Bastaýysh synyptarda sheshendik sózderdi oqytýdyń ereksheligi
Taqyryby: Bastaýysh synyptarda sheshendik sózderdi oqytýdyń ereksheligi
Bastaýysh synyptarda sheshendik sózderdi oqytýdyń ereksheligi.
Ejelden oı ushqyrlyǵyn, zerektigin baǵalaǵan halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jıyp, kózdiń qarashyǵyndaı saqtap kelgen asyl murasy - sóz óneri ultymyzdyń órisi, mártebesi, turmys - salty men minez - qulqynyń kórinisi ispettes. Jas urpaqty ulttyq sana - sezim rýhynda tárbıeleýde ana áldıimen darıtyn ana tilin damytýda, aýyzeki sheshen sóıleýge úıretýde, sóz ónerine baýlýda - sózdiń alar orny zor. «Sóz qadirim, óz qadirim» - dep, keńdigin de, eldigin de bir sózge syıǵyza bilgen halqymyzdyń asyl qazynasynyń biri, qadirli - injý marjany - sheshendik sózder.
Ana tilin ardaqtaý, tildi qurmet tutý, ony talǵampazdyqpen jumsaý, úzdiksiz úırenip otyrý, tildik amal - tásilderdi qarym - qatynas maqsatyna saı qoldana bilý - jalpy mádenıetke qoıylatyn asa qajetti sharalar. Osy sharttarǵa jaýap beretin sóz – sheshendikke ulasady. Teginde sóz óneriniń sheberleri qoǵamdyq ómirde bolyp jatatyn ár tarapty ózgeristerdi, qubylystardy, adamdardyń minez áreketindegi jaǵymdy - jaǵymsyz kórinisterdi, eldiń turmysynda ushyrasatyn jaǵdaılardy kezinde kóregendikpen baıqap sheshendik sózben jaqsylyq pen tatýlyqqa meńzeýge, qaıyrymdylyqqa, adamgershilikke eńbekqorlyqqa tárbıeleýge yqpal jasaǵan. Sheshen bıler sóz óneri arqyly daryndy, talantty jastardy sóz ónerine yntalandyryp baýlyp otyrǵan.
Sheshendik sózder adamzat órkenıeti týdyrǵan rýhanı - mádenı qundylyqtardyń biregeıi.
Sheshendik ónerdi meńgertýdiń basty bir ádisi - oqýshylar aldynda túrli problemalyq jaǵdaılar qoıyp, sonyń sheshimin tapqyzý, til arqyly bildirý, onda da tilin áserli de durys, dál, oryndy bolýyn qajet etý. Sondyqtan da ádister júıesin irikteýde problema - lyq ádister júıesin tanymdyq, izdenimpazdyq turǵydan qalyptastyryp, damytatyn ádister retinde qarastyrýdyń mańyzy erekshe. Problemalyq jaǵdaıdy sheshý kezinde oqýshylar ózine senimdi bolady, qyzyǵýshylyǵy artady, bilimge degen kózqarasy ózgeshe sıpat alady. Sabaqta sheshendik sózderdiń astaryn taldaý, daýdy sheshý, sheshendik sózderdi ary qaraı jalǵastyrý, obrazǵa ený, mánerlep aıtý, sheshendik sózderdi tolyqtyrý, topta talqylaý, pikir aıtý, oı qorytý taǵy basqa ádis - tásilderdi problema qoıa otyryp tıimdi qoldaný oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵyýshylyǵyn arttyrady.
Oqýshylardy sheshendik ónerge beıimdeýde monolog ádisi, paıymdaý ádisi, evrıstıkalyq ádis, reprodýktıvti ádis, dıalog ádisteri keńinen qoldanylady. Osyndaı ádis - tásilderdiń arqasynda oqýshynyń boıynda belsendi oqý áreketteri qalyptasady, oqýshynyń jeke izdenis qabileti damıdy, oqýshynyń óziniń sheshendik tájirıbesin júrgizý múmkindigi qalyptasady, nátıjesinde sózdik qory molaıady, ıaǵnı dástúrli sabaqpen salystyrǵanda meńgeriletin jańa sózder eki esege artady. Oqýshynyń jeke dara qabileti damıdy.
