InfoHub Logo

(Aıaqtalmaǵan áńgime)

Tún jarymynda jazýshy dosym qońyraý shaldy. Qashanǵy ádeti osy onyń: shabyt qysyp sharyqtaǵan shaǵynda, keıde áldebir shyǵarmasynyń sońyna núkte qoıyp, tynys tapqan rahman sátinde meniń uıaly telefonymdy bezildetip otyryp jarty aýyz sóz aıtady: «Elektrondy jáshigińdi qaraı sal». Men de máseleniń mán-jaıyn surap, artyq sózge ýaqyt shyǵyndaǵan emespin. «Maqul» deımin de elektrondy jáshigimdi aqtarýǵa kirisemin.

Jazýshy dosym maǵan ál-ázir ǵana jazyp bitken áńgimesin jiberipti. 12 qańtar, 20... jyl. Saǵat túngi 03:27. Kópke uzatpaı pikirimdi, oqyǵan-oqymaǵanymdy surap tyqaqtaıtyn jazýshymnyń talapshyldyǵyn biletindikten men «Burynnan syralǵy dostar A qalasyndaǵy mynaý degen meıramhanada kezdesti» dep bastalatyn áńgimeniń alǵashqy jolyna úńile berdim...

***

«Burynnan syralǵy dostar A qalasyndaǵy mynaý degen meıramhanada kezdesti. Ekeýiniń bul kezdesýi kezdeısoq kezdesý emes, aldyna ala kelisken, ýaǵdalasqan kezdesý edi. Aýqan Janbozǵa qońyraý shaldy da, kóńiline jelik bitkendegi ádetin ańǵartyp, aqtaryla sóılep, lekitip kúle bergen.

— Boıyńda áldebirdeńeniń býy bar sıaqty ǵoı? — dedi dosynyń kóńil-kúıin alystan tanıtyn qagilez Janboz. Keıingi kezderi Aýqan etjeńdi, tolyq adamdardyń daýysynda bolatyn maıly, mańǵaz maqam taýyp júr edi, sol maqamyna salyp Janbozǵa aldymen:

— Áı, — dep aldy. — Áı, neniń býy ekenin ózimiz áredik jolyǵysatyn meıramhanada otyryp bilseńshi. Álgi bir qysqa jaýaptasýdan soń dostar meıramhanada qashan, qaı kúni, qaı saǵatta bas qosatyndaryn naqtylap alysqan.

Aýqan rasynda aýqymdy is tyndyrǵanǵa uqsaıdy. Betiniń bezeýden qalǵan oıly-shuńqyrynan jylt qyzyl ter teýip, júzinde sáýle oınaıtyn sekildi. Abajadaı jaryqty qoıyp qalǵanda, Aýqan sıaqty shoıyn qaralardyń kenetten, tap qasyńnan tabyla ketkendeı jarq etip kórinetini bar dep oılap úlgergen Janboz sál ezý tartty.

— Operator joldas, qalaısyń? — dedi Aýqan amandyq surap jatyp, — ne, júdep ketkensiń be? Qaqshańdap úıde turmaıtyn qatynyń durys tamaq bermeıdi-aý deımin osy seniń?

— Tańnan keshke deıin tapyraqtap shabamyz da júremiz...sondyqtan shyr juqpaıdy da bizdeılerge. Al tamaq jaǵyn talǵamaımyz, biraq qara sýǵa qaryn baılaıtyn sizdeı bola almadyq, Aýqa.

Osyny aıtyp Janboz Aýqannyń aqtarylyp kete jazdap turǵan qarnyn úzip aldy:

— Nemene, býazsyń ba, tańqıtpaı tartshy ári quryǵyrdy. Sodan soń shynymen tańqalǵandaı syńaı tanytyp:

— Begimaıdyń beline artyp qoımasań myna shertıip sheńbirek atqan pálemen erkektik mindetińdi atqarý saǵan qıynnyń qıyny shyǵar? — dep suraǵan. Aýqan yrsyldaı kúldi:

— Adamnan aıla artylǵan ba, qajet emes sátinde bu qaryndy joq qyla salamyz.

Aldymen osylaısha az-kem qarjasyp, qaqtyǵysyp baryp tabysatyn dostardyń qushaqtary aıqasa ketken.

— Iá, amansyńdar ma?

— Amanbyz.

— Begimaı begim bylq-sylq etip úıde otyrǵan shyǵar?

— Aıtpa, aptalap úıden shyqpaıdy. Júzimdi shań qabady deıdi. Ózińde bári jaqsy ma? Dosyńdy shaqyryp shanda bir efırden kórsetip qoıýdy da bilmeısiń?

— Oı, ony prodúser, redaktor degender bar, solar sheshedi. Biz ne, «bar» degen jerine baramyz, «túsir» degenin túsiremiz. Boldy.

— Já, sózden jaltarma. Kim edi álgi... Aýqan jorta oılanyp, tilin burap sóılegen: «Práıdúser» deıtin bástyq «áperator» táspaǵa tártqandi tegis sypyryp tástaıdy degendi estisem qulaǵym tas kereń bolsyn.

Aýqan men Janbozdyń máslıhaty tún jarymyna deıin sozylǵan. «Otty sýdan» molyraq jutyp, aldyndaǵy asqa japyra kirisken Aýqannyń aýzy áńgimeden de bosar emes. Janboz — erqara kisi, tabaqqa kóp qol sala bermeı, tartynyp otyrǵan onyń kóńilinde alań bar sıaqty.

— Áı, sen je, je de, iship ala ber. Qasyńda men barda qulashtap silte, — dedi Aýqan Janbozdyń jabyrańqy júzin jadyratpaqqa baryn salǵan dos peıilmen dabyrlaı sóılep. Áıtkenmen de áriqaraıǵy aıtpaǵy múlde basqa eken: — Aýqań ótkende bir isti qolǵa alyp edi, sonyń sońy junyttaı «Jıp» bolyp keldi. Búgingi otyrysymyzdyń mánisi sol, Janbozym. Al, kórimdigińdi daıynda. Toqta, kórimdigiń «kók qaǵazdan» bolsyn. Ózim sony yrym etip edim. Sende dollar joq shyǵar. Joq qoı, árıne, ony bilemin. Sondyqtan jyrtyq teńgeńdi jyltyńdatpa maǵan. Uqtyń ba? Qane, júr, «Jıp» degenniń qandaı bolatynyn kórseteıin saǵan.

