InfoHub Logo

Baǵynur dep atalatyn kenshiler qalasynyń ortalyq emhanasynda jasy elýden endi ǵana asqan Oıý esimdi áıel tósek tartyp jatyr. Ýaqyt netken júrdek edi. Monǵol eli astanasynyń irgesindegi osy bir jańa qalaǵa onyń oqý bitirip kelip, tútin tútetkenine de mine, bıyl baqandaı jıyrma jeti jyl tolypty-aý.

Oıýdyń búkil ómiri osy qalamen sabaqtas. Ómirlik jarymen de osynda bas qosty. Uly men qyzy da jas qala Baǵynurmen birge ósip, jetilip baqyttaryn tapty. Joldamamen kelip, alǵash sáýlet bóliminde jobalaýshy ınjener bolyp qyzmetke tursa, búgingi kúni qala meriniń bildeı bir orynbasary. Bilimi men biliginiń arqasynda zor qurmetke bólendi, qysqasy, Oıý óte baqytty áıel. Jar tańdaýda da qatelespegen. Kúıeýi naǵyz asyl jan. Áıel bitkenniń armandaıtyn bir er azamaty bolsa, dál osy Oıýdyń jaryndaı-aq shyǵar.

Syrttaı qaraǵanda, Oıýdyń shynynda da tórt qubylasy túgel dersiń. Biraq, qoıý qara qasynyń astyndaǵy móldir qara kózinde tereńnen tartyp tunjyraǵan belgisiz bir muń bardaı kórinedi de turady. Mineziniń tuıyqtyǵyn, aınalasyna sonshalyqty ashylyp sóıleı bermeıtinin jurt onyń óte eńbekqorlyǵymen, jumysbastylyǵymen baılanystyryp jatady. Qyzmette de, otbasynda da esh jamandyq ataýlyny kórmegen, «tuıaǵy bútin tulpar, qanaty bútin suńqar» dersiń. Búkil ómiri tek qana sáttilikten turatyn áıelde nendeı muń bolýshy edi, baqyttan ǵana basy aınalmasa. Aınalasyndaǵylar Oıýdy osylaı ǵana qabyldaıdy. Tek biri aqyn, biri sýretshi jaqyn aralasatyn eki qurbysy ǵana «seniń qos janaryńda jan balasyna aıtylmaǵan tereń bir jumbaq syr bar» dep qoımaıtyn.

Keıde qolqalap surasa da syr ashqan emes. «Kóripkel bolsańdar, bal ashyp bilip almaısyńdar ma? Kóńilimde esh qupıa syr joq» deıtin. «Biz shyǵarmashylyq ıelerimiz, adamdy kózinen tanımyz» degen kezderinde de «Men jaı ınjener emespin, sáýletshimin. Meni qalaı óner adamy demeısińder? Únemi oılanyp júretindikten syrt kózge solaı kórinetin shyǵarmyn».

Osylaı dese de keıde zildeı aýyr oıdyń tuńǵıyq tereńine batyp ketetini bar. Rasynda, meniń ishki syrymdy jurt júzime qarap oqı bere me eken. Biraq, pálen jyl boıy otasqan baıym eshteńe demeıdi ǵoı. Aýzyn ashsa, júregi kórinetin kúıeýiniń esh bóten oıy bolmaıtynyn ol árdaıym sezedi.

Sońǵy birer jylda tula boıyn meńdegen derttiń daýasyn izdep barmaǵan jeri joq. Shet eldiń neshe túrli emhanalary men talaı bilikti dárigerlerine qaralǵan. Shıpa bolarlyqtaı eshteńe tabylmaıtynyna kózi jetken, tikeleı kelgen ajal ekendigin de ishi sezgen. Alǵashynda, qatty úreılengen. Talaı uıqysyz túnderdi ótkizdi. Ómirmen tym erte máńgilikke qoshtasatynyna nalydy, qatty ókindi, kúıeýin, balalaryn, et-jaqyndaryn, dos-jarandaryn qımaı jylady-syqtady. Qazir bárinen sýynyp, túńilip ketkendeı. Kún ótken saıyn bul dúnıeden alystap bara jatqandaı. Endi, oǵan bári bir sekildi. Ýaqyt ozǵan saıyn bul ómirdi jat kórip, ajaldyń kelip alyp ketýin ǵana kútetindeı.

Tósek tartyp jatqan eki aıda ol ótken jarty ǵasyrlyq ómirin jipke tizip kórmek boldy. Biraq, oı shirkin, aınalyp kelip sol baıaǵy 1979 jyldy ǵana shıyrlaı beredi. Tek sol jyldy saǵyna sarǵaıyp eske alsa ǵana asqynyp ketken aýrýyn umytyp, erekshe bir raqat sezimge bólenetindeı kórinedi de turady. Tipti, otyz úsh jyldan keıin de dál mundaı sezimde bolamyn dep kim oılaǵan.