Búgingi shákirtterimiz – erteńgi maman, el bıleıtin, halyqqa qyzmet etetin, ár alýan-alýan maman ıeleri. Ol óz tilinde erkin sóıleı alatyn, óz oı - pikirin jurtshylyqqa aýyzsha jáne jazbasha túrde saýatty jetkize bilýi kerek. Mine, oqýshynyń ana tilinde sóıleý mádenıetin, til sheberligin arttyrý úshin sheshendik sózderdi sabaqta qoldaný arqyly oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletterin, estetıkalyq talǵamdaryn, tulǵalyq sezim mádenıetin damytýǵa baǵyttalǵan jumystar júrgiziledi. Sondyqtan olardyń aldynda sóılegen sózderi sheber de kórkem bolýǵa tıis.
Tarıhtan belgili bıler men sheshender, aqyn - jyraýlar shyǵarmashylyǵy til ıgerýdiń úlken mektebi ekeni sóıleý tiliniń sheberligine qaraı baǵalaý, soǵan baılanysty halyqtyń nemese eldiń taǵdyryn sheshý sıqty úrdistiń mańyzdylyǵy da babalar dástúriniń negizi. Árıne sheshendikke qoıylatyn talap qoǵamnyń damýyna baılanysty jańasha sıpat alady. Bul ulttyq ozyq dástúrimizdi álemdik órkenıettilikpen ushtastyra otyryp, shákirt boıyna qalyptastyrý - bizdiń paryzymyz bolmaq.. Ol maqsatty oryndaýda oqýshynyń boıynda tanymdyq jáne praktıkalyq baǵyttaǵy birneshe mindetter qoıylady.
Tanymdyq baǵyt boıynsha:
- qarym - qatynas jasaýda sóıleý ádebin úırený;
- sheshen sóıleýdiń talaptary men sharttaryn uǵyndyrý;
- aýyzeki sóıleýde sheshen sóıleý mádenıetin qalyptastyrý;
Praktıkalyq baǵyt boıynsha:
- aýyzeki sóıleý, jazý, tyńdaý;
- til mádenıetin jetildirý;
- sózdikpen jumys, mátindi taldaý;
- tirek sózder arqyly mátin qurastyrý;
- sóıleý talaptaryna saı daǵdylardy jetildirý;
Sońǵy jyldary elimiz egemendik alǵannan keıin sheshendik ónerdiń qajettiligi kún sanap artyp keledi. Qoryta kelgende bul kúnde sheshendik sózdiń rólin kóterý - til mádenıetin kóterýdiń bir sharty.
«Bilim negizi - bastaýyshta» degen qanatty sózde úlken shyndyq pen jaýapkershilik jatyr.
Bolashaq urpaqtyń jaǵdaıyn búginnen oılap, olardyń tulǵalyq qasıetteriniń jastaıynan durys damýyn qarastyrýymyz kerek. Ol úshin tulǵaǵa baǵyttalǵan oqytýdyń tárbıelik mánin asha túsýimiz kerek. Bastaýysh mektep balany oqýǵa úıretý men tárbıeleý, onyń tulǵa retinde ózin - ózi ashýǵa, jalpy damýynyń qalyptasýyna jaǵdaı jasaıtyny negizgi saty. Bastaýysh mekteptegi tyń ózgerister álemdik bilim berý tájirıbelerin zerdeleı otyryp, jeke tulǵaǵa baǵdarlaı oqytý, tulǵanyń ózindik erekshelikterin eskerý arqyly onyń jan - jaqty damýyn qamtamasyz etetin jańa pedagogıkalyq tehnologıalardy oqý, júzege asyrýdyń nátıjesinde kórinip otyr.
«Qazaqstan Respýblıkasynda 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasy» óz betimen bilim ala alatyn jáne alǵan bilimin ómirdiń túrli jaǵdaılarynda qoldana biletin jeke tulǵanyń qalyptasýyn qamtamasyz etetin oqytýdyń jańarǵan tehnologıalaryna kóshý talabyn qoıyp otyr. Osy oraıda egemendi elimizdiń ósip kele jatqan urpaǵyn oıly da isker, jigerli de batyl, ózine - ózi senimdi, ıntellektýaldyq deńgeıi bıik, dúnıetanymy durys qalyptasqan azamat etip tárbıeleý - muǵalimniń basty mindetteriniń biri bolyp otyram
Bastaýysh synypta oqýshylarǵa tek bilim berip qana qoımaı, halyqtyq pedagogıka arqyly balanyń boıynda ulttyq minez - qulyq, kishipeıildilik, sypaıylyq, rýhanı - adamgershilik sıaqty izgi qasıetterdi darytý qajet.
Mektep tabaldyryǵyn attaǵan jas bala erteńgi el tutqasy desek, olardy parasatty, sanaly azamat etip tárbıeleý – árbir ustazdyń boryshy.
