – uıymdastyrýshy, baǵyt berýshi.

«Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan damytý» baǵdarlamasynyń qazirgi tańda bilimdi, bilgenin ómirge paıdalana alatyn shákirt tárbıeleýde alatyn orny erekshe.

Syn turǵysynan oılaý strategıasy boıynsha júrgiziletin jumysta oqýshylardyń óz betinshe tujyrym jasaý, qorytyndyǵa kelý, uqsas qubylystar arasynan tıimdisin tańdaı bilý, problemany sheshe bilý, pikirtalasty júrgize bilý qabileti qalyptasady.

Oqýshyǵa kórkem týyndyny oqytýda óz tájirıbeme súıene otyryp eń tıimdi ádis «Oı qozǵaý», «Negizgi ıdeıany sýretteý», «Kýbızm», «5 mınýttyq esse» dep aıtar edim. Dáıekti túrde taqyrypty asha túsý úshin 9 «A» synybyna ótkizilgen sabaqtardan mysal keltireıin: «Isataı – basshy, men - qosshy» ádebıet páninen ótkizilgen sabaq qundy oılar men paıymdaýlarǵa toly boldy. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý kezeńi boıynsha «Mahambet kim?» dep atalǵan suraq tóńireginde oqýshylar juppen jumys jáne shaǵyn topta jumys jasaıdy. Spıker oqyp beredi nemese aýyzsha aıtady. Maǵynany taný kezeńinde top boıynsha myna suraqtar kóleminde oqýshylar suraqtarǵa jaýap berýge daıyndalady.

Mahambet beınesin sýretteý
Mahambet beınesin Jáńgir hanmen salystyrý
Tarıhı jaǵyn zertteý
Boljaý jasaý (Mahambet senimi búgingi kúnde aqtaldy ma?)
Mahambet kóterilisi bizdiń qoǵamǵa qajet pe? Óleńderi kúndelikti qoldanysta ma, mánin joıdy ma?.

38. 85. Oı tolǵanys kezeńi boıynsha 5 mınýttyq esse «Mahambet patrıot aqyn». Oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵy oıanǵan olar óz betinshe oqyp, jeke toptarda taldap, talqylaı oı bólisti. Bul sabaqtan shyǵatyn qorytyndy - oqýshylar Mahambet óleńderi jáne onyń máni týraly bilim – kózqarastaryn bir júıege keltiredi. Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytady

Budan shyǵatyn qorytyndy: jazý prosesi arqyly oqýshynyń oılaý qabileti damıtynyna taǵy da kóz jetkizdim:
Jazý jumysy oqýshy oıyn júıeleıdi;
Jazý ádisi oqýshynyń ózindik pikiri men kózqarasyn, jazý stılin qalyptastyrady;
Jazý olardyń analıtıkalyq oılaý qabiletterin damytady;
Oqýshynyń ózin - ózi baǵalaýyna, tanýyna yqpal etedi.

Syn turǵysynan oılaý - synaý emes, shyńdalǵan oılaý. Osy baǵdarlamany basshylyqqa ala otyryp, myna jaǵdaıda belgili bir jetistikterge jetýge bolady. Ol úshin úsh deńgeıden turatyn oqytý men úıretýdiń tásilderin qoldanýǵa bolady. Qyzyǵýshylyqty oıatý, maǵnyna taný, oı tolǵanys kezeńderi.

İ Qyzyǵýshylyqty oıatý – jańa sabaqty túsindirý kezindegi úıretý prosesi. Bul ótken sabaq pen jańa sabaqty uıymdastyrýdan turady. Mysaly, taqyryptyń atyn, zatyn túsindirýden bastaımyn. Bul proses boıynsha oqýshy neni biledi,ne aıta alady, osy kezeńde «toptaý», «mıǵa shabýyl», «boljaý» tásilderin paıdalanamyn.

İİ Maǵynany taný – jańa sabaqty bekitý prosesi. Bul kzeńde oqýshy jańa jańalyqpen tanysady, taqyryp boıynsha jumys isteıtdi, ár túrli tapsyrmalar oryndaıdy. Mysaly, V bilemin, - bilmeımin, + men úshin jańalyq, ? meni tań qaldyrady belgilerin qoıyp otyryp, ony tobymen talqylaıdy.
top. Mátindi túsinip, áńgimelep, óz kózqarasyńdy aıt («Ómir súrgim keledi» avtory Baýbek Bulqyshev ).
Top. Mátinge baılanysty sýret sal (soǵys júrip jatqan kezeń nemese jaýynger erligi).
Top «Oı tolǵaý » dep atalady. «Ómir súrgim keledi» týyndysyn oqı otyryp, Baýbekke minezdeme beredi.

«Bes joldy óleń», «Venn dıagramsy», «Kýbızm» sıaqty strategıalar ereksheligine, aýyr – jeńildigine qaraı qoldanylady. Syn turǵysynan oılaýdy úıretý úshin:

- Oqýshylardyń oılaýyna, oıyn ashyq aıtýyna ruqsat berý;
- Oqýshylardyń belsendi is-áreketin qoldaný;
- Oqýshynyń pikirin kúlkige aınaldyrmaý;
- Oqýshylardyń bir – birine jasaǵan synnyń dáleldi, ashyq bolýyn talap teý.

40. 44Oqýshylar osyǵan baılanysty senimdilikpen jumys jasaýǵa, pikirdi tyńdaýǵa, qurmetteýge, bar yntasymen oqýǵa beriledi, balanyń tanymdyq belsendiligi artady, óz betinshe bilim alady, shyǵarmashylyǵ artady jáne izdenedi

SYNI TURǴYDAN OILAÝ QURALDARY

Synı turǵydan oılaý

Synı turǵydan oılaý suraq qoıýdyń, dáleldeýdiń basty daǵdylaryn jáne tómendegi qabiletterdi damytýdy kózdeıdi:
Aıtqandaryn negizdeýge jáne ózimizdiń ómirlik tájirıbemizge qaraı ony tártipke keltirip, mánin qurýǵa ázirlik;
Kún ilgeri kesip-piship qoıýǵa umtylmaı, suraq qoıý, tapsyrma berý jáne basqalardyń ıdeıalaryn synı baǵalaý;
Basqalardyń ózińniń pikirińdi synı baǵalaýyna jáne óz pikirińniń qate bolýyna ashyq bolý;
Ideıalardy synaý jáne «shyndyqty» izdeý.