Endi, oılap otyrsa, ómiriniń kóp ýaqyty qarbalas qyzmetpen, beımaza kúıbiń tirlikpen qas-qaǵym sátte zý etip ótip ketken tárizdi.

Oıý bir otbasynyń jan degende jalǵyz qyzy. Áke-sheshesi budan da ózge ul da, qyz da súımedi. Temirjol salasynda úlken qyzmettegi ákesi úı betin kórýi sırek. Anasy jalǵyz qyzynyń qamymen úı sharýasymen ǵana aınalysqan jan edi. Oıý bala kezinen molshylyq kórip, ishkeni aldynda, ishpegeni artynda, úlde men búldege oranyp degendeı erkelep ósse de tárbıeli, aqyldy qyz bop boı jetti.

Orta mektep bitiretin jyly Oıýdyń ákesi ózge qyzmetke aýysty da olar týyp-ósken Darhan qalasymen qoshtasyp, eldiń qıyr shyǵysyndaǵy Choır atty qalashyqqa qonys aýdardy.

Bul kósh alǵashqyda Oıýǵa ońaı tımedi. On jyl boıy taı-qulyndaı tebisip birge ósken qurby-qurdastarynan alysqa ketip, múldem beıtanys ortaǵa tap bolmaq. Orta mekteptiń sońǵy synybynyń ekinshi toqsany bastalǵanda jańa jerge taban tirep otyr. «Endigi synyptastary qandaı balalar bolady, olarmen tanys-bilis bop úıireniskenshe qaı zaman» dep jańa mekteptiń tabaldyryǵyn attaǵansha, ýaıymdaǵan edi.

Synyp jetekshisine erip, keń kabınetke kirgen. Sabaqta otyrǵan barlyq oqýshynyń kózi bir ózine qadalǵanda, eki beti dý etkendeı bolǵany dál qazirgideı oıǵa anyq. Muǵalim nusqaǵan partaǵa kelip jaıǵasqanda, tolqyndalǵan qap-qara shashty, jarasymdy kıingen, symbatty aq quba balaǵa kózi tústi. Ekeýi bir sát kóz túıistirip, bir-birine synaı qarasyp qalypty.

— Qadamyń qutty bolsyn! — dep, jymıǵan balanyń tartymdy júzi birtúrli jyly ushyrap kóringendeı boldy.

— Rahmet! — dedi de, jaıǵasty.

Partalasy tárbıeli, oqý úlgerimi de aıtarlyqtaı, ózi aqyn degendeı táýir bala bolyp shyqty. Esimi tosyndaý estilgendeı boldy da jadynda saqtaı almady. Qaıtalap suraýdan uıaldy. Úziliste ol uldarmen birge shyǵyp ketti. Oıýdy synyptas qyzdary ortaǵa alyp, tanysyp-bilisip jatyr. Bári de bıazy minezdi aq jarqyn qurbylar bolyp shyqqany kóńilge úmit uıalatty. Olarmen tez til tabysyp kete alaryna Oıýdyń kózi jetkendeı boldy.

Tańerteń sabaqqa barýǵa úıinen shyqqan. Mektepke deıin ájeptáýir alys. Bul qalashyqta qoǵamdyq kólik ataýly bolmaıdy eken. Tas tóselgen jolmen tartyp kele jatyr edi, artynan bireý jaqyndap kelip qatarlasa ketti. Jalt qarasa, keshegi partalasy.

— Qaıyrly tań, Oıý!

— Qaıyrly tań...keshirshi, atyńdy umytyp qaldym.

— Oqasy joq. Alǵash tanysqan jurttyń bári sóıtedi. Atym Meırambek!

— Oı, qandaı qıyn esim? Maıarýmbık. Durys pa?

— Joq, Meırambek. Tiliń kelmese jaı ǵana Bek deı ber.

— Jaraıdy, solaı jeńil eken. Bul sonda qandaı esim, ózi?

— Qazaqsha ǵoı. Men qazaqpyn.

— A, solaı ma? Uqsamaısyń ǵoı. Olar kók kóz bolýshy edi ǵoı. Onyń ústine sen monǵolsha tap-taza sóıleısiń. Darhanda qazaq kórshilerimiz boldy. Olar monǵolsha múldem bólek áýenmen sóıleıtin. Sen olarǵa uqsamaısyń.

— Men ózime ǵana uqsaımyn.