Aýqan Janbozdy jeteleı jónelgen. Syrtta, meıramhananyń avtokólikter turaǵynda, baǵanalardyń basynan tógilgen shamnyń jaryǵyna shomylyp maqpal qara «Jıp» tur eken. Alqymy zor, eńsesi bıik, tap qazir gúrr etip otala ketse, aldyndaǵynyń bárin japyryp, tapap tastardaı boıynan alapat ses ańǵartady. Qataryndaǵy ózge kólikterge murnyn shúıire, aspandap qaraıtyn sekildi: terezesiniń áınegi shytynap, áldebir jandy maqulyqtaı yńyranǵan dybys bildiredi. «Rasynda ol alyp qońyzǵa aınalyp ketse, qaıter edi?» Janbozdyń kóz aldynda qap-qara «Jıpten» qap-qara pále tútep shyǵa kelgendeı eles júgirip ótti.

— Aı, ne boldy sonsha kózińniń suǵyn qadap? Mashına kórmep pe ediń? Dos degen bundaıda qýanýshy edi, qutty bolsyn aıtýshy edi? Sen neme tilińdi jutyp qoıǵandaı melshıdiń de qaldyń ǵoı! Bunyńyz jaramaıdy, joldas operator! Júr endi, mashınany jaqsylap «jýaıyq». Sen tost aıt.

— It te, ıtke ıtaıaq úshin keregi shamaly temir kólik te ıesine uqsaıdy eken-aý, — dep kúldi Janboz. — Myna «Jıpiń» osy turǵanda: «Men — Aýqanmyn» dep isip-keýip tur. Senbeseń qarashy óziń. Aýqan avtosalonnan sýyryp alǵan sý jańa «Jıpine» qarap máz boldy:

— Ras-eı, ózime uqsaıdy!

— Kórgen bette tilimniń baılanyp qalǵany shyn. Ónerdi baǵalaı biletin adam aldymen men sıaqty únsiz turyp baryp tilge keledi. Sen oǵan aıyp etpe, Aýqa. Mysaly, áıel zatynda asqan sulýdy kórseń seniń de aýzyń ashylyp, tańdaı qaǵýyń múmkin ǵoı?

— Janboz, men sulýlyqqa tańdaı qaqpaımyn, qansha turady eken dep oılaımyn.

— Al, onda aıta qoıshy, Begmaı sulý qansha turady?

— Búginge deıin qyrǵyn aqshaǵa kelgen kóılek-kónshegin, opa dalabyn, ıis-sýyn qosyp bir esepteý kerek eken. Sol kezde qansha turatynyn aıtamyn.

— Sen endi mynaǵan qara, — dedi Aýqan Janboz ekeýi meıramhanǵa oralyp, ilkidegi oryndaryna jaıǵasa bere, — 2 myń dollarǵa satyp aldym. «Aıfon». Sońǵy úlgi. Seniń ıyǵyńdaǵy zilbatpan kameradan áldeqaıda kúshti. Mine, ıneniń kózindegini kóredi.

— Aýqan-aý, sen ózi dúnıedegi bardyń bárin satyp alǵansyń ba, qalaı? Búgingi áńgimeńniń bári «satyp aldym» boldy ǵoı.

— Kerek deseń men sen qyzmet etip júrgen telearnany da túgel satyp alamyn. — Aýqannyń kózi aqshıyp, áýkesin áýeletip sóıleıtin kezge taıap qalǵan eken:

— Já, boldy, — dep toqtatty ony Janboz, — bóse berme. Meniń jaýyrynymdy jaýyr qylǵan telearna kimdiki ekenin bilesiń be? — Janbozdyń suq saýsaǵy qulaǵynyń túbinen antenaǵa uqsap qyltıyp shyqty da, kókke qadalyp turyp qaldy. — Myna sózińdi menen ózge pende balasy estimesin. Estise... ana jaqqa... — suq saýsaq meıramhananyń shańyraǵynda oınaǵan qyzyldy-jasyl sáýlelerge ilinip, quıyn úıirgendeı qubylys ańǵartty, — bireý-mireý jetkizip qoısa, seni taqymyńdaǵy «Jıp-mıbińmen» qosa qurdymǵa bir-aq atady, bildiń be?.. Sen kimsiń? Sen janqaltasyna kesheli-beri jarmaq túsken jartykesh bireýsiń. Sondyqtan, dostym, aýyzdaǵy sózge árkez abaı bolǵan abzal.

— Solaı ma-eı, Janboz? Shynymen solaı ma-eı? Jaraıdy, men mas bop qappyn. Kóp simirip jibersem kerek. Men qaıttym. Úıge qaıttym. Aqshamnyń bar-joǵyn da bilmeımin. Ámıanyma qol salǵym kelmeı tur. Shashyp alatyn sıaqtymyn. Osy men baılyǵymdy shashyp alatyn sıaqtymyn. Jaqosh, renjimeshi. Sen tóleı salshy búgingi otyrysta iship-jegenimizdi.

Osyny aıtyp Aýqan aýyr denesin teńsheı almaı, yrǵala basyp syrtqa bettegen. Janboz daıashy qyzben esep aıyrysyp qala berdi.

***

Stýdıada kezekti bir baǵdarlamany túsirýdiń qarbalasy bastalar tusta uıaly telefony áýendetip qoıa bergen. Janbozdyń janyna jaǵatyn áýen. Asyǵyp telefonnyń túımesin basty: tanys nómir, tanys daýys. Begimaı!

— Jake, prıvet! Qalaısyń? Eto — Begımaı. Izvınıte, chto prıshlos vas prervat ot mýzy.

— Qaıdaǵy mýza, Begim? Bizdiki kádimgi qara jumys. Pashem. Nıkakoı ýdovolstvıe. Shabyt ta joq, shattaný da joq.

— Qoıyńyzshy. Ne delaıte sebá jertvoı samı. Saq hanzadasy týraly derekti fılm túsirip sańlaq shyqqan, alda keń tynysty kórkem dúnıege qulash urmaqqa daıyndalyp júrgen bolashaq rejıserimiz qaıda?

— Meniń bar ǵumyrym sol «keń tynysty kórkem dúnıeni» túsirýge daıyndyqpen ótetin shyǵar? «Saq hanzadasynan» keıin ıyǵymyzǵa qara kamerany qaıta ilip, «operator» deıtin ornymyzǵa aman-esen oralǵanbyz.