Balalarǵa negizdelgen, ádil synı turǵydan oılaýdy qalaı damytý kerektigin kórsetý qajet. Olarǵa suraq qoıý, negizdeý, boljam jasaý men úlgileý daǵdylaryn jattyqtyrý qajet. Synı turǵydan oılaýǵa oqytý mynalar týraly negizdi baǵalaýǵa úıretý degendi bildiredi:
Qalaı, qashan jáne qandaı suraqtardy qoıý qajet.
Qalaı, qashan jáne qandaı negizdeý ádisterin paıdalaný kerek.

Bendjamın Blýmnyń jáne basqalardyń jumysynyń sheńberinde synı turǵydan oılaý onyń jikteýindegi oılaýdyń alty daǵdysynyń eń joǵarǵysy bolyp tabylady.

Alty oılaý qalpaǵy
Alty oılaý qalpaǵyn Edvard de Bono ázirlegen, ol ártúrli sheshimderdiń ishinen shoǵyrlandyrylǵan oıdy jedeldetetin qosarlas oılaý úderisin kórsetedi.

Aq qalpaq belgili nemese qajetti aqparatqa nazar aýdarý úshin paıdalanylady.

Sary qalpaq aıqyndylyq pen ómirge senimmen qaraýdy beıneleıdi. Bul qalpaqpen siz ıdeıanyń jaǵymdy jaqtaryn zerdeleısiz jáne óz nazaryńyzdy, kúsh-jigerińizdi onyń jetistikteri men jaqsylyqtaryn izdeýge jumsaısyz.
Qara qalpaq bul – «ázázildiń qorǵaýshysy» nemese nelikten keıbir tetikter durys istemeıdi.

Qyzyl qalpaq sezimdi, boljamdy jáne ishki túısikti bildiredi.

Jasyl qalpaq kreatıvtilikke, múmkindikterge, balamaǵa jáne jańa ıdeıalarǵa baǵyttalady.
Kók qalpaq oılaý úderisin basqarady. Bul baqylaýshy tetik, ol barlyq alty qalpaqtyń baǵyttaryn baqylaýǵa kepildik beredi.

Oıshyldardyń shartty belgileri

Tonı Raıan jasaǵan oıshyldardyń shartty belgileri birqatar oılaýdy talap etetin tapsyrmalardy oryndaýǵa oqýshylardy qyzyqtyrý jáne tartý úshin arnaıy ázirlengen jıyrma shaqty is-áreket kesheni bolyp tabylady.

Bastapqy birqatar suraqtar nemese tapsyrmalar oqýshylardyń taldamalyq, synı jáne kreatıvtik oılaý qabiletin ashý úshin shartty belgiler retinde usynylǵan.

Keri ózgeris – sóılemde «isteı almaımyn», «eshqashan» jáne «istemeımin» sózderin paıdalanyńyz, mysaly, «Siz Londonda eshqashan taba almaıtyn zattardyń tizimin jasańyz».

Eger de – «eger de» degen suraqty qoıyńyz jáne olardyń oılaryn grafıkalyq organaızerge jazyp otyryńyz.
Álipbı – berilgen tapsyrmaǵa qatysy bar sózderdiń tizimin A-dan Ia-ǵa deıin álipbı retimen tizbekteńiz.
AQA – abrevıatýra A=artyq, Q=qosý, A=alyp tastaý, tıisti sabaqty josparlaıdy.
Qurylym – shekteýli mólsherdi kreatıvtilikpen paıdalanýdy talap etetin problemalardy sheshý jónindegi tapsyrma.
Kemshilikter – naqty bir pán nemese praktıkalyq sabaq boıynsha kemshilikter tizimin jasańyz.
Ártúrli paıdalaný – kúndelikti obektilerdi ártúrli jaǵdaıda paıdalaný tizimin jazý úshin qıalyńyzdy paıdalanyńyz.
Qıystyrý – úılespeıtin eki obektiniń qasıetterin sanamalańyz, odan keıin jańa jáne jaqsarǵan ónim jasaý úshin osy qasıetterdi biriktirińiz.
Jónsizdik – aýanı oryndaýǵa bolmaıtyn jónsiz pikirler aıtyńyz, sodan soń ony dáleldeýge umtylyńyz.

Sananyń ádetteri
Sana ádetterin ázirlegen Art Kosta bylaı degen eken: «Sana ádetteri» - sheshimderi birden týyndamaıtyn problemalarǵa tap bolǵanda aqyldy adam jasaıtyn is-áreketterdiń sıpattamalary bolyp tabylady.

Olar kóptegen daǵdylardan, qarym-qatynas pen beıimdilikterden turady, solardyń ishinde:
Qundylyq: Ónimdiligi shamaly úlgilerge qaraǵanda, zıatkerlik minez-qulyq úlgisin qoldaný.
Aýytqý: Zıatkerlik minez-qulyq úlgisin paıdalaný úderisin seziný arqyly.
Sezimtaldyq: Minez-qulyq úlgisin paıdalaný múmkindikterin jáne onyń oryndylyǵyn qabyldaý
Múmkinshilik: Minez-qulyqty júzege asyrý úshin negizgi daǵdylar men múmkinshilikterdi meńgerý.
Jaǵdaıat: Zıatkerlik minez-qulyq úlgisiniń ónimdiligin oılastyrýǵa jáne jaqsartýǵa udaıy umtylý arqyly.

Sananyń 16 ádeti bar:
Tabandylyq
Basqarýshy albyrttyq
Basqalardy tyńdaý – túsinistikpen jáne tilektestikpen
Oılaý ıkemdiligi
Oılaý úderisimiz týraly oılaý – metatanymdylyq
Dáldik pen shynaıylyqqa umtylý
Problemalardy paıymdaý jáne tujyrymdaý
Bar bilimin jańa jaǵdaıǵa qoldaný
Anyqtyqpen jáne dál oılaý jáne ózara is-qımyl jasaý
Barlyq sezimmen aqparat jınaý
Qurý, usyný jáne ońtaılandyrý
Tań qalyp, iltıpat bildirý
Táýekelder úshin ózine jaýapkershilik alý
Ázil-ospaq izdestirý
Ózara baılanystyryp oılaý
Úzdiksiz oqý.

Jazbalarǵa nazar aýdarý
Jazbalarǵa nazar aýdarýdy Arızona Ýnıversıtetiniń profesory doktor Marılıs Vıtt jasady degen pikir bar. Ol stýdentteriniń aýrýlar týraly beımálim málimetterdiń belgili málimetterden kóp ekendigin bilgendigin qalady. Nátıjesinde stýdentter bilý úshin qandaı áreket jasaǵany týraly suraqtar jazdy.

