InfoHub Logo

Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq aspaptarynyń biri - dombyra
Maqsaty: Qazaqtyń umyt bolyp bara jatqan kóne aspaptary týraly bilim berý, oqýshylardyń oı - órisin, sózdik qoryn, til baılyǵyn damytý. Ulttyq, ádet – ǵuryptardy saqtaý, óner ıelerin qurmetteý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Ulttyq aspaptar, sýretter, dombyra, qobyz, sheshendik sózder, ilingen plakattar, shıyrma kitapshalar.
Qazaqtyń áýendik aspaptary halyq arasyna erteden keń taraǵan. Olar ǵasyrlar boıy urpaqtan – urpaqqa mıras bolyp kele jatqan mádenı mura. Qazaqtyń áýenderiniń ózine tán úni, oryndaýshylyq dástúri bar. Halyq óz ómirinde bolǵan oqıǵalar men tirshilik tynysyna, tabıǵat sulýlyǵyna tebirene, kóńilinen jaryp shyqqan tól týyndylaryn sazdy aspaptar arqyly bergen.
Án men kúı – halyq úni.
Kúı – qazaq halqynyń aspapta oryndaıtyn mýzykasy. Kúıdiń án sıaqty sózi bolmaǵanymen, belgili bir taqyryby, mazmuny bar. Sondyqtan kúıdi tyńdar aldynda onyń mazmunyna zeıin salyp tyńdaý qajet. Dombyrany qarý etken aqyn, ánshi, kúıshiler ádiletsizdikke qarsy shyqty. Oǵan kóptegen ánderimen kúılerin oryndady. Ózimizdiń Oral oblysy Orda aýdanynda týǵan Mahambet Ótemisuly - ol aqyn, ánshi, kúıshi oryndaýshy bolǵan. Sonymen qatar halyq kóresin basqarǵan Jataı Taımanulynyń, elden alysta júrgende saǵynyp shyǵarǵan «Qaıran Naryn» kúıi bar. Sonymen qatar Qurmanǵazy atamyz jáne Dına Núrpeıisova ájemiz óte asqan kúıshi bolǵan. Dombyrany sóılete bilgen naǵyz sheber kisiler «Dombyranyń paıda bolýy týraly ańyz» oqý. «Dombyrada kishkene tesik qalaı paıda bolǵan?» aıtý.
Ańyzǵa sensek, áýelde dombyra bes shekti bolypty. Hanǵa balasynyń qazasyn estirý kezinde han buıryǵymen dombyranyń kómeıine qorǵasyn quıyldy. Sodan beri eki shekti jáne ún shyǵaratyn kishkene tesik paıda boldy. Qany bar qazaqtyń úıiniń tórinde atamura dombyranyń ilýli turýy tegin emes. Ata - babalarymyz dombyrany jaı buıym emes, baǵa jetpes baılyqtyń bas dep bilgen. Syryn da, jyryn da, muńyn da dombyraǵa salǵan...
Kıiz úıdiń bosaǵa jaǵynda qol aıaǵy baılaýly bir alyp deneli jigit jatyr. Ol alaýlaǵan ortadaǵy ottan kóz almaıdy. Otty aınala otyrǵan túrikpen jigitteriniń áńgimesine de qulaq túredi. Bular el qorǵap júrgen batyrlar emes, joǵalǵan malyn izdep júrgen jalǵyz atty jolaýshyny ury dep ustap alǵandaryna máz. Mańǵystaý dep atalatyn jartylaı túbekti, túrikpender men Adaı dep atalatyn qazaq taıpasy qatar jaılaıtyn. Jaıylymy mol, sýly jerler úshin talaı soǵys, qaqtyǵys bolyp turady eken. eki ortada mal urlyǵy da bolyp turypty. Sóıtip qazaq jigit mal izdegen ury dep baılap tastaǵan eken. Túrikpen Dýtaryn alyp buraýyn keltirip sholyp-sholyp jiberip, zarly, ekpindi kúılerin oryndaıdy. Ol sol kezde baılaýda jatqan jigittiń qorjynynan oralǵan dombyrany alyp, tartqyzady. Qoly bosaǵan jigit, qolyn ysqylap – ysqylap biraz úndemeı otyryp, buryn estimegen kúıdi tartyp jiberedi. «Adamdar! Azyraq aqylǵa kelińder, bir – birińmen qıanat jasamańdar. Qudaı bergen ómirin ózi alady. Sol ómirde tatý bolý kerek»qıanat jasamańdar degen oı dombyra pernesi arqyly aǵyp turady. Ásirese ortada otyrǵan qart kúrsinip «Bostyńdar myna jigitti deıdi. Birjola bosatyńdar! Atyń kim dep suraıdy. Ol Abyl dep aıtady. Bul adam tegine adam emes. Bul kúıdiń aty qalaı dep suraıdy. Joq. «Endeshe muny Abyldyń kúıi dep ataıyn deıdi. Óz jigitine aıtady. Myna kúıdi úırenip alyp búkil túrikpenge tart tyńdasyn dedi. Arada qaqtyǵys bola qalatyn bolsa osy kúıdi tartyp daýdy basyp otyrǵan. Mine kórdińder me dombyra tilimen neshe túrli daý – janjaldy, qaıǵyny, qýanyshty habardy adamdar osylaı estirtip, aıtyp otyrǵan. Dombyrany adam tilindeı sóılete bilgen eken.