Ekeýi qosylyp kúlip alǵany bar. Osylaısha, úıleriniń bir baǵytta bolýy da Oıýdy Meırambekpen jaqyndata túskendeı bolǵan. Azǵana ýaqyt ishinde ol ekeýi egiz qozydaı jarasyp dostasyp ketken. Meırambektiń úıi Oıýdikinen birshama aryraq. Ol jerde qatarlas «a» synybynda oqıtyn Chımeg degen monǵol qyz ben Serhan degen qazaq bala ekeýimen kórshiles turady eken. Olarmen de jaqyn tanysqan Oıýdyń qýanyshynda shek bolmady. Sabaqtan soń tórteýi qatarlasyp mektepten birge shyǵady, tańerteń birge barady. Áńgimeleri de jarasyp, ózara jaqsy til tabysady. Alǵashqy qar jaýǵan kúni tórteýi jas balasha qýanyp, qarmen atysyp, jańa túsken ulpamen bir-biriniń betin jýyp ta oınaǵandary bar.

Óstip júrip toqsannyń qalaı aıaqtalǵanyn da bilmeı qalypty. Búkil synyp bolyp kele jatqan jańa jyl meıramyn qarsy alý keshine qatysty. Bı keshiniń júrgizýshisi partalasy Meırambek. Án-bı, mýzyka aspaptarynda óner kórsetetin oryndaýshy oqýshylardy tanystyrǵanda, kezekti bı áýenderin oınatarda da kúıtabaqtaǵy ansámbl men estrada juldyzdary týraly qysqasha málimet berip, erekshe tartymdy sózderimen dúıim jurtty eleń etkizedi, sóziniń sońyn tórt jol óleńmen órnektep aıaqtaıdy. Barlyq oqýshy máz-meıram bolyp dý qol shapalaqtaıdy, qoǵadaı japyrylyp bıleıdi.

Partalasynyń sheshendigi men alǵyrlyǵyna Oıý da qatty tánti boldy. Toppen birge bılep júrip álsin-álsin kóz tastap qoıady. Birde mýzykanyń muǵalimimen áldeneni sóılesip turǵanyn, endi birde jastar komıtetiniń hatshysymen birdemeni aqyldasyp jatqanyn kóredi. Búgingi keshde ony beıne bir nurly álemge aınalǵan pereshtedeı elestetti.

Kezekti ret bir oqýshy án salǵannan keıin kesh júrgizýshi válstiń «aq tansy» túrin jarıalaı kele «bul joly boıjetkenderge qolaıly múmkindik beriledi, ózderińniń eń jaqsy kóretin bozbalalaryńdy bıge shaqyrýlaryńa bolady» degendi qosyp qoıdy.

Osy sátti qalt jibermeıin dep sheshken Oıý júrgizýshige qaraı bet alǵan. Qyrsyqqanda dál jaqyndaı bergeni sol edi, Aıaz Atanyń qasyndaǵy «Aqshaqar» — segizinshi synypta oqıtyn suńǵaq boıly boıjetken Meırambekti ilip ákete qalǵany. Sol jerde turǵan jastar komıtetiniń hatshysy jigit Oıýdy ózin bıge shaqyrdy dep oılasa kerek, qolyn sozdy da válske úıirip áketti. Bı arasynda «Maǵan kórsetken qurmetiń úshin qaladan jańa kelgen sulý qaryndasym saǵan rahmet!», — dep qoıady álgi, hatshy jigit. Partalasyn kózdep baryp, kezdeısoq urynǵanyn ol qaıdan bilsin.

Qyzyq bolǵanda, keıin ózinen baqandaı alty-jeti jas úlken álgi hatshy jigit jatyp kep qyryndap, azar da bezer bolyp zorǵa qutylǵany bar.

Hatshymen bıleı júrip Meırambek jaqqa qaraýmen boldy. «Aqshaqar» eki qolyn onyń ıyǵynan asyra jazdap, tipti, moınyn orap alardaı qushaqtap alǵan baıaý ǵana terbelip, úzdiksiz birdemeler aıtyp jatyr. Meırambek ádettegi baısaldy qalpynan aınymaǵan kúıi aqyryn ǵana bas ızep qoıady. Meırambektiń ishki oıyn bilip bolmaısyń. Barlyq dostarymen birdeı qarym-qatynas jasaıdy. Eshkimdi bir-birinen artyq-kem sanamaıtyn sekildi kórinedi. Minezi ashyq-jarqyn sıaqty bolǵanymen, sózinen, júzinen eshteńeni «oqyp» bile almaısyń, tula boıy sheshilmeıtin bir jumbaq. Oıý onyń ózin unatatynyn sezedi. Biraq, súıe me, súımeı me degenge kelgende basy qatady. Súıedi deıin dese, ol Oıýmen ǵana emes, ózge qurbylarynyń bárimen qarym-qatynasy birdeı sıaqty kórinedi. Súımeıdi deıin dese, ózine degen álde bir jylylyqty sezgendeı bolady.