Bul tehnıka oılastyrylǵan, paıdaly oılaý quralyna aınaldy. Jazbalardy paıdalaný tásilderiniń biri tómendegi kestede kórsetilgen. Bul serpindi tapsyrma bolýǵa tıis, ıaǵnı jańa aqparattyń paıda bolýyna qaraı oǵan únemi tolyqtyrý, ony túzetý nemese jańa suraqtarmen tolyqtyrý qajet.

Blým taksonomıasy
Blým tanymdyq salada alty deńgeıdi bóldi, atap aıtqanda ol eń tómengi deńgeı retinde faktilerdi qarapaıym qabyldaý men tanýdan bastap anaǵurlym kúrdeli jáne abstraktili psıhıkalyq deńgeılerge qaraı jyljyp otyryp, eń kúrdelisi baǵalaý dep jiktedi.
 

TNAOQ
Tikeleı nazar aýdarýǵa arnalǵan oılaý quraly –Edvard de Bono oılap shyǵarǵan.
S&J – Saldarlar jáne Jalǵastyrý
Keıbir is-qımyldardyń, sheshimder men erejelerdiń saldarlaryn kórý úshin bolashaqqa kóz júgirtý.
QAQ – Qosý, Alý, Qyzyqty
Sheshimderdi nemese mindetterdi qabyldaǵanǵa deıin suraqtardyń jan-jaqty qaralǵanyna kóz jetkizińiz.
TTB - Taný, Taldaý, Bólisý.
Tujyrymdamany basqarýǵa yńǵaıly, neǵurlym kishirek bólikterge bólińiz.
BFE – Barlyq faktorlardy eskerińiz
İs-qımyldarǵa, sheshimder men josparlarǵa baılanysty barlyq faktorlardy zerdeleńiz.
SZP – Maqsattar, Mindetter, Zattar
İs-qımyldardy qozǵaıtyn nıetterge tikeleı jáne sanaly túrde kóńil aýdaryńyz.
BMT – Balamalar, múmkindikter, tańdaýlar
Balamalardy sanaly túrde paıdalanyńyz.
BAP – Basqa adamdardyń pikiri
Basqa adamdardyń pikirlerine qarańyz.
BQQ – Basqa da qatysy bar qundylyqtar
Oıymyzdyń qundylyqtarymyzǵa qyzmet etetinine kóz jetkizińiz.
BMB – Birinshi mańyzdy basymdyqtar
Eń mańyzdy ıdeıalardy, faktorlardy, zattardy tańdańyz.
JSHTÁİ – Joba, Sheshim, Tujyrym, Ádis-tásil, İs-qımyl
Oı tujyrymdaryna jáne keıingi is-qımyldarǵa tikeleı kóńil bólý.

2. 1 Bastaýysh synyptyń matematıka sabaǵynda syn turǵysynan oılaý tehnologıasyn paıdalaný

Matematıkany oqytýdyń mazmúnyn júzege asyrý úshin jańa tehnologıalardy tıimdi paıdalaný qajet. Matematıka sabagynda oqýshylar óz betinshe júmys jasaı daǵdylaryn damytý, baga jetpes qundylyqtardyń biri. Jattyǵýlardy óz betinshe tekserip, qorytyndy jasaı biletin tulǵa qalyptastyrý maqsatynda jańa tehnologıalar ádisterin keńinen qoldaný qajet.

Matematıka sabagynda synı turǵydan oılaý tehnologıasynyń ár túrli strategıalaryn qoldana otyryp, óz betinshe júmys isteý faktory - esepterdi shyǵara bilý, shapshańdylyq daǵdylaryn uıymdastyra otyryp, oqýshylardyń quzyrettiligin arttyrý arqyly shyǵarmashylyqtaryn damytý.

Oqý jáne jazý arqyly syn turǵysynan oılaý tehnologıasy jańa býyn oqýlyqtarynyń talaptaryn júzege asyrýda, oqýshylardyń bilim deńgeıin kóterýde, balalardy shyǵarmashylyqqa baýlýǵa, oılaryn erkin aıtýǵa, tez arada durys sheshim qabyldaýǵa kómektesetin birden - bir tıimdi tehnologıa. STO tehnologıasyn paıdalanatyn ár ústaz óz pedagogıkalyq qyzmetinde, oqýshy men múǵalim arasyndaǵy qarym - qatynasqa degende kózqarasynyń múldem ózgergenin baıqaıdy. Bul baǵdarlama basqa tehnologıalardan óziniń qurylymy men erekshelenedi. Sabaq josparynyń qurylymy úsh kezeńnen turady. Ár kezeńniń óziniń qyzmeti bar. Jalpy strategıalarynyń sany 80 - nen asady.

Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týrly» Zańynda «Bilim berý júıesiniń basty mindeti ulttyq jene adamzattyq qundylyqtar, ǵylym men praktıka jetistikteri negizinde jeke adamdy qalyptastyrýǵa jene kesibı shyńdaýǵa baǵyttalǵan bilim jene terbıe alý úshin qajetti jaǵdaılar jasaý;. . . oqytý jene terbıe berýdegi jańa tehnologıalar engizý, bilim berýdi aqparattandyrý, halyqaralyq ǵalamdyq komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý» delingen. Bul mindetterdi sheshý úshin mektep ujymynan múǵalimniń kúndelikti izdenis arqyly barlyq jańalyqtar men qaıta qurý ózgeristerge batyl jol asharlyq jańa tejirıbege, jańa qarym-qatynasqa ótý qajettigi týyndaıdy. Sondyqtan da er múǵalim óz is-ereketinde qajetti edis-tesilder kezinde qabyldap durys paıdalana bilýi kerek. Elimizdiń damýyna úles qosatyn eleýmettik órkenıetke kóteriletin, parasatty, densaýlyǵy myqty azamattar terbıeleý - ustazdar qaýymynyń búgingi tańdaǵy mereıli mindeti.

