InfoHub Logo

Sabaqtyń maqsaty: Balalarǵa halqymyzdyń aty ańyz bolǵan dańqty qaharmany, gvardıa polkovnıgi Baýyrjan Momyshuly týraly maǵlumat berý, batyrdyń azamattyq, erlik isterin aıtý, qanatty sózderimen tanystyrý; bala boıyna patrıottyq sezim qalyptastyryp, Otandy súıýge tárbıeleý; batyrdyń bıik tarıhı tulǵasyn tereńirek taný; onyń ónegeli ómirin, erligin búgingi urpaqqa keńinen úlgi etý;
Kórnekiligi: Baýyrjan Momyshuly portreti, kitap kórmesi, slaıd, qanatty sózderi,

Mazmuny:
1. Ómir joly.
2. Baýyrjan Momyshulynyń qanatty sózderi.
3. Baýyrjanǵa arnalǵan óleńder.
4. Batyrdyń jyr - dápterinen.
5. Baýyrjannyń soǵys tarıhynda bolmaǵan 27 taktıkalyq jańalyǵy.
6. Baýyrjanǵa arnap.
7. Batyr nagradalary men kórkem týyndylary.
8. Kórinis: «Famılıasy joq adam».
9. Abaı shyǵarmalary týraly.
10.. Baýyrjan Momyshuly týraly fılm.
11. Qorytyndy sóz: muǵalim.

Barysy:
Sabaq barysy basynda birinshi oqýshy (qart Baýyrjan rólinde) sóıleıdi: «Qarttyqtyń eki eli ajyramaıtyn bir tirligi – oı, oı ústinde qalǵyp - múlgý. Qalǵý – meniń tulparym, uıqy – meniń jelmaıam. Kózim ilinip ketse, jahan kezip serýendep, sharshaǵanymdy oıanǵanda bir - aq sezem. Alaıda qaıda qashyp qutylasyń... Tatar dámiń taýsylmaı kóz jumbaısyń. Biraq kóp jasap qatarymnan aırylyp, jetim bolǵym kelmeıdi. Ózimnen kishilerge topyraq salǵyza kórme, taǵdyrym...».

Muǵalim: Qurmetti ustazdar, oqýshylar! Búgingi «Er esimi el esinen ketpeıdi» atty tárbıe saǵatymyzdy bastaımyz. Onda keshegi esten ketpes otty jyldar, Dúnıejúzilik soǵysta janqıarlyqpen kúresken áskerı qaıratker, erjúrek qolbasshy, jazýshy, Keńes Odaǵynyń Batyry, Qazaqstannyń Halyq Qaharmany Baýyrjan Momyshulynyń ǵasyrdan ǵasyrǵa, urpaqtan – urpaqqa úlgi bolar erlikteri týraly áńgimeleımiz.
Baýyrjan Momyshuly – eli úshin eren erlik jasaǵan, ónegeli urpaqqa úlgi bolyp qalǵan uly tulǵa, 1941 - 1945 jyly soǵysta qaharmandyǵy men qaısarlyǵy, áskerı basshylyqtaǵy sheberligimen áıgilenip, ataq - dańqy maıdanǵa, búkil elge taraǵan.

