InfoHub Logo

Ámirjan A. E. , Bekkojanova D. J. , Mergenova A. A.

6V01304 Bastaýysh bilim berý kóptildilikpen 4 kýrs stýdentteri,

Abaı atyndaǵy QazUPÝ, Pedagogıka jáne psıhologıa ınstıtýty

Almaty q, Qazaqstan

Ańdatpa: Maqalada bastaýysh synypta “Kórkem eńbek” sabaqtarynda oqýshylardyń shyǵarmashylyq is-áreketin damytý múmkindikteri týraly jazylǵan. “Kórkem eńbek” sabaǵynyń mańyzdylyǵy men, ótilý qajettigi, pánniń negizgi maqsaty týraly, tipti sabaq júrgizýde úshtildiliktiń qoldanylýy da jazylǵan. Bastaýysh synyp oqýshylaryna bul pándi ótýdiń negizgi qajettiligi men mańyzdylyǵy, “Kórkem eńbek” pániniń oqýshylarǵa áseri jáne daǵdylaryn jetildiretini týraly aıtylǵan.

Túıin sózder: “Kórkem eńbek”, shyǵarmashylyq qabilet, belsendilik, tanymdyq daǵdylar, bastaýysh synyp oqýshylary, jańartylǵan bilim berý, tehnologıa, úsh tilde bilim berý.

Kirispe

Búgingi áleýmettik, ekonomıkalyq úderister toǵysa damyǵan ýaqyt mejesinde oqýshylardyń eńbeksúıgishtik, tanymdyq, shyǵarmashylyq qabiletterin biriktire damyta otyryp, bilim berý aıasynda is-áreketinde shapshań, shyǵarmashyl tulǵa daıarlaý máselesi týyndap otyr. Jahandaný zamanynda oqýshylardyń ózdiginen derbes bilim alý prosesinde bilim alýshylardyń belsendi áreketin uıymdastyrý - qazirgi pedagog mamandarynyń basty mindeti bolyp tabylady. Aqparattyq tehnologıalardyń damý jáne pedagogıkalyq mamandyqtardyń aýqymdy  ózgeriske ushyraýyna baılanysty oqytýshy tek qana bilimdi alyp júrýshi ǵana emes, sondaı-aq oqýshynyń ózindik shyǵarmashylyq jumysynyń jetekshisi jáne baǵyt berýshisi bolyp anyqtaldy. Olaı bolsa, bilim berý júıesiniń bas býynynyń biri - bastaýysh synypta bilim berý júıesine jańasha kózqaraspen qarap, oqýshylardyń bilim, bilik, tanymdyq-ıntellektýaldyq daǵdylaryn jetildirý “Kórkem eńbek” pániniń basty mindeti bolyp sanalady.

Negizgi bólim

Zaman talabyna saı mektepterde áleýmettik jaǵynan belsendi, erkin oılaı alatyn, ózdiginen aqparatty meńgere biletin, daryndy, shyǵarmashyl, izdenimpaz oqýshyny tárbıeleý basty nazarǵa alynyp otyr. Osyǵan baılanysty bastaýysh synyp oqýshylarynyń bilim alýǵa, eńbek etýge tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn, shyǵarmashylyq belsendiligin qalyptastyrý qajettiligi týyndaıdy. Kórkem eńbek pánin júıeli túrde júrgizý arqyly tómengi synyp oqýshylarynyń shyǵarmashylyq qabiletterin damyta otyryp, eńbekke degen qarym-qatynasyn ózgertemiz. Jas urpaqty kishi mektep jasynan bastap eńbekke, belsendilikke, qıalynyń jáne obrazdy oılaýynyń damýyna, shyǵarmashylyq jáne synı oılaı bilýge beıimdeý arqyly oqýshylardyń boıynda tulǵalyq qasıetterdi qalyptastyramyz.