— Týýý, osy óner týdyramyn dep júrgen erkekterdi-aı... janyna jaqyndap ketseń boldy, áıelden ármen jylap-eńirep, kóziniń jasyn kóldetip shyǵa keledi. — Begimaı Begimaıǵa ǵana jarasatyn syńǵyr kúlkisin úzip, synyq sóıleýge kóshti:

— Sonymen qaıta tabysasyńdar ma?

— O, ne degeniń, Begim? Áredik bir-birimizge kerek bolǵan kezde ǵana tabysamyz. Nekelesken emespiz. Ony óziń bilesiń. Sonymyz bir esepten durys shyqty: juptasyp birge turýdan julqysymyz kóp.

— Janboz myrza, siz búgin kóńilsiz sıaqtysyz.

— Senimen sóıleskende osylaı aqtarylyp ketetinim bar, Begim. Áıtpese... bylaıǵy jurtqa tomaǵa-tuıyq bireýmin. «Áıel jany qupıa» desedi. Jo-joq, qulyptaýly qupıa myna bizdermiz.

— Báriń emes, — dedi Begimaı, — bizdiki mysaly qotyr eshkiniń qorasy sekildi — ańǵal-sańǵal birdeńe. Keshe toılapsyńdar ǵoı?

— Toıladyq. Arqyraǵan arǵymaqtaryń qutty bolsyn!

— Da, ladno. Rahmet. Anaý saǵan maqtanyp «aıfonyn» kórsetip pe edi?

— Kórdik.

— Kórseń sonysyn joǵaltypty. Qaltasynan túsip qalǵan ba, álde restorandaǵy jylpostardyń biri jyp etkizip qaǵyp ketti me, bilmeıdi.

— Tabylady, — dedi Janboz, — alańdama, tabylyp qalar. Begimaı kúldi.

«Osy da dos pa? Dos bolsa, buniki qandaı dostyq?» Begimaı adam sulbasy beınelengen sýretke súzile qarap otyryp, oı aýlaıtyn ádet tapqan. Jıegine altyn jalatqan, kúmis shashqan, zúbarjat tókken, gaýhardyń býyna boıalǵan dúnıe-múlik, asyl jıhazdardy kúnde qydyrystap ótetin Begimaıdyń kózi osy bir túsiniksiz kartınaǵa taıaǵanda baılanady da qalady. Bylaıynsha alyp bara jatqan eshteńesi joq. Kerilgen keneptiń betin áldebir kemdaryn sýretshi maıly boıaýmen ary súıkektetken, beri súıkektetken, sóıtkende aýzyn ashyp ańqıǵan domalaq basty pendeni dolbarlap jasaı salǵan. Onyń ózinde de álgi bákene boıly bále boıaýlardyń tasqynynan áreń kórinedi. Tek aýzy, qashan qarasań da ańyraıyp ashyq turatyn aýzynan alapat aıqaı estilerdeı keı-keıde Begimaıdyń janyn yshqyntyp jiberetin. «Úı qyzmetshileriniń birine aıtyp, qoqysqa laqtyrta salsa qaıter eken?» Begimaı burynda bul oıǵa talaı bekigen, talaı bekip, talaı aınyǵan. Búgin de sóıtti. «Dos pa osy?»

Janboz ben Aýqan birge oqypty. Aıtýlarynsha, «qushaqtary jazylmaı balalyq shaqtan beri birge kele jatyr». Begimaı biraq Janbozdy Aýqanmen bas quraǵan toılarynda ǵana kórgen. Sodan beri qulaǵynan Janboz aty bir ketken emes. Yzyńdaıda da turady. «Meniń jaýym da — Janboz, dosym da — Janboz, — dedi alǵashqy neke túnin ótkergen Aýqan entigin basyp, ekpinin tejegen bir ýaqytta, — baıqa ol sezip qalyp júrmesin». Janbozdyń esimin ekeýara qupıaǵa qosaqtap otyryp Aýqan Begimaıdyń bar kúnásin osylaısha betine basqan-dy. Sol kezde Begimaı Janboz deıtin sumyraıdan jaman shoshynyp, qoryqqan edi. Bunyń burynǵy sylqym júristerin, kóńildiń shymyldyǵyn tolqytqan dýly keshterin, kelisti, kelbetti jigitterdiń belinen lázzat taýyp qumyqqan qushaqqa qumar túnderin Janbozdyń anaý sýyq janary tintip tabardaı titirenip ketetin. Sóıtkende Begimaı Aýqanǵa: «Janbozyńdy janyńa budan bylaı jolatpa», — deýge san oqtalǵan. Biraq, áıeldik túısik álgindeı buıryqqa yryq bermedi. Al, aıtsyn. Al, buıyrsyn. «Jolatpa, kórmesim Janbozyń bolsyn» desin. O, onda erkektiń qyzǵanyshyn, qyzǵanyshyn ǵana emes, kúlli kúdik, kúmánin burynǵydan beter qozdyra tústim de. Aýqandar tegi arlanbaıdy ǵoı. Kúnderdiń kúninde ybyrsyp otyryp: «Seni jek kóredi, soǵan qaraǵanda meniń qatynymnyń ótken-ketkeni týraly birdeńe biletinge uqsaısyń?» — dep bul aıranbas Aýqan jylym Janbozdyń ózinen suraýy múmkin. Sodan soń janyqsa, Janboz janyqsyn. Ári dosy: dosy retinde Begimaıdyń belden tómen, belden joǵary bar múshesin jiliktep ákelip Aýqannyń aldyna aqtaryp tastaı salady. Ári jaýy: jaýy retinde Begimaıdyń belden tómen, belden joǵary bar múshesin jiliktep ákelip Aýqannyń aldyna aqtaryp tastaı salady da aıyzy qanady. Bundaı dostyq qyzmet pen bundaı dushpandyq tabanyń sońy — Begimaıdyń kóz jasy, Begimaıdyń ǵana taǵdyry. Sondaı sumdyqty ishinen bek túıgen Begimaı Aýqannyń Janboz jaıyndaǵy sózin árkez pikirsiz qaldyratyn. Áıtkenmen de Aýqan buny buǵaǵy tolyp, áýkesi salbyraı bastaǵan ıeginiń astyna alyp jatyp: «Janboz — Janboz» deı bergesin bir otyrysta Janbozǵa baıyptap zer salǵan. Birden ańǵardy: zerek jigit eken. Oqyǵany, túıgeni, bilgeni, bile túskisi keletini baıqalyp tur. Boıyn ortadan oqshaýlaý ustaıdy. Eshkimniń júzine týra qaramaı, bir jaqtan bireýdi izdep otyrǵandaı sóıleıtini de ony myna ortadan ózgeshelep tur. Iá, eshkimniń júzine týra qaramaıdy... qarasa, qaryp túsedi eken. Qaıda barsa da erkekterdiń janaryn jalt etkizbeı qaıtpaıtyn Begimaı ómirinde birinshi ret Janbozdyń kózine túspeýge tyrysyp, tasalanyp baqqan. Tasalanbaı qaıtsin, mahabbat mashaqatynda maıtalman shyqqan jigitterdiń jetegine jelpildeı erip kete barǵanda, qımaı-qımaı únsiz ǵana qoshtasqan bala jigittiń muńly kózin Janbozdyń kózinen kórip otyrsa; erkektik ebi taýsylǵan kártamysqa da etegin túrip tastap, qyzdaı joǵaltqan qytyǵyn izdep jatqanda túńile qashqan bala jigittiń úrgedek janaryn Janbozdyń janarynan ańdasa, Begimaı bereke taýyp otyra alsyn ba, «mazam bolmaı tur» dedi Aýqanǵa. Aýqan alqa qotan otyrǵan jurttan ruqsat surady. Sosyn jol boıy, úıge jetken soń, úıge jetip keń kereýetke jambas batyryp, jastyqqa bas qoıǵan soń da jalpyldap Janbozdy jamandaı bergen. Sondaǵy aıtqany: Janboz qol jetpes bıikke shyrqap ketýi kerek eken, oqýy kúshti bolǵan eken, qaı-qashanda ozat atalypty, bular qara bazardy jaǵalap júrgende ol Óner akademıasyna túsipti, biraq sonyń birin baǵalamaǵan, basyna qonǵan baqty tepken, qazirgi túri — anaý. Oqý da joq, qyzmette ósip, órleý de joq. Arqalaǵany — kamera. Alatyny — qara baqyr. Biraq, sonda da — kókirek. Kekireıip eshkimdi mensinbeıdi. Aýqannyń jynyn qozdyratyny sonysy eken. Tili de ashshy. Ýsoıqy. İshi tar. Aýqannyń baılyǵyn, tabysyn, shalqyǵan turmysyn, sulý áıelin qyzǵanady.

