Bastaýysh synyptardaǵy matematıkalyq olımpıada
Bastaýysh synyptardaǵy matematıkalyq olımpıada
İ taraý
Olımpıadany uıymdastyrý kezeńi
Oqytýdyń alǵashqy kezeńindegi olımpıada
Bastaýysh mekteptegi negizgi mindettiń biri balalardy oqytýda oqýǵa degen sanaly kózqarasyn qalyptastyrý jáne soǵan tárbıeleý. Ol kózqaras oqytý prosesin jetildirý, sonymen qatar synyptan tys jumysty uıymdastyrý arqyly qalyptasady.
Synyptan tys jumystyń nátıjeli túrleriniń biri – olımpıada bolyp tabylady. Bizdiń uǵymda bul bir mekteptegi bir ret ótkiziletin is – shara ǵana emes, bul kádimgi bútindeı jarystar júıesi. Onyń negizgi erekshelikteri mynandaı:
1. Olımpıada belgili bir edáýir aralyqty alady. Jaǵdaıǵa baılanysty tolyq oqý jylynda júrgizilýge tıis.
2. Olımpıada kópshilikti qamtýy qajet, kez kelgen oqýshy qatysa alatyndaı bolý kerek. Barlyq balalarǵa birdeı jaǵdaı jasaýǵa umtylǵan durys, ol qalanyń mektebinde oqı ma, aýyldyń mektebinde oqı ma, talap bireý bolýy shart.
3. Olımpıada kóp satyly qyzmet atqarady. Jeke synyptan bastap birneshe úlken aýmaqty ( birneshe aýdandy ) biriktiredi.
Olımpıadanyń osyndaı qurylymy kez kelgen mektep oqýshysynyń qatysýǵa múmkindigi baryn kórsetedi. Bul tek qana jeńimpazdar men júldegerler ǵana emes, kez kelgen qatysqan oqýshyǵa paıdasy zor bolmaq. Olımpıadanyń qaı bólimi, qaı etapy bolmasyn eń kerektisi daıyndyq jumysynyń júrgizilýi. Sonymen qatar eń negizgi jaǵdaı muǵalimder men olımpıadany uıymdastyrýshy shyn nıetterimen jumysty birigip atqarýynda. Jarystaǵy oqýshylardyń eńbegin baǵalaýmen qatar, muǵalimderdiń de eńbegi eskerilýi tıis. Olımpıadany uıymdastyrý is - sharalary basqa da muǵalimdermen shyǵarmashylyq qarym - qatynysta bolýy kerek. Mundaı is - sharaǵa shyǵarmashylyqpen aınalysatyn muǵalimder ózderi de qyzyǵýshylyqpen umtylady. Balanyń oılaý qabiletiniń damýynda eń negizgi oryndy oqytýdyń alǵashqy kezeńindegi olımpıadanyń orny erekshe. Dál osy ýaqytta ǵana balanyń ózdiginen, óz betimen jol tabýǵa yntasy ashylady. Árıne, keremetteı úlken bolmasa da nemese keremetteı mańyzdy bolmasa da bolashaqtaǵy ǵylymǵa, oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵy óse túsedi. Osyndaı qoldanystaǵy jaǵdaı balanyń damýyna áser etedi, sonymen qatar balanyń tek qana matematıkaǵa ǵana qyzyǵýshylyǵyn arttyryp qoımaıdy. Olımpıada oqýshynyń ózin - ózi tanýyna jol ashady, ózin qorshaǵan ortany óz kózimen kórip soǵan baǵa berýge múmkindik dárejesin kóbeıte beredi. Jalpy alǵanda balanyń tvorchestvolyq damýyna qyzmet etedi. Muǵalimniń túrinde, is - áreketinde oqýshylardyń kúshine senetindigi, olardyń jetken nátıjesine birge qýanatyndyǵy oqýshylarǵa syrttaı kórinip turý kerek. Kerek deseń keı jaǵdaıda eń az degen kórsetkishtiń ózi oqýshyǵa óziniń jaǵdaıyna degen senimin týyndatady. Múmkindiginshe oqýshynyń bilim qumarlyǵyna baılanysty sapalyq tapsyrmalar oılastyrý qajet. Kerek jaǵdaıda oqýshyǵa ýaqytynda kómektesip, jumysqa jol kórsetip jiberýge bolady, biraq onyń óziniń shegi bar. Bundaı jol óz betimen ary qaraı alyp ketýge degen matematıkalyq oılaýdy damytýǵa septigin tıgizedi.