Bastaýysh synyptarda kompútermen júmys isteý tıimdi. Tehnologıalyq quraldardyń biri ekendigin, onyń kómegimen sabaqty qyzyqty, tartymdy etip túrlendirýge bolady. Kompútermen ótken sabaq balanyń kóńil-kúıin kóterip nashar degen oqýshynyń kompútermen júmys isteýde qyzyǵýshylyq qabiletin arttyrýǵa múmkindik beredi jene sheshe almaǵan jaýapty muǵalimniń kómegimen sheshýge tyrysady.
Mundaı sabaqtar oqýshylardyń bilimin, múmkindigin tolyǵyraq baǵalaýyna jene ony túsinýge, jańasha shyǵarmashylyq tesildermen jumys isteýge, izdenýine san alýan edis tesilderdi tańdaýyna jol ashary sózsiz.

Oqýshylardy bilim deńgeıin arttyrý degenimiz bilim sapasynyń arttyrýy. Demek bilim sapasy degenimiz ne? V. Panasúk mekteptegi bilim sapasy - oqý, tárbıelik, eleýmettik, psıhıkalyq jene dene qabiletteriniń aspektilerinde tulǵanyń eleýmettik qajettilikterin qanaǵattyndyratyn qasıetter jıyntyǵy degen anyqtama beredi.

Matematıka sabagynda oqýshylardyń bilim deńgeıiniń arttyrýyn, ıaǵnı bilim sapasynyń kóterý maqsatynda qazirgi zaman talaby shyǵarmashylyq múmkindikterdi iske asyratyn jańa tehnologıalardyń birin qoldanady. Ol «Oqý men jazý arqyly synı oılaýdy damytý» jobasy. Devıd Klýster synı turǵydan oılaý bylaı dep anyqtaıdy:
CTO - búl ózindik, jeke oılaý;
CTO - súraqtar men sheshetin problemalardy aıqyndaýdan bastalady;
STO - adam ózindik sheshim tabatyn jáne negizdelgen mysaldarmen bekitetin naqty argýmentterge umtylady;
Sabaq barysynda tómendegi máselelerdi sheshýge tyrysý kerek:
Oqýshylardyń synı turǵydan oılaýlaryn damytý;
Oı - tolǵanysqa belsendi aralasý;
Bilimdi ıgerýge jaýapkershilikti arttyrý;

Matematıka sabaǵynda STO-nyń birneshe strategıalaryn qoldanýǵa bolady:

«Asosıasıa», «Venn dıagramsy», «Bes joldy óleń», «júpta, toppen, jeke júmys», «Keń aýqymdy dáris».

2. 2 Bastaýysh synyp oqýshylranyń synı oılaýyn qalyptastyrýǵa qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan matematıka sabaǵynyń
tájirıbelik –eksperıment jumysynyń nátıjesi

Matematıka sabaǵynda dıalog arqyly oqytý tásilin qoldaný - synı oılaýdy júzege asyrýdyń birden-bir qozǵaýshy kúshi. Al, dıalogtik áńgimeni damytý úshin suraq qoıý ádisi árbir sabaq barysynda júıeli, tıimdi paıdalanylsa oqýshynyń bilim alý sapasy jaqsarady jáne olar shaǵyn toptarda birlesedi, ıdeıalarymen pikir almasyp, ony talqylaıdy, baǵa beredi.

Muǵalim úshin eń mańyzdy qyzmet - sabaq barysynda shákirttiń bilimge qushtarlyǵyn arttyrý, ózdiginen bilim alýǵa jetekteý, eńbek etýge baýlý, jaýapkershilik sezimin qalyptastyrý úshin san túrli jańartylǵan ádis - tásilderdi úzdiksiz qoldaný.

Zertteýime alǵan 6 - synyptyń matematıka páninen «Bir aınymalysy bar syzyqtyq teńdeý» taqyrybyn meńgertýde synı oılaýdy damytý úshin

J. Qaraevtyń deńgeılep saralap oqytý tásilin bir sabaqta emes 5 saǵatqa bólip josparlaý arqyly qoldana otyryp óttim.
Bul tehnologıa oqýshynyń oı - órisiniń damýyna, óz betinshe oılaý qabiletterin arttyrýǵa múmkindik beredi.
Matematıka sabaǵynda bastaýysh synyp oqýshylarynyń synı oılaýyn qalyptastyrý

Ernıazova S. N. - Oral q. , M. Ótemisov at. Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti.

Qoǵam ómirindegi qazirgi ózgerister, jańa strategıalyq baǵyt-baǵdarlar, qoǵamnyń ashyqtyǵy, onyń jedel aqparattanýy men qarqyndy damýy – bilim berýge qoıylatyn talaptardy túbegeıli ózgertip, bilimniń qoǵamdy qaıta jańǵyrtýǵa qosar úlesin arttyrýda.

Otandyq orta bilim mazmunyn jańartý barysynda qazirgi ómirde keń aýqymdy daǵdylarǵa kóp kóńil bólindi. Bul daǵdylar jalpyadamzattyq jáne etnomádenı qundylyqtarǵa negizdele otyryp, oqýshylarǵa oqýdaǵy, sondaı-aq ómirdegi problemalardy sheshýine múmkindik berdi. «Keń aýqymdy daǵdylar» kelesi is-áreket túrlerinen turady: bilimdi shyǵarmashylyqpen qoldaný; synı turǵydan oılaý; zertteý jumystaryn oryndaý; AKT qoldaný; tildik daǵdylarmen birge qarym-qatynastyń kommýnıkatıvtik tásilderin qoldaný; topta jáne jeke jumys jasaý biliktiligi.

Búgingi kúni bilimdi daıyn qalpynda qabyldamaı, ony ózdigimen qurastyrýdyń tulǵany damytatyndyǵy, ózdigimen qurastyrylǵan bilimniń este uzaq merzimde saqtalatyndyǵy dáleldenip otyr. Qaıtalaý men jattaýǵa negizdelgen bilim tek este saqtaý dárejesinde bolsa, qurastyrlǵan bilim úırenýshiden túsiný, qoldaný,taldaý jáne baǵalaý sekildi belsendi áreketterdi talap etedi. Osyǵan baılanysty elimizdegi jalpy bilim beretin mektepterdiń aldyna jaýapty da, abyroıly mindetter qoıylyp otyr.

Synı oılaý degenimiz – oı qozǵaı otyryp, bilim alýshylyrdyń óz oılarymen ózgelerdiń oıyna synı qarap, estigenin, bilgenin taldap, salystyryp, rettep, suryptap, júıelep, bilgenin ózi zerttep, dáleldep, tujyrym jasaýǵa baǵyttaýda óz betimen jáne birlesip shyǵarmashylyq jumys jasaý.