— E-e, ol dosymnyń jaıy solaı de.

— Solaı.

Osyna aıtyp Aýqan alqymynan qolqa qabar terdiń demin atyp, uıqyǵa ketken. Begimaı kúrsindi...

Mine, sol túnnen beri ol: «Osy da dos pa? Dos bolsa, buniki qandaı dostyq?» deıtin suraqtyń sońyna túsip alǵan. Bir qyzyǵy qymbat múlik pen jasaýly jıhazdyń mýzeıine uqsaıtyn bólmelerdi aralaǵanda kózi rahattana qydyrystap, jany jaı tabatyn áıel álgi sýrettiń aldyna kelgende ǵana selt etip, Aýqannyń Janbozǵa degen syrttaıǵy qarym-qatynasyna, sózine qaıtyp oralatyn. Oralatyn da boıaýlar tasqynyna kómilgen sýrettegi adam sulbasynan alapat aıqaı estilerdeı shoshynatyn. Janboz syılaǵan kartına.

— Aýqanyńnyń aýlaǵany dúnıe, baılyq qoı. Sol baılyqtyń bir buryshynan ónerge de oryn berilsin, — degen ol kartınany qabyrǵaǵa óz qolymen ilip turyp. Begimaı bas ızep quptaǵan syńaı tanytty. Aýqan ezýine mysqyl úıirip: «Áı, jyndy-aı, — dep qolyn samarqaý silteı salǵan, — jyndynyń syıynyń túrin qarashy».

Janbozdyń syıyna, Aýqannyń sózine Begimaı sonaý bir jyldary pálendeı mán bermeı júrdi. Janbozdyń tirligi oǵan ómirde joly bolmaǵan adamnyń jupyny tirligi sıaqty kórinetin de, Aýqannyń ol týrasyndaǵy sózi joly bolmaǵan joldastyń tirligin shenep-mineı beretin párýaısyz pendeniń sózi sıaqty seziletin. Bir keshte... ıá, bir keshte bári anyqtaldy. Anyqtalǵanda... Begimaı Aýqannyń kim ekendigin ózine aqtaryp saldy.

Janbozdyń arheologtar ashqan ǵajaıyp jańalyqty túsirip, jańalyqtan jurt jappaı tamashalaǵan derekti fılm jasaǵanyn jáne osy tyrnaq aldy jumysymen-aq bolashaǵynan úlken úmit kúttiretin rejıserlik qabileti áıgilengenin, ony baspasóz bitkenniń jarysa jazǵanyn áldekimderden estigen Aýqan úıge jarylardaı bolyp kelgen.

— Álgi neme jetisip qapty. Qyryp-joıyp jatqan kórinedi. «Saq qorǵany» deı me, «maq qorǵany» deı me, áıteýir, altyn-gaýharlar úıilip jatqan úńgirge baryp, birdeńe túsirip qaıtypty. Onysyn barlyq telearnalar jarysa kórsetip jatqanǵa uqsaıdy, — dedi Aýqan alqynyp.

— Túsirsin, kórsetsin. Durys qoı. Basqa-basqa, soǵan aldymen seniń qýanatyn jóniń bar ǵoı? — Begimaı Aýqanǵa alǵash ret suraýly júzben ańtaryla qaraǵan.

— Endi ol kekireıip mensinbeı ketetin shyǵar bizdi...

— Nege mensinbeıdi? Osyndaı sózińdi túsinbeımin seniń? Baıqaýymsha, Janboz usaq-túıekke mán bermeıtin jigit. Saǵan adal. Dostyqqa adal. Ol seni ózine básekeles sanamaıdy. Jalpy sol jigit eshkimdi ózine básekeles, baqas sanamaıtyn sıaqty.

— Sen bilmeısiń ony. Bilseń bulaı demes ediń!

— Al, bilmedik. Bilseń aıtshy: syrtynan kúndep, betine kúletin dostyq — dostyq pa? Osy Janboz ekeýiń kimsińder? Eger janyńa Janbozdyń jer basyp tiri júrgeni batatyn bolsa, umyta sal ony. Aralaspa. Aıtpa da.