Bastaýysh mekteptiń alǵashqy oqytý jyldarynda olımpıadaǵa daıyndyqty júrgize berýge bolady. Birtindep aýyzsha suraqtar qoıý, ár túrli epızodtar arqyly daıyndaı berý kerek. Ary qaraı 10 - 15 mınýttyq tapsyrmalardy, odan keıin 30 mınýttyq tapsyrmalardy oryndaýǵa jattyqtyra berý tıimdi. Bundaı sabaqtar jumasyna 2 - 3 ret bolyp tursa, tıimdi bolar edi. Osyndaı daıyndyqty úıirmede de oryndaýǵa bolady. Sonymen, olımpıadaǵa daıyndyqty synyptan tys jumystarda daıyndaıdy.
Olımpıadany kóbinese úlken qalalarda, oblys ortalyǵynda, pedagogıkalyq ınstıtýty bar jerlerde ótkizedi. Al aýdan ortalyqtarynda, aýyldarda qalaı ótkizedi? HHİ ǵasyr - aqparat ǵasyry deımiz. Kompúter, ınternet jelisi. Osy aqparattardy áli meńgere almaı jatqanymyz shyndyq. Qazirgi ýaqytqa deıingi qalyptasqan dástúrli olımpıadalar júrgizilip keledi.
Ol olımpıadalar mynadaı birneshe etaptan turady:
1. Syrttaı ( daıyndyq ) týr;
2. Mektepishilik týr;
3. Aýdandyq týr;
4. Aýdanaralyq (sońǵy) týr.
Syrttaı týrdy mindetti túrde aýdandyq gazet arqyly baspasózdi paıdalanyp, ótkizýge bolady. Olımpıada úshin negizgi másele - ol tapsyrma. Usynylatyn tapsyrmalardy árbir týr úshin óte muqıat, óziniń talabyna saı, qurylýy kerek. Barlyq nátıje osy tapsyrmanyń qurylýyna baılanysty. Qurastyrylǵan esepter kitaptaǵy materıaldardy qaıtalamaǵany jón. Ol kóp jaǵdaıda standartty emes, harakterli esepter bolýy tıis. Eń bastysy oqýshylardyń óziniń tapqyrlyǵyn kórsete bilýi.
Árbir etapta tórt tapsyrmadan usynylady. Árıne, oqýshylardyń shamasyna baılanysty bolady. Tapsyrmalardyń ishindegi bir esep barlyq oqýshyǵa qıyndyq týdyrmaıtyndaı bolsa, al bir esep óte qıyn bolýy shart. Olımpıadanyń ishki, syrtqy esebi bylaı: olımpıadaǵa qatysýshy árbir oqýshy eń kem degende bir esepti shyǵarýy shart, al kópshilik oqýshy kem degende eki esep shyǵarýy kerek. Árıne, ár túrli esepterdi qurastyrý ońaı emes. Soǵan qaramastan óte qyzyqty esepter bolýy mindet. Keı jaǵdaıda praktıkalyq mańyzy bar esepterdi berýge bolady. Mundaı esepter balalardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatatyndaı, oılaý qabiletin damytatyndaı bolsa, óte jaqsy bolar edi. Maqsatty túrde qorshaǵan ortadan jáne qysqa áńgime sújetterden qurastyrýǵa bolady.
Kóp satyly olımpıadany ótkizýge uıymdastyrý komıteti qurylady. Onyń quramyna barlyq aýdannyń oqý bóliminiń olımpıadaǵa jaýap beretin qyzmetkeri jáne osy uıymdastyrý komıtetiniń tóraǵasy kiredi. Osy aýdandardyń oblys ortalyǵyndaǵy pedagogıkalyq ınstıtýttyń olımpıada máselesimen aınalysatyn kafedranyń buıryǵy boıynsha olımpıada bastalady. Aýdanaralyq olımpıada tapsyrmalaryn osy kafedra daıyndaıdy. Al aýdandaǵy aýdandyq jáne mekteptik olımpıadanyń tapsyrmasyn olımpıada máselesimen aınalasatyn muǵalimder daıyndaıdy. Aýdandyq bilim basqarmasynyń olımpıadaǵa jaýapty adamnyń ıaǵnı, olımpıadanyń uıymdastyrý komıtetiniń tóraǵasynyń tapsyrmasy boıynsha mektepishilik, aýdandyq olımpıadanyń tapsyrmalaryn olımpıada máselesimen aınalysatyn muǵalimder qurastyrady. Árıne qatyp qalǵan nárse joq, budanda basqa uıymdastyrýdyń túrli formalarymen joldary bar. Qaı joldy tańdaý óz erikterińizde.