Keıde «men osy bosqa dámelenip júrgen joqpyn ba, onyń alysta turatyn súıiktisi bar shyǵar», — dep te kúdiktenip qoıady. Sóıtse de, ony ózinen basqaǵa taǵy qımaıdy.

Oıý úshin válstiń mýzykasy tym uzaqqa sozylǵandaı, nebary úsh-tórt mınýttyń ózi aı-jyldarǵa ulasyp ketkendeı kórindi. Tez aıaqtalsa eken dep asyqqan saıyn jalǵasa beretindeı. Onyń ústine Meırambekti bıge shaqyramyn dep barǵanda ana bir «Aqshaqardyń» aldyn orap ketkeni, óziniń eki ortada qaıdaǵy bir hatshysymaq kári jigitpen kezdeısoq juptasyp qalǵanyna qapalandy.

Taýsylmastaı kóringen mýzyka da bitti, Oıý sol mańnan uzamaı Meırambekke jaqynyraq baryp turyp aldy. Kezekti oryndaýshyny jarıalaǵan soń Meırambek te Oıýdyń qasyna keldi.

— Kóńil-kúı qalaı, Oıý?

— Onsha emes. Seni «aq tansyǵa» shaqyrýǵa kelip edim, «Aqshaqarmen» birge qashyp kettiń — dep burtıa qaldy.

— Júr, endeshe! Ózim-aq shaqyraıyn!

Mahabbat lırıkasyn tamyljyta shyrqaǵan otandyq ánshiniń ásem áýezdi ánine yrǵala bılep júr. Osy áýen aıaqtalmasa eken dep tiledi. Ómir boıy qushaǵynda bolsam dep armandady. Birtindep jaqyndaı berdi. Ystyq demin sezgende tula boıy balqyp ketkendeı boldy. Meırambektiń júzine qarasa, sol baıaǵy mańǵaz keıpimen beıtaraptaý ǵana jımyıyp qoıady. Ájeptáýir uzaq án sekildi edi, tym tez aıaqtalyp ketkendeı sezildi.

Odan keıin de ekeýi birneshe ret juptasyp bıledi. Oıý sol kezdegi erekshe sezimin dál qazir de bastan keshkendeı bolǵanda eriksiz kúlimsiredi.

— Ezý tarttyńyz ǵoı, densaýlyǵyńyz jaqsarǵan shyǵar, — dep ún qatqan ulynyń daýsy estilgende ǵana esin jıǵandaı boldy. Kelini men ulyn álde qashan ketip qaldy dep oılaǵan edi. Olar palatada áli otyr eken.

— Ekeýiń qaıta berińder. Men jaqsymyn. Nemerelerime qarańdar.

— Birimiz qalaıyq. Túnde jalǵyz qalaı...

— Eshteńe etpeıdi. Álginde ákelerińdi de qaıtaryp jiberdim. Ol da qalǵysy kelip edi. Munda meıirbıkeler bar ǵoı. Meni olaı-bulaı bolyp ketedi deısińder me? Esh alańdamańdar.

— Joǵa, ol ne degenińiz...

Uly men kelini ketken soń taǵy da oıǵa shomdy. Ońasha jatyp qana osylaı Meırambekpen birge ótken kúnderin eske alýdan ózge eshbir qyzyq bul dúnıede qalmaǵandaı. Osynshama jyldardan keıin sońǵy kezde nege ony eske ala beretinine ózi de ań-tań. Nege deni saý, denesi shıraq kezinde ony sharq uryp izdemedi? Osydan jıyrma jyl buryn onyń tarıhy otanyna ketip qaldy degendi estigen. Myna turǵan Almaty jerdiń túbi emes qoı. Synyptas dosymdy izdep keldim dese, eshkim de ony sóge-jamandamas edi ǵoı.

Bul ómirge bir razy jan bolsa, Oıý ǵana shyǵar. Otbasy, bala-shaǵamen qatar qyzmettiń de qyzyǵyn bir kisideı kórdi. Endi, ólim aýzynda jatqan shaǵynda ómiriniń eń bir qymbat sáti jarq etip qana jyraqta qalǵan onsegiz jasy ǵana ispetti sezile beredi. Janyna jaqyn esteligi de, qýanysh sezim syılaıtyny da sol bir jyl. Tósek tartyp jatqanda bul da bir kóńilge medeý ári qupıasy mol jumbaq álem.

Sonymen, mektep keshtiginen ekeýi birge shyqqan. Erteńnen bastap on kúndik qysqy demalys. Oıý tańǵy poıyzben jolǵa shyqpaqshy. Týǵan qalasyndaǵy naǵashy jurty anasy ekeýiniń kelip qaıtýyn ótinipti.