— Jo-oq, olaı bolmaıdy. Men ony oılamaı tura almaımyn.

— Mine, qyzyq? Nege? Ne úshin?

— Iá, qyzyq. Sony ózim de bilmeımin.

— Bilmeseń aıtaıyn, seniń boıyńda Janboz sıaqty ónerge qushtar, biraq qorǵansyz jandardy taptap, ezip-janshyp tastaǵysy kep turatyn qyzǵanysh bar. Dúmbilez, topas qyzǵanysh. Odan basqa túk te joq. Áıtpese, ómirde joly basqa, muraty bólek Janbozda neń bar seniń?!.

— Saldaqy! Janyńdy Janbozǵa berip úlgeripsiń ǵoı, saıqal! Báse, ol anaý nekesiz qatynynan nege birjola aınydy dep júrsem, seni tapqan eken ǵoı? Tabysqan ekensińder ǵoı, butynan azǵan buralqylar!

Otaý qurǵannan beri Begimaıdyń burynǵy jeńil júrisin aımandaı etip betine basa almaǵan Aýqan judyryǵyn aıamaı siltep baqty, búktetilip túsken beısharany tepkileýge aıaǵyn da aıamaı jumsady. Sóıtip, ishindegi yza-kegin, kúmán-kúdigin aqtaryp, Begimaıdy Janboz qabyrǵaǵa ilgen kartınanyń astyna sulatyp tastaǵan soń baıyz tapqan.

***

... Begimaı bir úıdiń bula ósken jalǵyz qyzy edi. Áke-sheshesiniń ishim-jemge, júrip-turýǵa taryqpaı jetetin qońtorǵaı turmysy da boldy. Ákesi ýnıversıtette ádebıet páninen stýdentterge dáris oqıtyn da, anasy áldebir shaǵyn mekemede «shot qaǵatyn». Ákesi solaı deıtuǵyn. «Shot qaǵady». Esepshi. Esep-qısaby kóp pe, álde jumysy aýyr ma, Begimaıdyń anasy qabaǵyn ashpaı, eńsesi túsip júretin jan edi. Begimaı bala júregimen áldebir jamanshylyqty sezingendeı anasynyń tunjyrańqy júzin kórgende únsiz ýaıymǵa batatyn. Anasymen birge úıdiń ishindegi bar dúnıe kúńgirt tartyp, jylýsyz, júdep turatyn-dy. Tek ákesi... meıirban, aqjarqyn ákesi esikti shalqaıta ashyp kirip kelgende ǵana bólme-bólmeni aralap, nur-jaryq sáýle alaqaılaı júgirip ótetin. «Papı!» Begimaı qushaǵyn jaıa umytylyp kelip papıiniń moınyna asyla ketedi.

— Papı, men búgin bar sabaqtan bes aldym.

— Papıiniń qyzy bar sabaqtan bes almaǵanda, kim alady?

Sodan keıin-aq ekeýiniń áńgimesi taýsylmaýshy edi. Tek, asqa shaqyrǵan anasynyń daýysy estilgende baryp dastarhan basyna jaıǵasatyn. As iship otyrǵanda anasy ádettegi kúńkiline kóship:

— Bildeı bir Ýnıversıtette sabaq beresiń, eldiń erkegi sıaqty tabysyń joq. Bári baıyp jatyr. Bizdiń turmysymyz mynaý, mine: qyryq jyl burynǵy stol, qyńyraıǵan shkaf, — deıdi.

— Oı, qoıshy, Janna Tasybekovna, keletin dúnıe oraıymen keledi ózi. Eshkimnen kem emespiz, táýba! Basymyzda baspanamyz bar. Qansha qazaq úısiz-kúısiz dalada, áldekimderdiń jalǵa ustaıtyn jamaý-jasqaýly tar kepesinde tarshylyq kórip jatyr.

Janna Tasybekovna — ákesi Begimaıdyń anasyn qyzmet babymen sóılesetin adamdarsha resmı ataıtyn, — bul sózge toqtamaıdy:

— Olar, — deıdi qasyn ántek kerip, — mámbety, aýyldan kelgen. Biz — qalalyqpyz. Biz qalalyqtarǵa tán sıvılızovanno turýymyz kerek. Sen ózińdi olarmen salystyrma.

— Mamasy-aı, — deýshi edi sonda ákesi taýsylyp, — meniń bar arman-tilegim Begimaıdyń jarqyn bolashaǵy. Meniń Begimaıym óz ómiriniń, óz zamanynyń begimaıy bolsa eken dep tileımin. Jańa zamannyń talǵamy men talabyn eskere aıtsaq, mártebeli ortanyń asqaq hanshaıymy atansa, urpaǵyńnyń urpaǵynan dáýlet úzilmeı, qoǵamda orny bar áýletke aınalasyń. Osy kúnderi keleshek áýletterdiń qalyptasý kezeńi bastalyp jatyr.

— Ol úshin bul qyz baıdyń balasyna tıýi kerek. — Sózdiń sypaıy sylyǵyn eskermeı sóıleı salatyn anasy dastarhan ústindegi áńgimeni osylaısha short kesetin. — Baıdyń balasyna tıýi kerek.

Al papıi ońashada buǵan ádebıet, óner, mýzyka álemindegi áıgili tulǵalar jaıynan qyzǵylyqty oqıǵalardyń baıanyn tarata aıtyp, balaýsa, balǵyn janyn qıal-ǵajaıypqa bóleıtin edi. Sondaǵy bir áńgimesi — «Begimaıdyń jyry». Esinde qalǵany: qyrǵyz jurtynda Begimaı atty sulý qyz bolypty. Ol ózinen jasy kóp úlken qazaq jigitine ǵashyq bolypty. Yntyzar júreginiń lebizin Begimaı sulý súıgen asyǵyna ánmen jetkizipti. Biraq, bir-birin qulaı súıgen qos ǵashyq arman-tilekterine jete almaı ómirden qusamen ótipti.

— Papı, meniń atymdy nege Begimaı qoıdyń? Meniń Begimaı bolǵym kelmeıdi, — deıtin sonda ol.

...Begimaı 9-synypty támamdaǵan jyly jazda ákesi kenetten, aýyrmaı-syrqamaı dúnıe saldy. «Júıke juqarǵan, júrekke artyq salmaq túsken» dep qorytyndy jasady dárigerler.