Bastaýysh synyp oqýshylarynyń shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrý teorıalyq bastamasy “shyǵarmashylyq”, “kórkem eńbek is-áreketi” , “bastaýysh synyp oqýshylarynyń kórkem eńbek is-áreketi arqyly shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrý” uǵymdaryn qalyptastyrýmen tyǵyz baılanysty. “Shyǵarmashylyq” uǵymynyń psıhologıa ǵylymynda berilgen anyqtamasyna toqtalatyn bolsaq:  “Shyǵarmashylyq degenimiz - adamdardyń buryn bolyp kórmegen jańa bir nárseni jasaýǵa baǵyttalǵan qyzmeti, adamnyń tabıǵatty belgili materıaldardan eńbektaný arqyly alýan túrli qoǵamdyq qajettilikterge jaýap bere alatyn nárse jasap alatyn qabileti”, - dep qarastyrady. Ia. N. Ponomarev kez-kelgen shyǵarmashylyq baǵyttaǵy is-áreket negiziniń bastamasy - shyǵarmashylyq oılaý dep, onyń damý krıterıasy retinde ishteı josparlaý áreketin nemese “oısha” árekettený qabiletin aıtaly. Psıholog óz zertteýlerinde shyǵarmashylyqty ıdeıa, ustanym, oryndaý dep túsindiredi.

Jańartylǵan bilim berý mazmunyna baılanysty pedagogıka salasynyń ǵalymy V. A. Sýhomlınskııdiń: “Oıyn balanyń aldynan ómir esigin ashyp, onyń shyǵarmashylyq qabiletin damytady, oıynsyz aqyl-oıdyń qalyptasýy múmkin emes”,- degen sózin bastaýysh synyp kórkem eńbek pánin oıyn tehnologıasy arqyly oqýshyny qyzyqtyra otyryp júrgizgen tıimdi. Óıtkeni, 2010 –2020 jyldar aralyǵanda bastaýysh synypta oqyǵan balalardy salystyryp qaraǵanda, aralaryndaǵy aıyrmashylyq aıtarlyqtaı kóp. Pedagogıka ǵylymynda shyǵarmashylyq qabiletter qıaldyń baılyǵymen, oılaýdyń ereksheligimen, zattarǵa degen syndarly kózqaraspen jańa sheshim jáne ıdeıalardy usyný múmkindigimen, óz bilimin, biliktiligi men bilik daǵdysyn iske asyrý barysynda ómirlik belsendi ustanym kórsete bilýimen sıpattalady. Soǵan oraı shyǵarmashylyq qabiletter erekshe tanylady. Alaıda, shyǵarmashylyq qabilet belgileri kez-kelgen balaǵa, kez-kelegn adamǵa tán bolyp keledi. Bar bolǵany olardy ashyp, damytý kerek. Shyǵarmashylyq adam sanasynyń jasampazdyǵynyń jáne is-áreketiniń bıik belsendiligin kórsetedi. Adam qabiletiniń dárejesi, onyń kásibı iskerligi, sheberligi, jańashyldyǵy shyǵarmashylyq oılaýyna qatysty anyqtalady. Oqýshylardyń shyǵarmashylyǵynyń erekshe belgisi olardyń qyzyǵýshylyǵynda. Osy kezekte mektep baǵydarlamasyndaǵy Kórkem eńbek pánin júrgizý barysynda tek oqýlyq boıynsha emes, qosymsha damytýshylyq tapsyrmalardy uıymdastyrý, olardyń sapasy men oqýshylarǵa áserli bolýyn qamtamasyz etý mańyzdy prosesterdiń biri. Qosymsha tapsyrmalardy oryndaý arqyly oqýshylar ózderiniń qıal, oılaý, izdený, jasaı bilý jáne jasaǵandaryn qoldana bilý múmkindikterin damytady. Oqýshynyń óz betimen jumys júrgizýi - shyǵarmashylyq qabiletti damytýdyń basty joly. Bul isdenis, oılaý áreketimen tikeleı baılanysty. Ol úshin balaǵa bilim berý úderisinde árbir pedagog maman  júıelilik ári úzdiksizdik qaǵıdalaryn ustana otyryp, oqýshylarmen birlese jumys júrgiziýi tıis. Kórkem eńbek páni bastaýysh synyptyń oqý baǵdarlamasynda bolǵandyqtan basty pánderdiń qataryna enýge barynsha ońtaıly jaǵdaı týdyrýymyz qajet. Kórkem eńbek páni kishi mektepte 1 synyptan 4 synypqa deıin aptasyna 1 saǵat ótkiziledi. Ár apta saıyn oqýshynyń shyǵarmashylyǵyn damytýyna osy bir saǵatty saýatty ári tıimdi ótkizý pedagog mamannyń quzyrettiligimen ushtasyp jatyr.