— Bek, sen osynda bolasyń ba?

— Men erteń keshki poıyzben shyǵamyn.

— Qaıda barasyń?

— Úıime, áke-shesheme, baýyrlaryma. Olar da meni saǵynǵan shyǵar.

— Seniń úıiń osynda emes pe?

— Joǵa, bul ápkem men jezdemniń úıi ǵoı. Men Choırdan júzden astam shaqyrym jerdegi shahterler aýlynanmyn ǵoı. Ol jerde onjyldyq mektep joq. Sosyn, osynda kelip oqyp jatqan jaıym bar.

— A, solaı ma? Men seni ózim sekildi bir úıdiń jalǵyzy shyǵar dep oılaýshy edim. Nesheýsińder sonda?

— Toǵyzbyz. Men ekinshisimen. Biraq, uldyń tuńǵyshy bolamyn.

— Qandaı tamasha. Kópbalaly otbasylarǵa qatty qyzyǵamyn ... — dep, Oıý aýyr kúrsindi.

Jańa jyl qarsańyndaǵy qarbalas kún. Qapalaqtap qar jaýǵanymen kún tymyrsyq. Betti qarıtyndaı qatty aıaz da joq. Túrli taqyryptaǵy áńgimege tartyp, baıaý ǵana aıańdap kele jatsa da, úıiniń mańyna álde qashan kelip qalypty. Biraq, Oıý kirýge asyqpady. Jaqyndaı kele tura qalyp sózge tartyp áńgime-dúken qurǵysy keledi. Bektiń de asyǵatyndaı eshteńesi kórinbeıdi. Áńgimeleri jarasatyny sonshalyq, bir taqyryptan kelesige ótedi de, saǵyzsha sozylyp, ózinen ózi órbip kete beredi.

Sheshesi úıinen shyǵyp, Oıýdy eki ret shaqyrdy. «Qazir-qazir» deıdi de, asyqpaı áńgimelesip tura beredi. Tipti, tań atqansha, poıyzǵa shyqqansha tura berer edi, biraq, úshinshi ret shaqyrǵanda anasynan bir, qasyndaǵy Bekten eki uıalyp, amaldyń joqtyǵynan ǵana qoshtasty.

Buryn demalystyń sozyla túskenin qalaýshy edi. Endi, tezirek Choırǵa jetsem dep asyǵady. Jatsa da, tursa da Meırambek esinen ketpeıdi. Onyń aıtqan ár sózin jipke tizgendeı ǵyp oı eleginen ótkizedi. Astarynan ózine degen mahabbat seziminiń izin kórgisiz keledi. Biraq, úmit artarlyqtaı eshteńeniń ushyǵy shyqpaıdy. Ol da meni ólerdeı saǵynyp júr me, álde, esine de almaı ma eken? Demalystan qaıtyp barǵanda meni kóre sala «Oıýym meniń, seni qatty saǵyndym. Saǵan ólerdeı ǵashyqpyn» dese ǵoı dep armandaıdy.

Onyń aıtqan árbir sózi kókeıinde saırap tur. Tipti, jattalyp qalǵandaı ma, qalaı? Poıyzda kele jatyp, onyń aıtqan álde bir ázili esine túsip ketkende toqtaýsyz bir kúlgeni bar. Mańaıyndaǵy jolýshylar tańdana qarasyp, anasy tipti, shoshyp ketti.

— Saǵan birdeme jabysty ma, ne boldy, janym?

— Joǵa, anashym! Jaı ánsheıin, bir kúlkili oqıǵa esime túsip ketip...

Sonymen, Choırǵa da kelip jetti. Ákesiniń shoferi kútip alyp úıine jetkizgen. Alys joldan kelse de sharshamaǵan sekildi ózin sergek sezindi. Áke-sheshesine keshki as daıyndap, zyr júgirip júr.

Qyzynyń úıge kelgen soń qabaǵy ashylyp, arasynda ándetip kóńildi júrgenine anasy da qýanyp qaldy. On kúndik demalysynda, poıyzdaǵy táýlikke taıaý saparda da dál mundaı kóńildi kórinbegen edi. Únemi oıǵa shomyp, tomaǵa-tuıyq tomsyraıyp kelgen bolatyn. Endi, qýanyshtan ajary bal-bul jaınaıdy. Bul qylyǵyn anasy jaqsylyqtyń nyshanyna balady.

Oıý úshin qazirdiń ózinde Meırambekpen bir aýamen tynystap otyrǵany, erteń onymen júzdesetininen asqan qýanysh joq edi. Túnniń bir ýaǵyna deıin uıqysy kelmedi. Tańerteńgi kezdesýin, bir partada qatar otyratynyn oılaǵanda júregi tynymsyz soǵyp, keýdesin álde bir qýanysh kernegendeı bolady.