— Júkeń, Júnis marqum, Júnis Salıhuly, týrashyl, aıtqanynan qaıtpaıtyn, qyldaı qıanatqa tózbeıtin jan edi ǵoı. Bizdiń Ýnıversıtettegi bylyq-shylyqqa ábden ashynyp júrdi. Jańa basshymyz, rektorymyzdy aıtamyn, toıymsyz neme eken. Kele sala oqý ornynyń jataqhanasyn tegis jekeshelendirip aldy da, ash-aryq stýdentterdi, jataqhanada turatyn otbasyly, balaly-shaǵaly jas mamandardy aıdap shyqty. Apyraı, eshkimniń kóz jasyna, shyrylyna qaraǵan joq qoı, qaraǵan joq. Qazir jataqhanamyzdyń jartysy túngi «kóbelekterdiń» mekeni, jartysy keńse, saýda-sattyq orny. Soǵan kúıingen Júkeń áne-mine fakúltet dekany bolǵaly turǵanyna qaramastan rektormen jıi sharpysyp qalatyn. Jalmaýyz rektordyń dúmi myqty eken, qoldaýshylary úlken úıden deıdi biletinder, Júkeńniń túbine jetip tyndy ǵoı, — dep edi máıitti jer qoınyna tapsyryp, adam aıaǵy basylǵan bir kúni ákesiniń eń jaqyn dosy Murat aǵaı.

Ákesiniń qazasynan soń anasy múlde kúırep, qaıǵynyń qarańǵy qapasyna qamalyp qalar dep oılaǵan. Joq, olaı bolmady. Janna Tasybekovna qaıdan qaırat taýyp, qaıralǵanyn kim bilsin, qaraly áıelge uqsamaı qaınap-jaınap shyǵa keldi.

Sergek oıanyp, serpile basyp, ol áne, jumysyna erte ketip bara jatyr. Serpile basyp, sergek kóńilmen, ol áne, jumysynan erte kele jatyr. Begimaı keıingi kúnderi ábden ańǵardy: anasy tym ajarly eken. Qabaǵyn japqan qara kúıedeı qasyn sán salonyna qaldyryp, súrmelinip shyǵyp edi, janary jáýdirep, jasańǵyrap sala bergen. Kıgen kıimniń de eleń-jeleń etek-jeńi tartylyp, talshybyqtaı buratyla qalǵanyn qaramaısyń ba? O, mine fıgýra! Janna Tasybekovna 90h60h90 standartyna saı salqy tós, saqına bel, salqam myqyn Sabrınanyń ózi eken ǵoı. Durys emes, Sabrına — ótken shaq. Aıshvarı. Naǵyz Aıshvarı. Úndiniń eń sulý aktrısasy. «Ma-mma». Begimaı anasyn «mama» deýge tosylyp, tańyrqaǵandaı kúı keshetin. Qurbysy sıaqty.

— Sen de qatar-qurbylaryńnan qalmaı, jaqsy kıinip, boıanyp-sylanyp júr, - deıtin anasy. Sóıtetin de opa-dalaptyń túrin-túrin úıip tastaıtyn. Anasynyń úıip tastaıtyn dúnıesi opa-dalaptan da kóbeıe bergen. Jańa jıhaz, jańa múlik, jańa ydys-aıaq. Bári jap-jańa. Begimaıdyń da jańaǵa, jańa dúnıege boıy úırenip, jaıly turmysqa kóńili birjola aýǵan edi. Jańa adamdar, jańa orta da jas Begimaıdy baýraı tústi. Shetinen myrza, shetinen jomart, toq kóńildi jandardyń dý-dýmany keıde Janna Tasybekovnamen birge úıge ere kelip, túnniń bir ýaǵyna deıin jalǵasatyn. Sondaı dý-dýman ádettegisinen erte úzilgen bir keshte Begimaı jez murtty, jıren sary aǵaıdy mamasy jalǵyz jatatyn túnemeli bólmeden kórip qaldy.

Jıren sary — «Jená aǵaı» júre kele Begimaıǵa «ókil áke» atanyp, jesir áıel men jetim qyzdyń qamqorshysyna aınalǵan.

«Jená aǵaı, dostarymmen Kóktebege barǵym kelip tur». Jená aǵaı júrgizýshisin jibere qoıady. «Jená aǵaı, dostarymmen qydyrǵym keledi». Jená aǵaı júrgizýshisinen ýystap aqsha berip jiberdi. 11-synypty aıaqtar tusta jetkerip otyratyn Jená aǵaıy bolǵandyqtan ba, Begimaıdyń jeligi arta túsken. Biraq... bir kúni... Jená aǵaıdyń jeteleýimen iri qarjyǵa aýyz salǵan anasy aıyptalyp abaqtyǵa jabylǵanda, Begimaı túsinen shoshyp oıanǵandaı tunshyǵa aıqaı salǵan. Sol tunshyqqan aıqaı tunshyǵyp ishinde qalypty.

Keıin estidi, Jená aǵaı áıeli, bala-shaǵasy baryn aıtyp, anasyna jata jalbarynypty: «Sen bárin moınańa júkte. Tiri tursam temir torda jarty kún otyrǵyzbaı shyǵaryp alamyn» dep. Qaıda-a, sodan qaıtyp Jená aǵaıdyń qarasyn shalǵan jan joq. Alys shet elge boqshasyn kóteripti de, taıyp turypty.

... Anasy abaqtydan aıyqpas dert juqtyryp oralǵan. Áıteýir shybyn jany keýdesinde. Úıge súlderin súıretip jetken ol eki kún, eki tún tilsiz jatty da Begimaımen qoshtasty. Sońǵy demin ázer jıǵan anasy buǵan: «Baǵyń da, baılyǵyń da — kórkiń» dep edi. Essiz erkelikten oısyz opynystyń oqpanyna jutylǵan boıjetken joqshylyq pen tarshylyqtyń taqymyna túskende anasynyń álgi ósıetin esine ala tal qarmap, óz kórkine ózi shyndap kóz salǵan. Aına aldynda bezbúırek taǵdyryna bezere qarap salqyn júzdi jas arý turdy.