Belgili ǵalym Daıana Halpern «Synı oılaý – oılaǵan nátıjege jetý úshin tanymdyq tehnıkalardy paıdalaný arqyly shyǵarmashylyqpen ári qaraı baǵyttaı oılaný- dep jazǵan. Synı oılaý – belgili bir másele týraly bar ıdeıalardy jınaqtap olardy qaıta oı eleginen ótkizý jáne sheshim qabyldaýmen aıaqtalatyn kúrdeli «psıhologıalyq úrdis» ekenin atap kórsetken. Synı oılaý – adam ómiriniń bir salasy. Sebebi, bul fılosofıa adamdarǵa kóptegen joldar men sheshimder ishinen mańyzdy ári paıdaly ekenin, tek qajetti aqparattardy ǵana jınaqtap, jańa bilimdi burynǵydan ajyrata alýǵa kómektesedi. Synı oılaýdy damytý tehnologıasynyń dástúrli oqytýdan basty aıyrmashylyǵy – bilimniń daıyn kúıinde berilmeýi.

Synı turǵysynan oılaý – synaý emes, shyńdalǵan oı. Synı turǵyda oılaıtyn adam máseleni sheshýdiń jolyn ózi izdep tabady da, sol sheshimderdi negizi bar, sanaly dáleldermen naqtylaı alady.

Bactaýysh mektep kezeńinde alǵan bilimderdi bala óz is-áreketinde qoldanýǵa mashyqtanady jáne oı qorytyndy jasaı alý, sebep-saldardy anyqtaý, túsinik berý, oılaý qabiletiniń damýy anyq kórine bastaıdy jáne osy kezeńde oqýshynyń oılaýy naqty - beıneliden abstraktyly oılaýǵa qaraı damıdy, zattardy tıisti uǵymdarǵa jatqyzyp, óziniń oıyn dáleldeýge úırene bastaıdy. Ol - bilim berýdiń oqýshy boıynda tulǵalyq erekshelikteriniń qalyptasýy qýatty júretin, joǵary býyndarmen sabaqtasa damıtyn jáne kez kelgen arnaıy bilim alýdyń negizi qalanatyn qundy catycy.

«Matematıka» oqý páni retinde bastaýysh bilim berýdiń mańyzdy maqsattary men mindetterin júzege asyrýda eleýli úles qosady. Matematıka boıynsha bastapqy bilim syn turǵysynan oılaý qabiletin damytady, zertteý jáne qarym-qatynastyń, matematıkalyq bilimdi ómirde qoldanýdyń alǵashqy daǵdylaryn qalyptastyrýǵa yqpal etedi. Bastaýysh synyp oqýshylary matematıka kýrsyn ıgere otyryp, taldaý, jınaqtaý, jikteý, salystyrý, sebep-saldarlyq qatynastar men zańdylyqtardy anyqtaýdy úırenedi, túrli zattar men qorshaǵan orta qubylystaryn sıpattaý úshin matematıkalyq tildiń negizderin ıgeredi, bilim men is-áreket tásilderin meńgeredi.

Oqýshylardy matematıka páni boıynsha tereń de berik bilimmen qamtamasyz etip qana qoımaı, oqýshylardyń synı oılaýyn qalyptastyrýdyń basty sharttarynyń biri - esepterdi shyǵarý barysynda olardyń is-áreketin durys uıymdastyrý. Qazirgi kezde ǵalymdardyń, zertteýshilerdiń, matematıka pániniń muǵalimderiniń kúsh-jigeri osy máselege jumyldyrylǵan.

Mátindi esepterdi shyǵarý barysynda oqýshylar árqashanda belsendi bolyp, ózindik pikir qalyptastyryp, óz oılaryn durys jetkize bilý, óz kózqarasyn dáleldeý, pikirtalas júrgizý, basqalardy tyńdaý, ózge pikirdi syılaý jáne onymen sanasýǵa ýırený, ıaǵnı synı oılaýdy qalyptastyrý bolyp tabylady.

Bastaýysh mektep matematıkasyn oqytý barysynda oqý materıalyn ómirmen baılanystyrý, sabaq ústinde ótilgen teorıalyq materıaldardyń praktıkalyq mánin oqýshylarǵa jete túsindire bilý, oqýshylarda mátindi esepterdi shyǵarý arqyly synı oılaýyn qalyptastyrý máseleleri kóptegen pedagogtardyń, ádiskerlerdiń zertteýlerinen tys qalmaı kelgenmen, ádistemelik negizde tolyq qarastyrylmaǵan. Máselen, bastaýysh synyp oqýshylarynyń oılaý prosesine asa mán berilgenmen olardyń synı oılaýynyń mánine nazar aýdarylmaýy, oqytý men tárbıeleý prosesindegi jan-jaqty, tereń oılaýdyń alýan túrleri qoldanylǵanmen synı oılaýdyń naqty ádisteri durys paıdalanylmaýy, muǵalimder sabaqty uıymdastyrýdyń synı turǵydan oılaýdy qalyptastyrýdyń arnaıy qurylymyn bilmeýi, oqýshylardyń jas jáne jeke erekshelikteri eskerilmeýi, oqýshylardyń ózindik jumystaryn uıymdastyrýǵa kóńil bólinbeýi, bastaýysh mektep matematıkasyn oqytý barysynda oqý materıalynyń ómirmen baılanystyrylmaýy, t. b.

Synı turǵydan oılaý ádette qarsy pikir aıtýǵa, balamaly sheshimder qabyldaýǵa, oılaý jáne is-áreketke jańa nemese túrlendirilgen ádis-tásilderdi engizýge ázir bolýǵa uıymdastyrylǵan qoǵamdyq áreketterge jáne ózgelerdi synı oılaýǵa úıretýdi bildiredi.

Synı oılaý bastaýysh synyp oqýshylarynyń oılaý daǵdylaryn damytyp, olardy oqý men ómirde týyndaıtyn problemalardy/máselelerdi ózdigimen sheshýge baǵyttaıdy. Osy arqyly synı oılaý bastaýysh synyp oqýshylaryn aqparatpen jumys jasaýǵa, jan-jaqta turǵydan kez kelgen jáıtti taldaýǵa, baqylaýǵa, tańdaý jasap, sheshim qabyldaýǵa baýlıdy. Bastaýysh synyp oqýshylary bul sekildi jumystardy jasaý nátıjesinde ózderine jáne ózgelerge tolassyz suraqtar qoıyp, olarǵa jaýap izdep, óz jaýaptaryn utymdy dáleldermen aıǵaqtaıdy, derbes sheshimder qabyldaıdy.