Tańerteń aldyn ala keliskendeı-aq ekeýi aýlada ushyrasa ketti. Oıý aı-shaı joq, qushaǵyna baryp kúmp etti. Mundaıdy kútpegen Meırambek alǵashqyda sasyp qalǵanymen, qyzdy qapsyra qushaqtaı aldy. «Seni qatty saǵyndym, Bek! Óte jaqsy kóremin, seni!».

Meırambekten kútken sóziniń óz aýzynan qalaı shyǵyp ketkenin ańǵarǵanda qatty yńǵaısyzdanyp ta qaldy. Jigitiniń júzine qarasa, Bek sol baıaǵy jumbaq jımıysymen túk bolmaǵandaı qarap tur.

Mektepte ádettegi tirlik. Demalys boıy bir-birin kórmegen qurbylar ý-shý bop tabysyp, emen-jarqyn áńgime-dúken quryp degendeı áne-mine degenshe sabaq ta óte shyqty. Keshkisin búkil synyp bolyp bári jańadan kelgen bir fılmdi tamashalaý úshin kınoteatrǵa bardy.

Kıno biter-bitkenshe bir biriniń ystyq alaqanyn qysyp otyryp, júrek lúpilderin tula boılarymen sezingendeı boldy. Fılm de mahabbat lırıkasy taqyryby boıynsha jasalǵan áserli týyndy bolyp shyqty. Bárinen buryn Bektiń de ózin súıetindigine kóz jetkizýi Oıý úshin baǵa jetpes zor qýanysh edi.

Onyń ystyq qushaǵyna enip, alǵash ret súıgizgen sol bir qystyń keshin dál búgin bolǵandaı-aq eske aldy. Bir birin kóre sala unatyp, ekeýiniń de júreginde mahabbat oty laýlap janǵanyn sol kúni bilisip, syrlaryn aqtarysqan bolatyn.

Synyptas dostary, búkil mektep, tipti muǵalimderiniń ózi ekeýiniń egiz júrekpen juptasqanyn bilip bolǵan. Ekeýiniń bir birine laıyq jandar dep eseptegendikten, oǵan tańdanǵan da eshkim bolmady.

Kóktemmen birge mektep bitirýdiń, oqýǵa túsýdiń qam-qareti bastalǵan. Barlyq pánge qamshy saldyrmaıtyn Oıý matematıkaǵa osaldaý Bekti alǵa súıreýmen boldy.

Áke-sheshesi álde bir jaqqa ketken kúni ekeýi túnniń bir ýaǵyna deıin Oıýdyń úıinde otyryp emtıhanǵa daıyndaldy. Oıý arasynda dámdi etip tamaq pisirip, ekeýi birge otyryp tamaqtandy. Bek onyń óte sheber aspaz ekenin maqtady.

— Ómir boıy seniń tamaǵyńdy istep, osylaı bir dastarhan basynda otyrsam, esh armanym bolmas edi — deıdi, Oıý.

— Iá, ol endi, ekeýimiz úshin qol jetpes arman emes qoı.

Tún ortasy aýǵanda Bek ketýge qamdanǵan. Oıý ony jibermedi.

— Men jalǵyz qorqamyn. Sen qasymda bolady ǵoı dep kúndiz Chımegke de aıtpaǵan edim. Qonyp ket!

Sham sóndirilip, ekeýi qushaqtasyp qatarlasa jatqan. Armansyz aımalasyp, súıisti. Biraq, Bek oǵan tıispedi. Sheksiz qushtarlyǵy men quryq tımegen asaý atsha týlaǵan sezimdi aqylmen tusaýlap shektep qoıǵanyna ózi de tańdanǵan bolar. Bir birin tas qyp qushaqtaǵan kúıi tań bozaryp ata bastaǵanda ekeýi de sileıe qatyp uıyqtap qalypty. Netken adal da taza pák mahabbat edi dep, Oıý sol bir sátti áli kúnge deıin ókine eske alady.

Balalyq eken ǵoı, ekeýiniki de. Degenmen ol da shynymen adaldyqtyń, tazalyqtyń belgisi me eken? Ózi qatarly talaı qurbylarynyń áńgimesinen estigeni bar edi. Jigitter lázzat sezimge batyp, qyzdardyń balalyq shaǵyn urlaǵan soń izim-ǵaıym joǵalady dep. Bek olardaı bolmady. Shyn jaqsy kórse de, qushaǵynda bárine daıar, qandaı qadamǵa barsa da kónýge yntyzar sulý arýmen tar tósekte qushaqtasyp jatsa da tıispedi, ádepten ozbady. Mundaı ádetten tys ádeptiliktiń syryn Oıý keıin bilgen edi.