***

Áıel zatynyń aıbyny da, baılyǵy da — bet ajary, kórki ekenin Begimaı bek túsingen kúnniń erteńinde-aq dúnıe qulpyryp sala berdi. Sol kezde-aý shamasy, álde bir bozbalanyń muńly janary, áldebir boz jigittiń qımas kózi tý syrtynan qadalyp qalǵanyn sezgen. Sol muńly janardy, sol qımas kózdi ol Aýqan ertip barǵan keshtegi otyrysta Janbozdyń qarashyǵynan kórdi. Al, Aýqan... Aýqan aıranbas bunyń qyzyldy-jasyl dúnıeni keship ótip, «bıznes-ledı» atanǵan tusynda jolyqty. Oǵan dúnıe men bádendi, sulý qatyn kerek eken. Buǵan balshyqtan jasalasa da baı kerek-tuǵyn. Ekeýi sodan juptasty, qol ustasty, tilek qosty. Aýqantaıy aınalaıyn, iske epti jigit bolyp shyqty: qolyna ustatqandy shyrq úıirip, shyraıyn keltirip, shyrqap bardy. Baı. Bári jetedi. Asta-tók dúnıe. Osy asta-tók dúnıeniń ortasyna kımelep Janboz degen bireý kirgeli Begimaıdan bereke qashqan. Áý basta jaman shoshydy. Jany túrshige qoryqty. Nege? Ne úshin? Ózi de bilmeıdi. Aqyry onymen tildesý qajet dep tapqan. Sóıtip araǵa uıaly telefonmen baılanysty dáneker etken-di. Sóılese, syrlasa kele tanydy: Janboz ákesine uqsaıtyn jan eken! Oralmasqa qol bulǵap ketken ákesi Janboz beınesinde qaıta tirilip, beıkúná Begimaımen búgingi Begimaıdy, búlingen Begimaıdy tabystyrýǵa tyrysyp júrgen sıaqty. Árıne, Janboz bunyń birin de bilmeıdi. Biraq ol aq adal kóńilimen, alǵaýsyz tilegimen, ónerge, ómirge qushtarlyǵymen Begimaıdyń janyn kúnde terbetedi, boıaýlar tasqynyna kómilgen kartınadaǵy adam sulbasynyń aldyna súırep ákelip, oıǵa salatyn da — Janboz. Begimaıdyń bul kúndegi qadirlisi — Janboz. Oǵan syrttaı tilekshi, syrttaı qamqor. Aýqannyń túkke turmaıtyn usaq, pendaýı qyzǵanyshyn betine basyp, aıtyp tastaǵanynyń sebebi de — sol edi.

***

Janbozben az-kem sóılesip, telefon tutqasyn uıasyna qondyrǵan Begimaı oqıǵasy el jadynan kóshken «Begimaı jyrynyń» ákesi áńgimelep bergen jińishke bir úzigin esine alyp turdy».

Almaty, 12.01.2017 jyl

***

...Bizdiń ortamyzda qalyptasqan dástúr boıynsha erteńinde jazýshynyń áńgimesin talqylaý úshin bas qostyq. «Bizdiń» dep otyrǵanym: aýyzǵa ilinip, aty shyǵa bastaǵan synshymyz bar, jazýshy atanýdan dámeli eki-úsh jigit... sosyn men. Men — qarapaıym oqyrman ǵanamyn. Sondyqtan «ortamyzdyń» áńgimesine onsha aralasa bermeımin. Tek tyńdaımyn.

— Jazýshymyzdyń bul áńgimesin birsydyrǵy jaqsy áńgime deýge keledi eken, — dedi jazýshy atanýdan dámeli jigitterdiń biri talqylaýdyń betashar sózin ustap.

— «Birsydyrǵy» dep durys aıttyń, — dedi ekinshi álde úshinshi jigitimiz pikir talqysyn tap osy sózden jalǵastyrý kerektigin ańǵartyp, — birsydyrǵy bolsa da, osy kúngi áljýaz áńgimelerge qarasyn kórsetpeıdi. Kitaptardyń ańdatpasynda jazylatyn qalypqa salyp aıtsaq, shyǵarmanyń tili shuraıly, kórkem, tógilip tur. Oqıǵasy júıesizdeý kóringenimen, jalyqtyrmaıdy. Biraq, máre anyqtalmaǵan. Mysaly, «Begimaı jyrynyń» ákesi áńgimelep bergen jińishke bir úzigin esine alyp turǵan» Begimaıǵa Janboz tarapynan qandaı da bir jaýap bolýy kerek edi ǵoı. Ol joq. Áńgimedegi Janboz kim? Jaı ǵana operator ma, álde óresi bıik óner adamy ma?

— Janbozdyń jaıy aıtyldy emes pe? — Endi áńgimege áńgime avtorynyń ózi aralasqan edi. — Aıtyldy ǵoı. Begimaıdyń aýzymen aıtyldy. Áńgimege qaıyra bir qarańdar. «Saq hanzadasy týraly derekti fılm túsirip sańlaq shyqqan, alda keń tynysty kórkem dúnıege qulash urmaqqa daıyndalyp júrgen bolashaq rejıserimiz qaıda?» deıdi ǵoı Begimaı.

— Bul az, — dedi úshinshi jazýyshymyz avtorǵa shúıile bir kóz tastap. — Aldymen qatardaǵy jaı operatordyń, tipti túsirýshi toptyń bas operatory bolsyn, onyń aıaq astynan derekti fılm túsire qoıýynyń ózi ekitalaı. Nanymsyz. Meıli túsirdi delik. Sodan keıin she? Boldy ma? Begimaıdyń kóńilin tolqytatyndaı onyń taǵy bir óneri, minezi, bolmysy, taǵdyry ashyla túsýi kerek edi. Olaı bolmady. Biz Janbozdy eki-aq jerde kórdik. Birinshisinde ol Aýqanmen meıramhanada myrǵamǵa batyp otyrady. Ekinshisinde Begimaı Aýqanǵa ilesip barǵan áldebir otyrystan tóbe kórsetedi. Ras, sen munda Janbozdyń tegin jan emes ekendigin kúrdeli sóılemdermen keremet bildirgensiń. Sonda da, dosym, aıypqa buıyrma, Mýngtiń boıaýlar tasqynyna kómilgen «Aıqaı-adamy» sıaqty seniń Janbozyń da sózdiń tasqynyna kómilgen de qalǵan. Sodan da shyǵar, baıqustyń tipti esh jerde úni estilmeıdi.