Bastaýysh synypta oqýshylardyń shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrýda kórkem eńbek is-áreketin uıymdastyrý túrleri 2-ge bólip qarastyrylady: sabaqtaǵy jáne sabaqtan tys kórkem eńbek is-áreketi. Sabaqtaǵy kórkem eńbek is-áreketin dástúrli eńbek áreketimen qosa, shyǵarmashylyq eńbek is-áreketimen birge qatar alyp júrý mańyzdy. Dástúrli kórkem eńbek áreketinde tek oqýlyqqa jáne oqý baǵrlamasyna negizdelip júrgizilse, al shyǵarmashylyq baǵyttaǵy eńbek áreketi jańa tehnologıalardy sabaq barysynda utymdy qoldana otyryp, ushqyr qıaldy damytatyn ár túrli kompozısıalyq tapsyrmalardy oryndaý arqyly júzege asady. Kórkem eńbek páninde oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytýǵa baǵyttalǵan birneshe jumys túrlerin atap ótsek: Kýsýdýma (bul orgamıdi eshqandaı qaıshy,jelimsiz, qaǵazdy búkteý arqyly oryndalatyn buıym); kvıllıng (qaǵazdan spırál jasaý arqyly, oqýshylardyń óz qıaldaryna baılanysty túrli kompozısıalardy oryndaý); dándi-daqyldardy boıaý, japsyrý arqyly túrli kompozısıalardy qurastyrý; ár túrli materıaldardy qoldaný arqyly óz kompozısıasyn oılap tabý.

Ár pánniń oqý baǵdarlamalarynda úsh tilde bilim berýdi júzege asyrý qarastyrylǵan, onda úsh tildi meńgertip qana qoımaı, sol sıaqty oqýshylardyń synyptan tys jumystaryn da úsh (qazaq, orys jáne aǵylshyn) tilderinde uıymdastyrý - 21 ǵasyrdyń talaby.   Kóp tildi oqý ortasyn qurýdaǵy ár pán qosqan úlesi úsh tilde bilim berý saıasatyn júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Úsh tilde bilim berý úderisin “Kórkem eńbek” páninde júzege asyrý - oqýshylardyń ózge elderdiń mádenıetimen tanysý arqyly dúnıetanymyn, álemdi vızýaldy qabyldaýyn, til baılyqtaryn ishinara jetildirý, ózderi jasaǵan zatqa úsh tilde erkin sıpattama bere alý daǵdylaryn qalyptastyrý bolyp tabylady.

Qorytyndy

Qorytyndylaı kele, Shyǵarmashylyq proses sheksiz. Ideıalardy zertteý

jáne damytý, qurý jáne oryndaý, qaıta qarastyrý, taldaý jáne baǵalaý shyǵarmashylyq prosestiń kez kelgen kezeńinde júzege asady. Oqýshylar praktıkalyq jumys arqyly ıdeıalardy zertteı alady. Ideıalar olardy jasaý

men oryndaý kezeninde damıdy. Al “Kórkem eńbek” sabaǵy oqýshylarǵa osy shyǵarmashylyq is-áreketti damytýǵa múmkindik etedi. Shyǵarmashylyq is-áreketterin damytýda sabaqtyń eki túri arqyly júzege asady. Sabaqtaǵy jáne sabaqtan tys jumys arqyly júzege asady. Jalpy “Kórkem eńbek” pániniń mańyzdylyǵyn da negizge alý da eń mańyzdy máselelerdiń biri.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

1. [Asılbaeva F. B. “Bastaýysh synyp oqýshylarynyń kórkem eńbek is-áreketi arqyly shyǵarmashylyǵan damytý” dısertasıa//Almaty 2010, 15 qarasha]
2. [Habarshy “ Bastaýysh mektep jáne dene mádenıeti” serıasy //Ulaǵat baspasy № 2 (33), 2012]
3. [Abdrakova A. A. “Bastaýysh mektepte oqytý” Respýblıkalyq ádistemelik jýrnal// Almaty 2007]
4. [Y. Altynsarın atyndaǵy Qazaq Bilim akademıasy “Ǵylymı-pelagogıkalyq jýrnal”// Almaty 2007]
5. [Respýblıkalyq ádistemelik jýrnal “Kórkem eńbek”// Almaty 2019]

---