Meırambek neshe jerden jaqsy kórse de Oıýdy ómirlik jar ete almaıtynyn bilgen eken. Óıtkeni, óz ultynyń salt-sanasy men dinine berik áke-sheshesi tuńǵysh ulynyń qalqa qyzymen turmys qurýyna eshqashan jol bermeıtin de edi. Es bilgeli qulaǵyna quıyp kele jatqany da osy bolsa ne shara. «Eger qalqanyń qyzymen úılenseń mańaıymdy baspaısyń» degen eki sóılemeıtin birbetkeı ákesiniń aıtqany Meırambek úshin buljymaıtyn zań bolsa kerek. Sondyqtan da, Oıýdyń tunyǵyn laılap alyp, keıin onymen úılenbeı ketýdi qylmys sanaǵanyn ashyq aıtýǵa sol sátte batyly barmaǵan. Ózi de jaqsy kóretindikten taǵy qımaǵan da shyǵar.

Óstip júrgende, ekeýiniń qarym-qatynasynyń synyptas dostardyń sheńberinen asyp ketkendigin Oıýdyń sheshesi de bilgen. Ulty bólek, dini jat janmen úılenýge ol kisi de úzildi-kesildi qarsy bop shyqty. Al, Oıýdyń ákesi qyzyna jaqtasty, kimdi qalasa, sony tańdasyn degen syńaı tanytty. Sheshesi alǵan betinen qaıtpady. Ekeýin qatar otyrǵyzyp qoıyp, «ekeýiń de áli jassyńdar, ómir alda, saǵan qazaqtyń bir qyzy, saǵan qalqanyń bir jigiti tabylady. Jaı ǵana synyptas dos bolyp qala berińder» - dep talaı ret aıtty. Oıý kónbeıtinin úzildi-kesildi aıtyp saldy:

— Kerek deseńiz, bıyl mektep bitiremiz, kúzde ekeýimiz de Máskeýge baryp, ýnıversıtette oqımyz. Sol jaqta úılenemiz. Bes-alty jyldan keıin balaly-shaǵaly bolyp elge oralsaq, bizge eshteńe isteı almaısyzdar!

Oıý rasymen de sondaı oıda boldy. Al, Meırambek úlkenderdiń aldyna kelgende birtúrli kúmiljip, kibirtikteı beredi. «Munyń ne?» dese, «Oıý jan! Nesine asyǵamyz, bárin ýaqyt kórsetedi ǵoı», — dep taısaqtaıdy. Munysyna ıt jyny kelgen Oıý onymen bir aı boıy sóılespeı qoıǵany bar. Meırambek te qyrsyqqan pále eken, artqy partaǵa aýysty da, sabaq taraǵan soń uldarmen birge qaıtatyn bolyp, qaqıyp júrip aldy.

Aqyry, ony tatýlasýǵa Oıýdyń ózi shaqyrýǵa májbúr boldy. Emtıhandar aıaqtalyp, mektep bitirgen. Endi, joǵary oqý oryndaryna qujat tapsyrý úshin úzdik oqıtyn túlekterdiń bári aımaq ortalyǵy Shand qalasyna kelgen. Oıý men Meırambektiń kelip toqtaǵan úıleri bir kireberiste kórshiles bolyp shyqty. Ár túlek úsh pánnen emtıhan tapsyryp, belgilengen mejege jetse, qalaǵan mamandyǵy boıynsha Ulanbatyrdaǵy, Máskeýdegi, Irkýtsktegi ýnıversıtetterge joldama alady.

Alǵashqy emtıhannan ekeýi de sátti ótken. Odan súringen uldardy dereý áskerge áketip, qyzdarǵa aýylsharýashylyǵyna, ónerkásip oryndaryna joldama berilip, jumys berýshileri sol sátte jınap áketip jatty. Meırambek, Oıý sekildi joǵary oqý oryndaryna úmitker bolyp, sátti qadam jasaǵandar armıaǵa jáne eńbek maıdanyna joldama alǵan synyptas dostaryn shyǵaryp salýmen júrdi. Balalyq shaqtaryn birge ótkizgen mekteptes, synyptas dos-qurbylar bir birin qımaı jylasyp-syqtasyp aıyrylysyp jatty. Emtıhannan tys kezderde Oıý men Meırambek kúni boıy birde temirjol vokzalyna, endi birde avtobeketke baryp, dos-qurbylarymen qımastyqpen qoshtasady.