Bastaýysh matematıka oqýlyqtarynda: «Berilgen esepke keri esep qurastyr jáne ony shyǵar», «Esepti teńdeý qurý arqyly shesh», «Eseptiń qysqasha jazýy boıynsha esep qurastyr», «Syzbasy boıynsha esep qurastyr», «Ne baıqadyń? Teńdikter qandaı erejege súıenip jazylǵan?», «Esepterdiń shartyn, suraǵyn, sheshýin, jaýabyn salystyr. Ne baıqadyń?», «Shyǵarý jolyn salystyr», taǵy sol sıaqty tapsyrmalar berilgen jáne olar oqýshylardyń ózbetimen shyǵarmashylyqpen jumys isteýine, belsendi bolýyna, synı oılaýyna kómek beredi. Sol sebepti osyndaı tapsyrmalardy sabaq barysynda kóbirek oryndatý óte mańyzdy.

Oqýshylardy esep qurastyrýǵa úırete otyryp, qurastyratyn esepterdiń túrin ózgertip berý, esepterdi ártúrli tásildermen sheshý, taldaý jasaý, málimetter men shamalardy, buryn ótilgen eseptermen salystyrý, berilgen jaǵdaıdaǵy qasıetterdi anyqtaý, qarapaıym modelderdi qurastyrý men oısha eksperımentti iske asyrý, jınaqtaý, esep shyǵarýǵa qajetti aqparatty tańdaý, ony bir júıege keltirý olardyń oıyn anyq jetkizýge, qysqa sóılep, tereń oılaýǵa yqpal jasaıdy.

Osy joǵaryda atalǵan talaptardy qoldana otyryp esepterdi shyǵara bilý men qurastyrý, mektep oqýshylarynyń aldynda matematıkanyń shyndyqty, naqtylyqty, dáldikti basqara alatynyn anyqtap kórsetýge, matematıkany oqýshynyń óndiristik úrdiste kóre bilýine, esepteı, oılaı sheshimder qabyldaı bilýlerine múmkinshilik beredi.

Esepter balalardy jańa bilimdi qalyptastyratyn jáne burynnan bar bilimderin paıdalaný jolynda pysyqtala túsetin naqtyly materıal bolyp tabylady. Bilimdi qalyptastyrýǵa arnalǵan naqtyly materıal mánin atqara otyryp, esepter: qyısynshyl bilimdi is júzinde oqytýdy ómirmen baılanystyrýǵa múmkindik beredi.

Matematıka kúrdeli pán bolý ústine, ol aqyl-oı oralymdylyǵyna, álem birligin túsinýge qyzmet etedi. Matematıkany oqytýdyń tárbıelik máni men praktıkalyq mazmuny matematıkany mektepte oqytýdyń bilim berý maqsatymen ushtasyp jatady. Sondyqtan, matematıka sabaǵynda bastaýysh synyp oqýshylarynyń synı oılaýyn qalyptastyrý úshin mynadaı máselelerge erekshe kóńil aýdarǵan jón:
eseptiń sońǵy nátıjesin alýǵa yntalandyrý arqyly esepterdi shyǵarýǵa oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, matematıka pánine súıispenshiligin týdyrý;

eseptiń mazmunyn, maǵynasyn túsindirý, shartyn taldaý, belgili jáne belgisiz komponentterin bólý, esepti sheshýge usynylǵan tásilderdi qarastyrý;

ujymmen birlese otyryp esepti sheshý josparyn qurastyrý, esepti sheshý jáne ony dápter betine túsirý;

eseptiń sheshimin tekserý, alynǵan nátıjeniń esep shartymen úılesýin anyqtaý, qajetti jaǵdaıda esepti shyǵarýdyń qosymsha tásilderin tabý, oqýshylar esepti shyǵarý barysynda ózderine jańa jáne praktıkalyq mańyzdy qandaı málimetterdi paıdalanǵandyǵyn bólip kórsetý;
praktıkalyq mazmundy esepterde qarastyrylǵan másele boıynsha keltiriletin túsindirmeniń jáne sonyń barysynda oryndalatyn oı júıesiniń úlgilerin jetekshi suraqtar arqyly baǵyttaý, suraq-jaýaptar arqyly áńgimelesý;

eseptiń mátini oqylysymen oqýshylardyń zeıinin, oıyn bir arnaǵa baǵyttap, ony sheshýdiń josparyn kezinde taldaý jasatý;

qorshaǵan ortadan alynǵan maǵlumattar boıynsha esepter qurastyrý jáne ony shyǵarý, ómirmen baılanystyryp taldaý;

eseptiń shartyna baılanysty oqýshylardyń shyǵarmashylyq is-áreketin uıymdastyrý (sýret salý, syzba syzý, keste toltyrý t. b. );

berilgen praktıkalyq mazmundy esepterdi túrlendire bilý, janama esepterdi keri esepke aınaldyrý, salystyrý;

esepterdi ár túrli tásildermen shyǵarý.

Matematıka sabaǵynda esepterdi muǵalim oqýshyny oqytýǵa, olardyń bilimin naqtyǵa jáne tereńdetýge, ıaǵnı tıanaqty bilim berýge, belgili bir bilik pen daǵdylardy qalyptastyrýǵa qoldanady. Al, esepterdi oqýshylardyń synı oılaýyn qalyptastyrý quraly retinde paıdalaný kóbinese sol eseptiń mazmunyna, matematıkalyq qurylymyna, olardyń jumys isteý ádistemelerine, baǵdarlamalyq materıaldardy oqytýdyń naqty satylaryna táýeldi. Osyǵan baılanysty eseptiń fýnksıasy erekshe mánge ıe bola alady.

Matematıkada esepterdi shyǵarýǵa kóbirek kóńil bólý oqýshylardyń dúnıege kózqarastaryn keńeıtip, kúndelikti turmysta paıda bolatyn máselelerdi tez sheshýge yqpal etedi, eń bastysy - oqýshylardyń synı oılaýyn jáne tanymdyq is-áreketterin (sezinýin, qabyldaýyn, elestetýin, oılaýyn, sóıleýin) qalyptastyrýdyń taptyrmaıtyn quraly. Óıtkeni, esep shyǵarý barysynda oqýshylardyń zertteý daǵdylary jáne óz oılaryn erkin jetkize alýy qalyptasady, olardyń synı oılaý jáne shyǵarmashylyq qabileti damıdy, baǵdarlamaǵa enetin keıbir materıaldy oqýshylar tereń meńgeredi jáne alǵan bilimderin kúndelikti turmysta qoldaný biliginiń qalyptastyrylýyn qamtamasyz etedi.

