InfoHub Logo

Qazirgi qoǵam damýynyń ózekti máseleleriniń biri balalardy túgeldeı kórkem ádebıet oqýǵa daǵdylandyrý bolyp tabylady. Bala tulǵasynyń rýhanı sezimi men sapalaryn qalyptastyrý jáne júzege asyrýdyń kópshilik qoldaǵan kúmánsiz quraly ̶ olardyń kórkem ádebıetti ishteı oqýǵa, kitap mazmuny jóninde oılanýǵa daǵdylandyrý. 

Osyǵan oraı, oqýshynyń oqyrmandyq áreketin maqsat kózdeı otyryp uıymdastyrý mekteptiń, naqtyraq aıtqanda, bastaýysh satydaǵy bilim berý júıesiniń birinshi kezektegi mindeti bolýy tıis.
Bastaýysh synyp oqýshy tulǵasy ol oqyǵan kitaptardyń áserinen qalyptasady, óıtkeni ádebıet arqyly urpaqtan - urpaqqa rýhanı - adamgershilik qundylyqtar tasymaldanady. Oqyrmandyq áreket aqyl - oı men júrektiń qyzmetin, shydamdylyqty talap etetin bala men kitap arasyndaǵy dıalogty ornatýshy rólin atqarady. S. Marshaktyń pikirinshe, bastaýysh synyptyń ádebıettik oqý sabaqtarynyń negizgi mindeti kishi jastaǵy oqýshy tulǵasynan «talantty oqyrman» qalyptastyrý. 

Al Z. V. Týmova «kitap tulǵa qalyptastyrady, ony damyta túsedi, al bul ádebıettiń jetekshi ıdeıasy» dep jazǵan. Oqyrmandyq qyzyǵýshylyq balany qolyna kitap alyp, ondaǵy jazylǵandy oqyp, odan jaǵymdy sezimge bólenip, lázzat alýy jáne oqylǵan mazmunnan alǵan áserin jetkize alýy tıis bolatyndaı qozǵaýshy kúsh bolyp tabylady. Bastaýysh synyp oqýshylarynyń oqyrmandyq qyzyǵýshylyǵynyń damý dárejesin zertteý nátıjesinde ǵalymdar tómendegideı úsh kategorıany anyqtaǵan: — enjar damý (bilim alýshy qolyna kitap alyp, ondaǵy sýretterdi beı - jaı, maqsat qoımastan kóredi, qyzyǵýshylyǵy, belsendilik bolmaıdy, oqyǵanynan alǵan áseri esh baıqalmaıdy); — belsendi damý (bilim alýshy oqýǵa umtylady, biraq esh maqsat kózdemeıdi, keıde óz áserin kórneki túrde kórsetedi); — maqsat kózdeý (bilim alýshy únemi kitap oqýǵa umytylysyn bildiredi, sýretterdi qaraıdy, ózbetinshe oqýǵa tyrysady). 

Bastaýysh synyp oqýshysynyń oqyrmandyq qyzyǵýshylyǵy — bul fenomen, ol oqýshynyń tanymdyq belsendiligimen, tanymdyq qyzyǵýshylyǵymen baılanysty bolady jáne sezimge baı bolýy men shyǵarmaǵa qatysty alǵanda ózindik oqýǵa degen kózqarasymen, oqyrmandyq áreketti júzege asyrýǵa ishki motıvasıanyń turaqty bolýymen sıpattalady. Búgingi kúni bastaýysh synyp muǵalimi bastaýysh synyp oqýshylarynyń oqyrmandyq qyzyǵýshylyǵyn tıimdi qalyptastyrýǵa múmkindik beretin túrli pedagogıkalyq quraldar qoldanýda. 
Barlyǵy da muǵalimniń múmkindikteri men qabiletine, onyń tájirıbesi men quzyrettiligine, sondaı - aq bilim berý uıymynyń múmkindikterine baılanysty. Ádebıetterde berilgen bastaýysh synyp oqýshylarynyń oqyrmandyq qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyrýdyń birneshe quralyn qarastyraıyq. Mysaly, E. P. Klımovanyń eńbeginde oqýshynyń sanaly túrde kitap oqýyna múmkindik beretin túrli tapsyrmalardy qoldaný qajettigin aıtqan.

Olar: Sózben leksıkalyq jumys júrgiziletin tapsyrmalar. Bul tapsyrmalar sózdiń maǵynasyn barynsha keń, ońtaıly túsinýge múmkindik beredi. Oqylǵan mátinniń mazmunyn, janrlyq erekshelikterin, sezimdik sıpattamasyn boljaı alý biligin qalyptastyratyn maǵynany tanýǵa baǵyttalǵan tásilder qoldanylatyn tapsyrmalar. Shyǵarmany sanaly qabyldaı otyryp, óńdeýge, taratýǵa baǵyttalǵan ádistemelik tásilderdi qamtıtyn tapsyrmalar. I. G. Jýkova óz zertteýinde bastaýysh synyp oqýshylarynyń oqyrmandyq qyzyǵýshylyǵyn qalyptastyrý úshin tómendegideı pedagogıkalyq quraldar tıimdi ekenin aıtady: sýret, mýzykamen súıemeldenetin kiriktirilgen sabaqtar ótkizý; ertegige negizdelgen mátinderdi qamtıtyn jattyǵýlar qoldaný; ádebıet keıipkerlerin qoldana otyryp, oıyn, toptyq, juptyq jumystar, dıalogtar uıymdastyrý; shyǵarma jazý. 

Atalǵan quraldar ádebıettik oqý sabaqtarynda tıimdi. Al synyptan tys jumystar retinde kitaptyń qundylyǵyn túsindirý maqsatyndaǵy áńgimelesý, dóńgelek ústel, kitaphanaǵa saıahat sabaǵyn, aqyn - jazýshylarmen kezdesý, «Belsendi oqyrman» saıysyn t. b. sharalardy uıymdastyrý tıimdi bolmaq. Bastaýysh synyp oqýshysynyń oqýǵa degen umtylysyn, oqyrmandyq qyzyǵýshylyq qalyptastyratyn qaı ádisti alyp qarasaq ta, barlyǵyn durys uıymdastyra alý, maqsatqa qol jetkizý ustazdyń pedagogıkalyq sheberligine baılanysty.