Keshkisin aýlaǵa shyǵyp, túnniń bir ýaǵyna deıin qalanyń saıabaǵynda birge serýendeýmen júrip, qabyldaý emtıhandaryn da aıaqtady. Oıý sáýletshi mamandyǵy boıynsha Máskeýge, al, Meırambek kınorejısserlikke oqý úshin Ulanbatyrǵa joldama aldy. Qýanyshtary qoıyndaryna sımaǵan qos ǵashyqty osy joldamalar shyn máninde eki jaqqa aıyryp jiberdi.

Aýylyna odan bir kún buryn qaıtqan Bekti qala vokzalynan qımaı-qımaı qoshtasyp, shyǵaryp salǵannan keıin qaıtyp kórgen joq. Birneshe ret hat jazǵan. Onysy Bektiń qolyna tıdi me, tımedi me odan da beıhabar. Máskeýde bir jyl tildik daıyndyqtan ótken soń Oıý jazǵy kanıkýlda elge oralǵan. Týǵan oshaǵyna oralyp, áke-sheshesimen qaýyshqan. Birer aptadan keıin shahterler aýylyna jol tartty. Alyp-ushyp jetkende jer sıpap qalǵandaı kúı keshti. Meırambektiń úıi eki apta buryn eldiń soltústigindegi ózge qalaǵa kóship ketkenin Chımeg pen Serhannan estidi.

Meırambekpen bir ınstıtýtta oqıtyn Chımegpen úsh kún boıy áńgime-dúken quryp, alǵashqy mahabbaty jaıynda syr shertti, onyń jaı-kúıinen habardar bolyp, sheri tarqaǵandaı boldy...

Qyzyǵy men qýanyshy taýsylmaıtyn stýdenttik jyldar da báıge atyndaı shaýyp óte shyqqan. Mektepte qatarlas oqyǵandar men synyptastarymen jolyqqanda ǵana Meırambek jaıynda bir habar estıtin. Onyń óz ultynan qyz alyp, turmys qurǵanyn estigende ońashada otyryp, aǵyl-tegil jylasa da baqytty bolýyna ǵana tilektes boldy. Keıin elden birjolata ketip, tarıhı otany — Qazaqstanǵa qonys aýdarǵanyn da estigen.

Onyń endi ózin eshqashan izdep kelmeıtinin, ekeýiniń joly áldeqashan eki jaqqa aıyrylǵanyn bilgen soń ábden kúder úzgen. Ózin qulaı súıgen, sońǵy úsh jyl boıy qyr sońynan qalmaǵan qalqa jigitimen nekelesken. Bek túsirgen fılmderdiń birin de qaldyrmaı kóretin. Kınodan onyń júzin kórmese de, rejıser degen sózden keıin jazylyp turǵan esiminiń ózi kóńiline erekshe jyly sezim uıalatýshy edi. Keıipkerler arasynan keıde ózin izdeıtini de bar edi. Sońǵy jıyrma jylda múlde habarsyz ketti. Qurbylarynyń aıtýlaryna qaraǵanda, ol sol ketkennen mol ketken. Kúni búginge deıin elge at izin salmapty.

Qazirgi kúıi mynaý. Ólim aýzyna jaqyn kelip tursa da, balǵyn balalyq shaǵynda sol bir jyly taǵdyrdyń jazýymen qaýyshyp, ólerdeı súıse de, baldaı shyryn dámin tatý mańdaıyna jazylmaǵan alǵashqy mahabbatyn saǵyna sarǵaıýmen eske jatqany.

Keshe ǵana ol Ulanbatyrdaǵy qurbysy Chımegti shaqyrtqan. Ol ertelep shyǵyp, qazirgi sátte Baǵynurǵa kelip jetkenin on-jıyrma mınýtta emhanada bolatynyn habarlaǵan. Ózin birtúrli sergek sezingen soń dárigerdiń qarsylyǵyna qaramastan basyn kóterip ornynan turdy.

Chımeg ekeýi shurqyrasyp tabysqan. Qurbysy aýyz jappaı aıtyp jatyr. Bektiń Almatyda turatynyn, bir kınostýdıada rejıser ekendigin, áleýmettik jelidegi paraqshasyn taýyp, chatyna hat qaldyrǵanyn, biraq, áli jaýap bolmaǵanyn aıta kele:

Kıno túsirýmen qarbalas bolyp júrgen shyǵar. Jaýap bolysymen senimen dereý baılanystyramyn. Telefon nómirińdi de, skaıpyńdy da beremin — dedi.

Qatty tolqyp kózine jas alǵan Oıý ornynan tura bere sylq etip qulap tústi. Chımeg jalma-jan basyn súıep, janushyra dárigerdi shaqyrdy.

— Oıý saǵan ne boldy?

— Bek...men-iń... máńgi... — deýge shamasy zorǵa kelgen Oıý aqyrǵy ret aýyr kúrsindi de, muń torlaǵan qos janaryn máńgilikke jumyp, sońǵy demin úzdi...

---