Syrttaı (daıyndyq) týr.
Bul etaptyń maqsaty - balalardy olımpıadanyń kelesi týrlaryna psıhologıalyq jaǵynan daıyndaý. Óz senimine degen ishteı daıyndyq. Bul daıyndyq týrynyń óziniń erekshelikteri bar, olar mynalar:
• Etap syrttaı bolǵandyqtan, bul oqýshymen týra emes janaı qatynasta bolatyn týr. Balalar tapsyrmamen aýdandyq gazet arqyly tanysady. Tapsyrmanyń jaýabyn gazettiń redaksıasyna ıaǵnı, olımpıadany uıymdastyrýshylaryna jiberedi. Jumystardyń qorytyndysyn osy gazet arqyly alady.
• Etap uzaqtaý bir eki aıǵa sozylýy múmkin. Bul uzaqtyq oqýshyǵa tıimdi bolady. Óıtkeni, osy aralyqta ol ózine kerekti qyzyqty esepterdi qarastyrady. Sonymen qatar osy ýaqytty oqýshy tıimdi paıdalanady. Iaǵnı, osy aralyqta oqýshy izdenedi, oılanady bireýlerden aqyl suraıdy, qysqasy oqýshy tapsyrmamen jumys jasaıdy. Keıbir shydamsyz oqýshylar birneshe kúnnen keıin jaýabyn salyp jiberýi múmkin.
Daıyndalýǵa arnalǵan esepter:
1. Juldyzshany sıfrlarmen almastyr:
**** - 1 = ***
Jaýaby: 1000 - 1= 999
2. Áripterdi sıfrlarmen almastyr:
AB
A
AVV
Jaýaby: A=9, B=1, V=0
3. A jáne B tabyńdar, egerde A • V = A jáne A + V= 10. A jáne B - sıfrlar.
Jaýaby: A=9, B=1
4. Kóbeıtindini tabyńdar: 1 • 2 • 3 • 4 • 5• 6
Jaýaby: 720
Bastaýysh synyptardaǵy matematıkalyq olımpıada. júkteý
İ taraý
Olımpıadany uıymdastyrý kezeńi
Oqytýdyń alǵashqy kezeńindegi olımpıada
Bastaýysh mekteptegi negizgi mindettiń biri balalardy oqytýda oqýǵa degen sanaly kózqarasyn qalyptastyrý jáne soǵan tárbıeleý. Ol kózqaras oqytý prosesin jetildirý, sonymen qatar synyptan tys jumysty uıymdastyrý arqyly qalyptasady.
Synyptan tys jumystyń nátıjeli túrleriniń biri – olımpıada bolyp tabylady. Bizdiń uǵymda bul bir mekteptegi bir ret ótkiziletin is – shara ǵana emes, bul kádimgi bútindeı jarystar júıesi. Onyń negizgi erekshelikteri mynandaı:
1. Olımpıada belgili bir edáýir aralyqty alady. Jaǵdaıǵa baılanysty tolyq oqý jylynda júrgizilýge tıis.
2. Olımpıada kópshilikti qamtýy qajet, kez kelgen oqýshy qatysa alatyndaı bolý kerek. Barlyq balalarǵa birdeı jaǵdaı jasaýǵa umtylǵan durys, ol qalanyń mektebinde oqı ma, aýyldyń mektebinde oqı ma, talap bireý bolýy shart.