Elimiz táýelsizdik alyp, derbes memleket boldy. Osy tusta sheshendik ónerdiń qajettigi kún sanap artyp keledi. Eldiń táýelsizdigi ózimen birge oılaý táýelsizdigin sanadaǵy, tanymdaǵy táýelsizdikti, til táýelsizdigin ala keldi. Elimizdiń Konstıtýsıasynda qazaq tili - memlekettik til bolyp qabyldanýyna baılanysty memlekettik tildiń mártebesi joǵarylady.
Jas urpaqty ulttyq san - sezim rýhynda tárbıeleýde, ana áldıimen darıtyn ana tilin damytýda, aýyz eki sheshen sóıleýge úıretýde, sóz ónerine baýlýda - sózdiń alar oryn zor.
Óıtkeni jalpy bilim beretin mekteptiń basty maqsaty – dara tulǵanyń damýyna múmkindik jasaý bolsa, sol tulǵanyń basty kórsetkishi – sóıleý áreketin erkin meńgerýi, óz oıyn ashyq aıta alýy ǵana emes, sonymen qatar, onyń ózindik sóıleý stıliniń qalyptasýy.
Búgingi zaman talaby isker, belsendi, qandaı jaǵdaıda da ózdiginen sheshim jasap, jol taba bilýge beıim adam tárbıeleýdi qajet etip otyr. Sondyqtan jalpy bilim beretin mektep qabyrǵasynda ár oqýshyny dara tulǵa dep tanyp, onyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytýǵa alǵyshart jasaýǵa mán berilýi tıis. Bastaýysh synyptarda sheshendik sózderdi oqytýdyń negizgi maqsaty bastaýysh synyp oqýshylarynyń óz oıy men pikirin erkin jetkize alatyn, jaýaptasa alatyn tulǵa deńgeıine kóterý, ıaǵnı ulttyq sheshendik sóıleýdiń aıla amaldaryn, sheshendik ónerdiń qyr - syryn, tapqyrlyqty, taqyryptyq tásilderdi qoldaný búgingi urpaqtyń boıyna sińirý. Jas urpaqqa qazaqtyń bı – sheshenderiniń ómirinen málimet berip qyzyqty tustarynan sóz qozǵaý ónegeli isterge aparar jol jáne de bıler men sheshenderdiń kóregendigin, danalyq sózderin oqytyp, jatqa aıtqyzý jas urpaqty sheshendikke, ata - babada babadan qalǵan mol murany ıgertýge baýlıdy.
Bastaýysh synyptarda sheshendik sózderdi oqytýdyń ereksheligi.
Ejelden oı ushqyrlyǵyn, zerektigin baǵalaǵan halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jıyp, kózdiń qarashyǵyndaı saqtap kelgen asyl murasy - sóz óneri ultymyzdyń órisi, mártebesi, turmys - salty men minez - qulqynyń kórinisi ispettes. Jas urpaqty ulttyq sana - sezim rýhynda tárbıeleýde ana áldıimen darıtyn ana tilin damytýda, aýyzeki sheshen sóıleýge úıretýde, sóz ónerine baýlýda - sózdiń alar orny zor. «Sóz qadirim, óz qadirim» - dep, keńdigin de, eldigin de bir sózge syıǵyza bilgen halqymyzdyń asyl qazynasynyń biri, qadirli - injý marjany - sheshendik sózder.
Ana tilin ardaqtaý, tildi qurmet tutý, ony talǵampazdyqpen jumsaý, úzdiksiz úırenip otyrý, tildik amal - tásilderdi qarym - qatynas maqsatyna saı qoldana bilý - jalpy mádenıetke qoıylatyn asa qajetti sharalar. Osy sharttarǵa jaýap beretin sóz – sheshendikke ulasady. Teginde sóz óneriniń sheberleri qoǵamdyq ómirde bolyp jatatyn ár tarapty ózgeristerdi, qubylystardy, adamdardyń minez áreketindegi jaǵymdy - jaǵymsyz kórinisterdi, eldiń turmysynda ushyrasatyn jaǵdaılardy kezinde kóregendikpen baıqap sheshendik sózben jaqsylyq pen tatýlyqqa meńzeýge, qaıyrymdylyqqa, adamgershilikke eńbekqorlyqqa tárbıeleýge yqpal jasaǵan. Sheshen bıler sóz óneri arqyly daryndy, talantty jastardy sóz ónerine yntalandyryp baýlyp otyrǵan.
Sheshendik sózder adamzat órkenıeti týdyrǵan rýhanı - mádenı qundylyqtardyń biregeıi.