— Eki ret emes, úsh ret kórdik. — Pikir talqysyna synshymyz da kirisip ketti. — Iá, úsh ret kórdik. Úshinshisinde ol Mýngtiń kartınasyn syıǵa tartyp turyp Begimaıǵa qarata: «Aýqanyńnyń aýlaǵany dúnıe, baılyq qoı. Sol baılyqtyń bir buryshynan ónerge de oryn berilsin», — dedi. Menińshe Janbozdy taný úshin osy sóz jetkilikti. Osydan keıin-aq Begimaıdyń janyn yshqyntyp, oıǵa batyrǵan oqıǵalardyń tizbegine kýá bolamyz. Avtor Janbozdyń kim ekendigin álgi jalqy sóılemniń tasasyna ádeıi qaldyrǵan. Sizder, myrzalar, keıipkerlerińizdi elpildetip ertip júrip oqyrmanǵa tanystyrýdan erinbeısizder. Soǵan ábden úırenip alǵansyzdar. Únemi oqyrmannyń yńǵaıyn baǵyp otyrasyzdar. Árıne, ádepki oqyrmanǵa bári túsinikti bolýy kerek. Sizderdiń oqyrmandaryńyz — jan qınamaıtyn jalqaý oqyrman. Sóılemniń astaryna úńilý, tereńine boılaý, qatparyn aqtaryp qaraý degen myna sizderdiń oqyrmanǵa buıyrmaǵan nesibe. Anyǵynda Janboz avtordyń áńgimesinde múlde joq adam. Ol — óner. Al, pasyqtyq, toǵysharlyq jaılaǵan ortada óner týdyratyn tulǵaǵa oryn tımeıdi. Ony Aýqan sıaqtylar kúnde qorlaıdy. Qorlaı almasa da muqatyp, kemsitip ketedi. Baılyǵyn kórsetip, maqtanyp, esirip júredi.

— Janboz múlde joq deısiń be? — Avtordyń kózi alaqandaı boldy, — ras, áńgimeni jazyp otyryp Janbozdy adam beınesinde kóre almaǵan edim.

— Men tylsym dúnıeniń bar-joǵyna bas qatyratyn synshy emespin, biraq, jazý ústinde shyǵarma keıipkerleriniń avtorǵa baǵynbaı ketetinin, tosyn minez tanytyp, keıde óziniń ústemdigin júrgizetinin bilemin. Dosym, seniń Janbozyńnan sony sezgendeımin. Áńgimeniń bas jaǵynda Aýqannyń qymbat telefonynan aırylǵanyn Begimaıdyń aýzynan estımiz. Sonda Janboz Begimaıǵa «alań bolma, tabylady» deıdi. Begimaı kúledi. Áıel kúlgen jerde ázázildik bastalýy kerek edi. Biraq álgi ázázildiktiń jolyn Janbozdyń uıaly telefonynda jazylǵan áýen kesip ketti. Shamasy ol áýen — áıgili «Begimaı jyrynyń» áýeni bolsa kerek.

— Áıtkenmende áńgimede suraq beligisin suraıtyn tustar kóp. Synshy dosymyzǵa salsaq, ol óziniń baıqampazdyǵy men bilimdarlyǵyn ortaǵa sala otyryp bárimizdiń aýzymyzdy ańqaıtyp kete alady. Biraq, meni osy joly synshynyń pikiri ılandyra almady. Mine, qarańyzdarshy, Aýqan Begimaıǵa «qyzyldy-jasyl dúnıeni keship ótip, «bıznes-ledı» atanǵan kezinde» jolyǵady. Demek, Begimaı — baı áıel. «Qyzyldy-jasyl dúnıeni keship ótken «bıznes-ledıdi», sirá, ótken-ketkeni, «qyz kúninde joǵaltqan qytyǵy» tolǵandyryp, uıatyn oıata qoıýy neǵaıbyl. Men senbeımin. Sene almaı otyrmyn. — Pikir talqysynda betashar sózdi ustap, áńgimeni birden «birsydyrǵy» dep baǵalaǵan jazýshymyz osyny aıtyp toqtaǵan. Ózgeleri de ony qoshtap, bas ızesti.

— Ol endi sizderdiń máselelerińiz, — dedi synshy kúlip, — senesizder me, senbeısizder me — ony ózderińiz bilesizder. Men avtor men Begimaı jaǵyndamyn: rasynda, janyń yshqynyp birdeńe aıtqyń keledi, aıǵaılaǵyń keledi. Biraq ol keıde múmkin emes.

***

Ádebı ortamyzdyń álgi áńgimesinen keıin biraz ýaqyt ótken. Jazýshy dosym meni tún jarymynda mazalaýdan tıyldy. Bir kúni oǵan ózim qońyraý shaldym:

— Jáke, únsiz júrsiz ǵoı? Ne, shabyt shalǵaıǵa ketip, baýyryn shalǵynǵa tósep jatyp aldy ma?

— Synshynyń sózi esińde shyǵar. Ol durys aıtady. Keıde shyǵarma keıipkerleri avtorǵa baǵynbaı ketedi, kenetten tosyn minez tanytyp, oqıǵa jelisin múlde basqa arnaǵa buryp áketedi. Men sondaı haldi «Begimaıdyń «jyryn» jazǵanda kezekti ret bastan ótkeredim. Áli sonyń sońynda, sol áńgimeniń álegimen júrmin. Keshe Begimaı maǵan taǵy da muńyn shaqty, Janbozdy izdedi. Al, Janboz — «qupıasy qulyptaýly adam». Meni mensinbeıdi. Menimen sóılespeıdi, — dedi dosym jabyrqaýly kóńilin jabyǵyńqy únimen baıqatyp.

***

... Saǵat tili 03:27-ge kelip toqtap qalǵan ba, bu qalaı? Baǵanadan beri edáýir ýaqyt ótken sıaqty edi ǵoı. Men ne, tús kórip otyrǵannan saýmyn ba ózi? Qalamym qaıda? Qaǵazym qaıda? Túsimde ne kórdim? Jazýshy dosym kim? «Begimaıdyń «jyryn» jazǵan kim? Men tegi birdeńege shaldyqpasam ıgi edi...

— Osy sen jalǵyz óziń kúbirlep kimmen sóılesip otyrasyń? — Shashy retsiz shashylyp, óńi qashqan sursha áıel meniń jazý jazyp, jumys isteıtin bólmeme tań sholpany týa bere kirip keldi...

---