3. Olımpıada kóp satyly qyzmet atqarady. Jeke synyptan bastap birneshe úlken aýmaqty ( birneshe aýdandy ) biriktiredi.
Olımpıadanyń osyndaı qurylymy kez kelgen mektep oqýshysynyń qatysýǵa múmkindigi baryn kórsetedi. Bul tek qana jeńimpazdar men júldegerler ǵana emes, kez kelgen qatysqan oqýshyǵa paıdasy zor bolmaq. Olımpıadanyń qaı bólimi, qaı etapy bolmasyn eń kerektisi daıyndyq jumysynyń júrgizilýi. Sonymen qatar eń negizgi jaǵdaı muǵalimder men olımpıadany uıymdastyrýshy shyn nıetterimen jumysty birigip atqarýynda. Jarystaǵy oqýshylardyń eńbegin baǵalaýmen qatar, muǵalimderdiń de eńbegi eskerilýi tıis. Olımpıadany uıymdastyrý is - sharalary basqa da muǵalimdermen shyǵarmashylyq qarym - qatynysta bolýy kerek. Mundaı is - sharaǵa shyǵarmashylyqpen aınalysatyn muǵalimder ózderi de qyzyǵýshylyqpen umtylady. Balanyń oılaý qabiletiniń damýynda eń negizgi oryndy oqytýdyń alǵashqy kezeńindegi olımpıadanyń orny erekshe. Dál osy ýaqytta ǵana balanyń ózdiginen, óz betimen jol tabýǵa yntasy ashylady. Árıne, keremetteı úlken bolmasa da nemese keremetteı mańyzdy bolmasa da bolashaqtaǵy ǵylymǵa, oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵy óse túsedi. Osyndaı qoldanystaǵy jaǵdaı balanyń damýyna áser etedi, sonymen qatar balanyń tek qana matematıkaǵa ǵana qyzyǵýshylyǵyn arttyryp qoımaıdy. Olımpıada oqýshynyń ózin - ózi tanýyna jol ashady, ózin qorshaǵan ortany óz kózimen kórip soǵan baǵa berýge múmkindik dárejesin kóbeıte beredi. Jalpy alǵanda balanyń tvorchestvolyq damýyna qyzmet etedi. Muǵalimniń túrinde, is - áreketinde oqýshylardyń kúshine senetindigi, olardyń jetken nátıjesine birge qýanatyndyǵy oqýshylarǵa syrttaı kórinip turý kerek. Kerek deseń keı jaǵdaıda eń az degen kórsetkishtiń ózi oqýshyǵa óziniń jaǵdaıyna degen senimin týyndatady. Múmkindiginshe oqýshynyń bilim qumarlyǵyna baılanysty sapalyq tapsyrmalar oılastyrý qajet. Kerek jaǵdaıda oqýshyǵa ýaqytynda kómektesip, jumysqa jol kórsetip jiberýge bolady, biraq onyń óziniń shegi bar. Bundaı jol óz betimen ary qaraı alyp ketýge degen matematıkalyq oılaýdy damytýǵa septigin tıgizedi.
Bastaýysh mekteptiń alǵashqy oqytý jyldarynda olımpıadaǵa daıyndyqty júrgize berýge bolady. Birtindep aýyzsha suraqtar qoıý, ár túrli epızodtar arqyly daıyndaı berý kerek. Ary qaraı 10 - 15 mınýttyq tapsyrmalardy, odan keıin 30 mınýttyq tapsyrmalardy oryndaýǵa jattyqtyra berý tıimdi. Bundaı sabaqtar jumasyna 2 - 3 ret bolyp tursa, tıimdi bolar edi. Osyndaı daıyndyqty úıirmede de oryndaýǵa bolady. Sonymen, olımpıadaǵa daıyndyqty synyptan tys jumystarda daıyndaıdy.
Olımpıadany kóbinese úlken qalalarda, oblys ortalyǵynda, pedagogıkalyq ınstıtýty bar jerlerde ótkizedi. Al aýdan ortalyqtarynda, aýyldarda qalaı ótkizedi? HHİ ǵasyr - aqparat ǵasyry deımiz. Kompúter, ınternet jelisi. Osy aqparattardy áli meńgere almaı jatqanymyz shyndyq. Qazirgi ýaqytqa deıingi qalyptasqan dástúrli olımpıadalar júrgizilip keledi.
Ol olımpıadalar mynadaı birneshe etaptan turady:
1. Syrttaı ( daıyndyq ) týr;
2. Mektepishilik týr;
3. Aýdandyq týr;
4. Aýdanaralyq (sońǵy) týr.
Syrttaı týrdy mindetti túrde aýdandyq gazet arqyly baspasózdi paıdalanyp, ótkizýge bolady. Olımpıada úshin negizgi másele - ol tapsyrma. Usynylatyn tapsyrmalardy árbir týr úshin óte muqıat, óziniń talabyna saı, qurylýy kerek. Barlyq nátıje osy tapsyrmanyń qurylýyna baılanysty. Qurastyrylǵan esepter kitaptaǵy materıaldardy qaıtalamaǵany jón. Ol kóp jaǵdaıda standartty emes, harakterli esepter bolýy tıis. Eń bastysy oqýshylardyń óziniń tapqyrlyǵyn kórsete bilýi.