Sheshendik ónerdi meńgertýdiń basty bir ádisi - oqýshylar aldynda túrli problemalyq jaǵdaılar qoıyp, sonyń sheshimin tapqyzý, til arqyly bildirý, onda da tilin áserli de durys, dál, oryndy bolýyn qajet etý. Sondyqtan da ádister júıesin irikteýde problema - lyq ádister júıesin tanymdyq, izdenimpazdyq turǵydan qalyptastyryp, damytatyn ádister retinde qarastyrýdyń mańyzy erekshe. Problemalyq jaǵdaıdy sheshý kezinde oqýshylar ózine senimdi bolady, qyzyǵýshylyǵy artady, bilimge degen kózqarasy ózgeshe sıpat alady. Sabaqta sheshendik sózderdiń astaryn taldaý, daýdy sheshý, sheshendik sózderdi ary qaraı jalǵastyrý, obrazǵa ený, mánerlep aıtý, sheshendik sózderdi tolyqtyrý, topta talqylaý, pikir aıtý, oı qorytý taǵy basqa ádis - tásilderdi problema qoıa otyryp tıimdi qoldaný oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵyýshylyǵyn arttyrady.
Oqýshylardy sheshendik ónerge beıimdeýde monolog ádisi, paıymdaý ádisi, evrıstıkalyq ádis, reprodýktıvti ádis, dıalog ádisteri keńinen qoldanylady. Osyndaı ádis - tásilderdiń arqasynda oqýshynyń boıynda belsendi oqý áreketteri qalyptasady, oqýshynyń jeke izdenis qabileti damıdy, oqýshynyń óziniń sheshendik tájirıbesin júrgizý múmkindigi qalyptasady, nátıjesinde sózdik qory molaıady, ıaǵnı dástúrli sabaqpen salystyrǵanda meńgeriletin jańa sózder eki esege artady. Oqýshynyń jeke dara qabileti damıdy.
Búgingi shákirtterimiz – erteńgi maman, el bıleıtin, halyqqa qyzmet etetin, ár alýan-alýan maman ıeleri. Ol óz tilinde erkin sóıleı alatyn, óz oı - pikirin jurtshylyqqa aýyzsha jáne jazbasha túrde saýatty jetkize bilýi kerek. Mine, oqýshynyń ana tilinde sóıleý mádenıetin, til sheberligin arttyrý úshin sheshendik sózderdi sabaqta qoldaný arqyly oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletterin, estetıkalyq talǵamdaryn, tulǵalyq sezim mádenıetin damytýǵa baǵyttalǵan jumystar júrgiziledi. Sondyqtan olardyń aldynda sóılegen sózderi sheber de kórkem bolýǵa tıis.
Tarıhtan belgili bıler men sheshender, aqyn - jyraýlar shyǵarmashylyǵy til ıgerýdiń úlken mektebi ekeni sóıleý tiliniń sheberligine qaraı baǵalaý, soǵan baılanysty halyqtyń nemese eldiń taǵdyryn sheshý sıqty úrdistiń mańyzdylyǵy da babalar dástúriniń negizi. Árıne sheshendikke qoıylatyn talap qoǵamnyń damýyna baılanysty jańasha sıpat alady. Bul ulttyq ozyq dástúrimizdi álemdik órkenıettilikpen ushtastyra otyryp, shákirt boıyna qalyptastyrý - bizdiń paryzymyz bolmaq.. Ol maqsatty oryndaýda oqýshynyń boıynda tanymdyq jáne praktıkalyq baǵyttaǵy birneshe mindetter qoıylady.
Tanymdyq baǵyt boıynsha:
- qarym - qatynas jasaýda sóıleý ádebin úırený;
- sheshen sóıleýdiń talaptary men sharttaryn uǵyndyrý;
- aýyzeki sóıleýde sheshen sóıleý mádenıetin qalyptastyrý;
Praktıkalyq baǵyt boıynsha:
- aýyzeki sóıleý, jazý, tyńdaý;
- til mádenıetin jetildirý;
- sózdikpen jumys, mátindi taldaý;
- tirek sózder arqyly mátin qurastyrý;
- sóıleý talaptaryna saı daǵdylardy jetildirý;
Sońǵy jyldary elimiz egemendik alǵannan keıin sheshendik ónerdiń qajettiligi kún sanap artyp keledi. Qoryta kelgende bul kúnde sheshendik sózdiń rólin kóterý - til mádenıetin kóterýdiń bir sharty.
«Bilim negizi - bastaýyshta» degen qanatty sózde úlken shyndyq pen jaýapkershilik jatyr.