Esep shyǵarý barysynda oqýshylardyń jańa tásilderdi meńgerý, algorıtmdi qurý, esepterdiń qaısybir toptaryna amaldar qoldaný, t. b. is-áreketteri synı oılaýdy shyńdaı túsedi. Sondyqtan esep shyǵarýda ońaıdan kúrdelige, belgiliden belgisizge ustanymyn saqtaı otyryp, oqýshylardyń burynǵy bilimderi men iskerlikterin paıdalanyp, jańa taqyrypqa baılanysty esepterdiń jan-jaqty túsindirmesin berip, tolyq oılanýǵa jaǵdap jasap, tolyq shyǵarylýy kerek.

Oqýshylardyń synı oılaýyn qalyptastyrý barysynda ustaz tarapynan qoıylatyn suraqtar da mańyzdy. Durys suraq qoıý:

oqýshylardyń shynaıy qyzyǵýshylyǵy men sezimderin anyqtaıdy;

bilimge qushtarlyqty damytady jáne zertteýge yntalandyrady;

oqýshylardyń bir-birinen úırenýine, basqa oqýshylardyń ıdeıalaryn qurmetteýine jáne baǵalaýyna yqpal etedi;

oqýshylardyń synı turǵydan oılaýyna yqpal etedi.

Suraq qoıý mańyzdy daǵdylardyń biri bolyp tabylady, sebebi suraq durys qoıylǵan jaǵdaıda oqytýdyń tıimdi quralyna aınalady jáne de oqýshylardyń oqýyna qoldaý kórsetip, ony jaqsarta jáne keńeıte alady. Oqýshylardyń taqyrypty túsinýine qol jetkizý úshin muǵalimder suraqtardyń eki túrin: tómen dárejeli jáne joǵary dárejeli suraqtardy keń qoldanady. Keı kezderi tómen dárejeli suraqtardy «jabyq» nemese «durys emes» suraqtar dep te ataıdy. Bul – jattap alýǵa baǵyttalǵan jáne de oǵan berilgen jaýap «durys» nemese «durys emes» dep baǵalanatyn suraqtar. Al joǵary dárejeli suraqtar nemese ashyq suraqtar qoıylǵanda, oqýshylar aqparatty belgili bir joldarmen qoldanýǵa, qaıta qurýǵa, keńeıtýge, baǵalaýǵa jáne taldaýǵa tıis bolady.     

Sondyqtan oqýshylardyń synı oılaýyn qalyptastyrýda «ashyq» suraqtar qoldanylady. «Ashyq» suraqqa beriletin jaýaptyń sany belgisiz.
Sonymen qatar bul suraq jaýap berýshiden óz pikiri men kózqarasyn bildirgenin kózdeıdi, adamnan túsinikteme berýdi, oılanýdy talap etedi. Bul suraqtar «nege», «qalaı», «ne úshin», «Siz qalaı oılaısyz», «. . . týraly ne oılaısyz?», «Eger. . . bolsa, siz ne ister edińiz?», «. . . nelikten solaı boldy dep oılaısyz?» t. b. sózderden bastalady.

Kóptegen muǵalimder mundaı suraqtarǵa tek eresek balalar ǵana oılanyp jaýap bere alady dep oılaıdy. Árıne, bul durys emes. Balalardyń joǵary dárejeli suraqtarǵa bergen jaýaptary olardyń tanymdyq damýyn beıneleıdi. Muǵalimniń mindeti – oqýshylardy oılaýdyń tómengi taıaz deńgeıinen  joǵarǵy tereń oılaý deńgeıine deıinkóterip, úıretip jetkizý.    Mine, osylaı bolǵanda ǵana oqýshylar óz bilimin jáne ıdeıalaryn iske asyryp qoldana alady. Oqýshylardyń suraq qoıýy men oılanýy qarapaıym nemese este saqtaý deńgeıinen kóterilmeı qalyp qoısa, onda olardyń alǵan bilimi umytylyp, ári qaraı paıdalanýǵa jaramaı qalady. Sondyqtan muǵalim synypta osyndaı ártúrli sıpattaǵy suraqtar qoıýǵa oqýshyny oǵan úıretip qana qoımaı, sonymen birge sol ortany jasaý qajet.

Demek, matematıka sabaǵynda bastaýysh synyp oqýshylarynyń synı oılaýyn qalyptastyrý muǵalimniń oqý úderisinde qoldanǵan ádisterine tikeleı baılanysty bolady.

Qorytyndy
Qazirgi tańda bilim berýdiń áleýmettik qurylymy mańyzdy elementterdiń birine aınalyp otyr. Dúnıejúzinde bilimniń róli artyp, ár eldiń ózindik bilim berý júıesi taǵaıyndalǵan. Biraq, ol álem halyqtarynyń bilim berýdegi tájirıbesimen, baǵyt – baǵdarymen deńgeıles bolýy qajet. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy úlken ózgeristerdiń bilim berý salasynda qamtylýy mańyzdy is-shara bolyp tabylady. Osy  oraıda  bilim berýdi damytý tujyrymdamasy Qazaqstan  Respýblıkasynyń bilim berý júıesin  damytýdaǵy mańyzdy qujat ekendigi sózsiz. Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim  berý salasyndaǵy búgingi  basty mindetteriniń biri – jastarǵa tereń  bilim  berý.  Al, onyń negizi jalpy bilim beretin mektepterdiń oqytý úrdisin jaqsartýǵa jańa tehnologıalardy  engizý bolyp tabylady. Oqý – tárbıe úrdisine jańa ınovasıalyq  ádis tásilderdi  engizý oqýshylardyń bilimge degen qyzyǵýshylyǵyn, talpynysyn arttyryp óz betimen izdenýge shyńarmashylyq eńbek etýge  jol  salady. Oqýshylarǵa tereń de júıeli bilim jáne ádistemelik tásilderdi jetik meńgergen bolýy tıis. Pánderdi oqytýda tıimdi ádis – tásilderdi paıdalana otyryp, sabaqty qyzǵylyqty da tartymdy ótkizý muǵalimniń sheberligine baılanysty. KLAMA

Men óz sabaǵymdy tereńdete oqytýǵa, shyǵarmashylyq sıpattaǵy tapsyrmalar boıynsha jumys júrgýzýge kóp kóńil bólemin. Bul maqsattardy júzege asyrýǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń jalpy bilim beretin mektepteri pedagogteriniń biliktiligin arttyrý kýrsyna 1 – betpe – bet  kezeńin  aıaqtaǵanymnyń paıdasy tıdi dep aıta alamyn. Qazaqstan Respýblıkasynyń pedagog qyzmetkerleriniń úshinshi (negizgi) deńgeı baǵdarlamasy boıynsha biliktiligin arttyrý kýrsyn aıaqtaǵan kýáligin alǵannan keıin jeke tulǵany damytýǵa baǵyttalǵan osy jobany júzege asyrýdy qolǵa aldym.