Árbir etapta tórt tapsyrmadan usynylady. Árıne, oqýshylardyń shamasyna baılanysty bolady. Tapsyrmalardyń ishindegi bir esep barlyq oqýshyǵa qıyndyq týdyrmaıtyndaı bolsa, al bir esep óte qıyn bolýy shart. Olımpıadanyń ishki, syrtqy esebi bylaı: olımpıadaǵa qatysýshy árbir oqýshy eń kem degende bir esepti shyǵarýy shart, al kópshilik oqýshy kem degende eki esep shyǵarýy kerek. Árıne, ár túrli esepterdi qurastyrý ońaı emes. Soǵan qaramastan óte qyzyqty esepter bolýy mindet. Keı jaǵdaıda praktıkalyq mańyzy bar esepterdi berýge bolady. Mundaı esepter balalardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatatyndaı, oılaý qabiletin damytatyndaı bolsa, óte jaqsy bolar edi. Maqsatty túrde qorshaǵan ortadan jáne qysqa áńgime sújetterden qurastyrýǵa bolady.
Kóp satyly olımpıadany ótkizýge uıymdastyrý komıteti qurylady. Onyń quramyna barlyq aýdannyń oqý bóliminiń olımpıadaǵa jaýap beretin qyzmetkeri jáne osy uıymdastyrý komıtetiniń tóraǵasy kiredi. Osy aýdandardyń oblys ortalyǵyndaǵy pedagogıkalyq ınstıtýttyń olımpıada máselesimen aınalysatyn kafedranyń buıryǵy boıynsha olımpıada bastalady. Aýdanaralyq olımpıada tapsyrmalaryn osy kafedra daıyndaıdy. Al aýdandaǵy aýdandyq jáne mekteptik olımpıadanyń tapsyrmasyn olımpıada máselesimen aınalasatyn muǵalimder daıyndaıdy. Aýdandyq bilim basqarmasynyń olımpıadaǵa jaýapty adamnyń ıaǵnı, olımpıadanyń uıymdastyrý komıtetiniń tóraǵasynyń tapsyrmasy boıynsha mektepishilik, aýdandyq olımpıadanyń tapsyrmalaryn olımpıada máselesimen aınalysatyn muǵalimder qurastyrady. Árıne qatyp qalǵan nárse joq, budanda basqa uıymdastyrýdyń túrli formalarymen joldary bar. Qaı joldy tańdaý óz erikterińizde.
Syrttaı (daıyndyq) týr.
Bul etaptyń maqsaty - balalardy olımpıadanyń kelesi týrlaryna psıhologıalyq jaǵynan daıyndaý. Óz senimine degen ishteı daıyndyq. Bul daıyndyq týrynyń óziniń erekshelikteri bar, olar mynalar:
• Etap syrttaı bolǵandyqtan, bul oqýshymen týra emes janaı qatynasta bolatyn týr. Balalar tapsyrmamen aýdandyq gazet arqyly tanysady. Tapsyrmanyń jaýabyn gazettiń redaksıasyna ıaǵnı, olımpıadany uıymdastyrýshylaryna jiberedi. Jumystardyń qorytyndysyn osy gazet arqyly alady.
• Etap uzaqtaý bir eki aıǵa sozylýy múmkin. Bul uzaqtyq oqýshyǵa tıimdi bolady. Óıtkeni, osy aralyqta ol ózine kerekti qyzyqty esepterdi qarastyrady. Sonymen qatar osy ýaqytty oqýshy tıimdi paıdalanady. Iaǵnı, osy aralyqta oqýshy izdenedi, oılanady bireýlerden aqyl suraıdy, qysqasy oqýshy tapsyrmamen jumys jasaıdy. Keıbir shydamsyz oqýshylar birneshe kúnnen keıin jaýabyn salyp jiberýi múmkin.
Daıyndalýǵa arnalǵan esepter:
1. Juldyzshany sıfrlarmen almastyr:
**** - 1 = ***
Jaýaby: 1000 - 1= 999
2. Áripterdi sıfrlarmen almastyr:
AB
A
AVV
Jaýaby: A=9, B=1, V=0
3. A jáne B tabyńdar, egerde A • V = A jáne A + V= 10. A jáne B - sıfrlar.
Jaýaby: A=9, B=1
4. Kóbeıtindini tabyńdar: 1 • 2 • 3 • 4 • 5• 6
Jaýaby: 720
Bastaýysh synyptardaǵy matematıkalyq olımpıada. júkteý
You Might Also Like
-
Sabaq taqyryby: I bólim. Adam bıologıalyq túr retinde. Adam organızmine jalpy sholý (8 saǵat).
-
Sabaqtyń taqyryby: «Qaratpa sózderge baılanysty qoıylatyn útir»