1) 1 - shi oqýshy: Aıgerim «Qadirin bilmeppiz ǵoı tiri kezde
Dep jylar sorly qazaq men ólgende.
Urpaq atar 80 men 100 - digimdi,
Tarıhtyń túkpirinen. sóz kelgende»,- dep jazǵan batyr Baýyrjan Momyshuly 1910 jyly 24 jeltoqsanda Jambyl oblysynyń Jýaly aýdanyndaǵy Kólbastaý aýylynda dúnıege kelgen. Anasy Rázıa erte dúnıe salady. Úıdegi qyzdardyń ishindegi jalǵyz ul Baýyrjan ájesi men ákesiniń tárbıesinde ósedi. Ákesi Momyshtyń, Momynqul kókesiniń úlgi - ónegesi jas Baýyrjannyń boıyna jaqsy qasıetterdiń uıalaýyna sebepshi bolady. Kókpar, báıge, kúres, asyq, aqsúıek, sadaq atý sıaqty ulttyq oıyndardy tamashalap, ózi de oınap ósedi. Aýylda saýatyn ashyp, keıin Áýlıeatadaǵy Asa ınternatynda úsh jyl bastaýysh synypta oqıdy. Internat aýlasynda balalarmen birge dene shynyqtyryp, kúresip, beltemirge tartylyp, shymyr bola túsedi.
Baýyrjan jeti jyldyq mektepti bitirgennen keıin biraz ýaqyt muǵalim bolǵan. Sonda júrgende kezekti áskerı mindetin óteýge shaqyrylyp, onda bir jarym jyl júrip, zapastaǵy komandır ataǵyn alady. Týǵan aýylyna qaıtyp oralǵan soń, ol biraz jyl qarjy mekemesinde qyzmet isteıdi. Sodan qaıtadan Qyzyl Armıa qataryna shaqyrylyp, túrli áskerı bólimderde vzvod, rota komandıri bolady.
1941 jyly ekinshi dúnıejúzilik soǵys bastalysymen, Baýyrjan dańqty general maıor I.V.Panfılovtyń basshylyǵymen Almaty mańynda jańadan jasaqtalǵan 316 atqyshtar dıvızıasynyń quramynda maıdanǵa attanady, batalón, polk komandıri qyzmetterin atqarady. Soǵystyń sońǵy jyldarynda gvardıalyq dıvızıany basqarady. Soǵys kezindegi jeke basynyń qaharmandyq erligimen jáne urys júrgizýdegi áskerı sheberligimen erekshe kózge túsedi. Birneshe ret jaý qorshaýynan jaýyngerlerin aman saý alyp shyǵady. Máskeý túbindegi shaıqastaǵy erligi sol kezdiń ózinde Odaq kólemine ańyz bolyp jaıylady. Baýyrjannyń osyndaı erligi jóninde belgili orys jazýshysy A. Bek «Volokolamskoe shose» (qazaqshasy «Arpalys») povesin jazdy. Bul shyǵarma keıin birneshe tilge aýdarylady.
Soǵystan keıin Baýyrjan Sovet Armıasy Bas shtabynyń Joǵary áskerı akademıasyn bitiredi. Áskerı pedagogıkalyq jumyspen aınalysyp, Sovet Armıasy áskerı akademıasynda sabaq beredi. 1956 jyly polkovnık ataǵymen otstavkaǵa shyqqan Baýyrjan birjola shyǵarmashylyq jumyspen aınalysady. Ol qazaq jáne orys tilderinde birdeı jazyp, óz ómirinde kórgen bilgenderin arqaý etedi. Onyń qalamynan týǵan, ómir shyndyǵyn arqaý etken tamasha romany men áńgime, povesteri qalyń oqýshynyń izdep oqıtyn shyǵarmalaryna aınalady. Olar birneshe qaıtara basylyp shyǵady.
Baýyrjan birneshe orden, medaldermen nagradtaldy, Keńester Odaǵynyń batyry ataǵyn aldy. Alaıda halyqtyń ózi «batyrym» dep tanyp, ardaqtaǵan qaharman ulyna bul ataq Otan soǵysy bitkennen keıin jarty ǵasyrdaı ýaqyt ótkende baryp berilgen bolatyn.

2) 2 - shi oqýshy: (Janasyl) 1. Namysty nanǵa satpa.
2. Opasyzda Otan joq,
Otanda opasyzǵa oryn joq.
3. Qaıratyńa ádisińdi joldas et,
Ádisińe aqylyńdy joldas et.
4. El degende emirenip,
Jurt degende júginip
Qyzmet et.
3 - shi oqýshy (Karına): 5. Tarıhty bilý kerek. Dástúr, ádet - ǵuryp aspannan túsken joq. Ótkendi
bilmeseń búgindi qalaı túsinesiń?
4 - shi oqýshy Jasmına: Baýyrjan Momyshuly bylaı dedi: «Bizdiń júregimiz temir emes. Biraq bizdiń kek otymyz qandaı temirdi bolsa da eritip, kúıdirip jibere alady... bizdiń úreıdi jeńetin eń kúshti qarýymyz bar, ol – Otanǵa degen súıispenshilik».
5 - shi oqýshy Elıza: «Til degenimiz - qaı halyqtyń bolmasyn keshegi, búgingi ǵana taǵdyry emes, búrsigúngi de taǵdyry. Til tazalyǵy úshin kúres eshqashan tolastamaq emes»
3. Baýyrjanǵa arnalǵan óleńder:

Batys Qazaqstan oblysy, Bókeı ordasy aýdany,
Saıqyn aýyly, M.S.Babajanov atyndaǵy JOBBM
Gabdýllına Gúlnar Sakenqyzy