Bolashaq urpaqtyń jaǵdaıyn búginnen oılap, olardyń tulǵalyq qasıetteriniń jastaıynan durys damýyn qarastyrýymyz kerek. Ol úshin tulǵaǵa baǵyttalǵan oqytýdyń tárbıelik mánin asha túsýimiz kerek. Bastaýysh mektep balany oqýǵa úıretý men tárbıeleý, onyń tulǵa retinde ózin - ózi ashýǵa, jalpy damýynyń qalyptasýyna jaǵdaı jasaıtyny negizgi saty. Bastaýysh mekteptegi tyń ózgerister álemdik bilim berý tájirıbelerin zerdeleı otyryp, jeke tulǵaǵa baǵdarlaı oqytý, tulǵanyń ózindik erekshelikterin eskerý arqyly onyń jan - jaqty damýyn qamtamasyz etetin jańa pedagogıkalyq tehnologıalardy oqý, júzege asyrýdyń nátıjesinde kórinip otyr.
«Qazaqstan Respýblıkasynda 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý tujyrymdamasy» óz betimen bilim ala alatyn jáne alǵan bilimin ómirdiń túrli jaǵdaılarynda qoldana biletin jeke tulǵanyń qalyptasýyn qamtamasyz etetin oqytýdyń jańarǵan tehnologıalaryna kóshý talabyn qoıyp otyr. Osy oraıda egemendi elimizdiń ósip kele jatqan urpaǵyn oıly da isker, jigerli de batyl, ózine - ózi senimdi, ıntellektýaldyq deńgeıi bıik, dúnıetanymy durys qalyptasqan azamat etip tárbıeleý - muǵalimniń basty mindetteriniń biri bolyp otyram
Bastaýysh synypta oqýshylarǵa tek bilim berip qana qoımaı, halyqtyq pedagogıka arqyly balanyń boıynda ulttyq minez - qulyq, kishipeıildilik, sypaıylyq, rýhanı - adamgershilik sıaqty izgi qasıetterdi darytý qajet.
Mektep tabaldyryǵyn attaǵan jas bala erteńgi el tutqasy desek, olardy parasatty, sanaly azamat etip tárbıeleý – árbir ustazdyń boryshy.
Elimiz táýelsizdik alyp, derbes memleket boldy. Osy tusta sheshendik ónerdiń qajettigi kún sanap artyp keledi. Eldiń táýelsizdigi ózimen birge oılaý táýelsizdigin sanadaǵy, tanymdaǵy táýelsizdikti, til táýelsizdigin ala keldi. Elimizdiń Konstıtýsıasynda qazaq tili - memlekettik til bolyp qabyldanýyna baılanysty memlekettik tildiń mártebesi joǵarylady.
Jas urpaqty ulttyq san - sezim rýhynda tárbıeleýde, ana áldıimen darıtyn ana tilin damytýda, aýyz eki sheshen sóıleýge úıretýde, sóz ónerine baýlýda - sózdiń alar oryn zor.
Óıtkeni jalpy bilim beretin mekteptiń basty maqsaty – dara tulǵanyń damýyna múmkindik jasaý bolsa, sol tulǵanyń basty kórsetkishi – sóıleý áreketin erkin meńgerýi, óz oıyn ashyq aıta alýy ǵana emes, sonymen qatar, onyń ózindik sóıleý stıliniń qalyptasýy.
Búgingi zaman talaby isker, belsendi, qandaı jaǵdaıda da ózdiginen sheshim jasap, jol taba bilýge beıim adam tárbıeleýdi qajet etip otyr. Sondyqtan jalpy bilim beretin mektep qabyrǵasynda ár oqýshyny dara tulǵa dep tanyp, onyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytýǵa alǵyshart jasaýǵa mán berilýi tıis. Bastaýysh synyptarda sheshendik sózderdi oqytýdyń negizgi maqsaty bastaýysh synyp oqýshylarynyń óz oıy men pikirin erkin jetkize alatyn, jaýaptasa alatyn tulǵa deńgeıine kóterý, ıaǵnı ulttyq sheshendik sóıleýdiń aıla amaldaryn, sheshendik ónerdiń qyr - syryn, tapqyrlyqty, taqyryptyq tásilderdi qoldaný búgingi urpaqtyń boıyna sińirý. Jas urpaqqa qazaqtyń bı – sheshenderiniń ómirinen málimet berip qyzyqty tustarynan sóz qozǵaý ónegeli isterge aparar jol jáne de bıler men sheshenderdiń kóregendigin, danalyq sózderin oqytyp, jatqa aıtqyzý jas urpaqty sheshendikke, ata - babada babadan qalǵan mol murany ıgertýge baýlıdy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
