InfoHub Logo

El aýzynda «Jankent jeti ret kúırep, jeti ret kóterilgen» degen sóz bar. Sonyń biri Shanshar hannyń hanymy Begim-anaǵa qatysty aıtylady.

Shanshar han Jankenttiń ámirshisi bolyp turǵan kúnderdiń birinde nókerlerin ertip, seıil-serýen quryp, ań aýlaýǵa shyǵypty deıdi. Shahardan uzańqyrap shyqqanda hannyń esine sadaq ushtaıtyn egeýdiń saraıda qalyp qoıǵany túsedi. Oǵan ókinip jatatyn han ba, kózine kóringen nókeriniń birin «bar, jyldam alyp kel» dep jumsap jiberedi.

Han saraıyna tike shaýyp kelgen nókerdiń sýyt júrisinen saraıdaǵylardyń biri tiksinip, biri sekem alǵandaı bolady. Syrtqa Begim-ana da shyǵady. Sonda hanymnyń erekshe jaralǵan kórik-kelbetine qaıran qalǵan nóker esinen tanyp, attan aýyp tússe kerek. Sodan bas kóterip, esin jıǵansha biraz ýaqyt ótedi. Odan keıin mán-jaıdy aıtyp, egeýdi alyp, hanǵa keshigip jetedi.

Shanshar han nókerden nege keshikkenin suraǵan eken, ol bolǵan jaıdy búkpesiz aıtyp beripti. Sol jerde han tars ashýlanyp, attyń basyn keri burady. Nókerdi jeti qabat zyndanǵa tastady. Begim-anaǵa senimsizdik bildirip, onyń oń qoly men burymyn short kestirip tastaıdy.

Sol kezde Begim-ananyń aýzy dýaly áýlıe ákesi tiri edi deıdi. Bul oqıǵa sol kisige jetedi de, dereý Jankentke keledi. Áýlıe qart Shanshar hanǵa: «Ýa, Shanshar han, shyndyq ekeýmizdiń birimizge zaýal keltirsin. Men sol shyndyqty bilgeli keldim. Eger qyzymda kúná bolsa, seniki jón. Al, kúnásiz bolsa, erteńge deıin qoly men shashy ornyna kelsin de, óziń zaýalyn tart!» depti de syrt aınalyp ketip qalypty.

Áýlıeniń qatal sharty búkil shahar halqyn úreılendiredi. Erteńinde úreıli jurt Begim-ananyń saraıyna kelse, aq bilegi jarqyrap, qolań shashy salbyrap ornynda tur deıdi. Al jazyqsyz nóker ózinen-ózi jeti qabat zyndannyń syrtyna shyǵyp qalǵan eken.

Sol jyly sary ala kúz túse Jankent shaharyna adam oılamaǵan zaýal kelip, ýly jylandar qaptap, jurtshylyq dúrlige qashýǵa májbúr bolyp edi deıdi. Osy oqıǵany bir ónerpaz kúı tiline kóshirip, urpaqqa amanat etip qaldyrsa kerek. Begim-ana — tarıhta bolǵan adam. Syrdarıanyń tómengi saǵasyna jaqyn mańdaǵy Aral teńiziniń túbeginde Begim-ana munarasy /beıiti/ kúni búginge deıin kúńgirlep tur. Zertteýshilerdiń anyqtaýynda munara IX-XI ǵasyrda salynǵan. Bul kezeń túrik-oǵyz taıpalary shańyraǵyn kótergen Saljuq memleketiniń zamanyna jatady. Túrik-oǵyzynyń qynyq taıpasyn bılegen Tuqaqtyń balasy Saljuq memleket basyna kelgen soń, ıslam dinine moıyn usynǵan. Munyń ózi Syr boıynda monshaqtaı tizilgen qalalaryn qystap, jazǵa qaraı jelpine kóship júretin táńirilik nanym-senimdegi taıpalardyń eleýli qarsylyǵyn týdyrǵan. Saljuqtardyń 985 jyly Jent qalasyn tastap, Nurata taýyna qonys aýdarýy Begim-ana ańyzynyń astaryndaǵy tarıhı shyndyq sorabyn ańǵartady. Saljuqtyń ózi osy Jent qalasynda ólgen. Saljuqtyń urpaǵy Sanjar sultannyń /1118-1157/ tusynda qypshaq-qımaq odaǵynyń qaıy dep atalatyn taıpasy Jentti qıratyp, Syr boıyna táńirilik rýhtaǵy qalpyn qaıta ornyqtyrǵan.

Endi ańyz ben aqıqattyń úndestigine qarańyz, ańyzdaǵy Shanshar han — ómirdegi Sanjar sultan ekeni den qoıǵyzady. Al ańyzdaǵy Jankentke qaptaıtyn ordaly jylan — qaıy taıpasy. Óıtkeni monǵol tilinde «qaıy» degen sóz «jylan» degen maǵyna beredi. Sondaı-aq Kishi júzdiń Jetirý taıpalyq birlestiginiń quramyndaǵy Tabyn rýynyń bir butaǵy Begim dep atalatyny da osyndaıda eske túsedi.

---