Maqsaty: pedagog qyzmetkerlerdiń qosymsha bilim men daǵdylar kólemin alýdaǵy bilimdik qajettilikterin qanaǵattandyrý, qazaqstandyq  muǵalimderge  qarqyndy ózgerip jatqan ómir jaǵdaıynda úzdiksiz kásibı damýǵa daıyn bolýǵa kómektesý.
Mindeteri:
- Muǵalimderge pedagogıkalyq tájirıbesin jetildirý men baǵalaýǵa kómektesý;
- Sabaqty belsene ótkizip, ár balanyń erkin jaýap alýǵa jaǵdaı jasaý;
- Senimdilikke tárbıeleý úshin balanyń jaýabyn sanmen baǵalaý;
- Oıyn damytý úshin «Meniń oıymsha» degen  jaýapqa daǵdylandyrý;
- Oqýshyny durys emes dep jazqamaý, jaýaptarǵa birdeı qaraý;
- Tilin damytý maqsatynda oqýshynyń sózin, oıyn bólmeı aıaǵyna deıin tyńdaý;
- Dúnıetanymyn keńeıtýge jaǵdaı jasaý;
- Jeke tulǵa retindegi  rólin  kóterý,  teń  dárejede  qarym – qatynas
- uıymdastyrý;

Kútiletin nátıje:
- Oqýshy erkin oılanýǵa múmkindik alady;
- Tujyrym jasaýǵa úırenedi;
- Jan-jaqty izdenedi;
- Shyǵarmashylyq belsendiligi artady;
- Aqyl-oıy damıdy;
- Ujymdyq is-áreket mádenıeti qalyptasady;
- Top aldynda óz oıyn aıtýǵa, pikirin qorǵaýǵa daǵdylanady;
- Este saqtaý qabileti artady;

Qazaqstan Respýblıkasynyń jalpy bilim beretin mektepter pedagogteriniń biliktiligin arttyrý kýrstarynyń baǵdarlamasynyń kútiletin  nátıjeler oqýshylardyń qalaı oqý kerektigin úırenip, sonyń nátıjesinde erkin, ózindik dálel – ýájderin nanymdy jetkize biletin, yntaly, senimdi, synı pikir — kózqarastary júıeli damyǵan, qazaq, orys, aǵylshyn tilderin óz deńgeıinde meńgerýmen qatar, sandyq
tehnologıalarda  quzyrlylyq tanytatyn oqýshy retinde qalyptasýyn qamtıdy. «Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyqta» negizgi materıal tıisti
sabaqta qarastyrylatyn jeti modýlge saralanǵan. Alaıda, osy jeti modýlge qarastyrylǵan ıdeıalar sabaqta paıdalanylatyn jekelegen strategıalar men tásilder sıaqty ózara baılanysta bolady.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

1. Informatıka. Fızıka. Matematıka. -2001. -№4. -12 b.
2. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń «Áleýmettik-ekonomıkalyq jańǵyrtý - Qazaqstan damýynyń basty baǵyty» atty Qazaqstan halqyna Joldaýy
3. Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» Zańy. – Astana, 2007
 Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq. Úshinshi (negizgi) deńgeı. – Astana: «Nazarbaev Zıatkerlik mektepteri» DBBU Pedagogıkalyq sheberlik ortalyǵy
4. S. Mırseıtova. Muǵalim fılosofıasynyń qalyptasýy men damýy: gýmanısik paradıgma. – Qaraǵandy, 2012
5. Pedagogıkalyq dıalog. – 2015, №1
6. Bilim. KZ jýrnaly. – 2012 j №2, 3
7. Jaryqbaev Q. Psıhologıa. – Almaty,  2002.   – 415 bet.
8. Ilına T. A. Pedagogıka. – Almaty, 1977 – 454 bet.
9. Qazaqstan Respýblıkasy bastaýysh biliminiń memlekettik standarty. – Almaty, 2010. —  135 bet.
10. Qosanov B. M. Matematıka kýrsyndaǵy shyǵarmashylyq jattyǵýlar: oryndaý tehnologıasy. – Almaty,  2005. —  72 bet.
11. Glazyrına L. L. Matematıka páni boıynsha bastaýysh synyp oqýshylarynyń logıkalyq oılaý jáne esepteý daǵdylaryn damytýǵa arnalǵan tapsyrmalar jınaǵy (2,3,4 synyptar). «Keleshek — 2030»JSHS, 2010.
12. Ereshova K. ,Ydyrysova Sh. ,Ábenova G. Logıka álemi. 2 synyp. Almaty «Ólke» 2010.
13. Ereshova K,Omarǵazınova G. , Logıka álemi. 4 synyp. Almaty «Ólke» 2011.
14. Qosanov B. M. Matematıkadan synyptan tys jumstarda oqýshylarǵa ekonomıkalyq tárbıe berý. – Almaty, 1998. – 54 bet.
15. T. Meıirmanqulova «Bilim berýdegi ınovasıalyq tehnologıalar», Almaty, 2000 j.
16. D. Rahymbek. Oqýshylardyń logıka metodologıalyq bilimderin jetildirý. Almaty. RKB, 1998j.
17. Ospanov T. Q. «Bastaýysh klastarda matematıkany oqytý» Almaty, 2005 j.
18. Ospanov T. Q Kochetkova O. V. ,. Astambaeva J. Q. «Jańa býyn oqýlyqtary boıynsha bastaýysh synyptarda matematıka oqytý ádistemesi. » - Almaty, 2005.
19. B. Baımuhanov, Z. Bekbaeva «Oqýshylardyń matematıkalyq tapsyrmalardy oryndaýdaǵy derbestigin arttyrý» Almaty, 2006

---