InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: B. Emelánov «Búrkit»
Sabaqtyń maqsaty: 1. Mátindi kórkem ádebı tilde mazmundap úıretý
2. Búrkit pen kıiktiń qorǵaýǵa alynǵan janýar retinde olarǵa arnalǵan memlekettik is - sharalarmen tanystyrý
3. Tabıǵatty qorǵaýǵa, aıalaýǵa úıretý
Sabaqtyń kórnekiligi: sýretter, naqyl sózder, portretter, toptama,
án taspa, kesteler
Sabaqtyń ádisi: áńgimeleý, oqytý, túsindirý, oı jınaqtaý, toptyq, jeke
jumystar, asosıasıa t. b.
Sabaqtyń túri: sot sabaǵy
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý.
Psıhologıalyq daıyndyq
Muǵalimniń kirispe sózi:
Oqýshylar, búgin sabaǵymyz erekshe – sot sabaq túrinde ótedi. Synyp oqýshylarynyń ishinen sot tóraǵasy, memlekettik aıyptaýshy jáne qorǵaýshy saılanyp otyr. Sonymen birge sot sabaǵymyzǵa «Aıqyn» gazetiniń tilshisi Jazyqbaeva Dıana jáne aýdandyq juqpaly aýrýlar bóliminiń dárigeri Múrsálıeva Balaýsa qatysyp otyr. Al partadaǵy oqýshylar – kýágerler bolyp tabylady.
Endi sabaǵymyzdy bastaımyz. Memlekettik sot múshelerin shaqyramyz.
- Oryndaryńyzdan turyńyzdar, sot keledi!
(Sot músheleri kiredi)
- Sot tóraıymy: Asanbek Dılára
- Memlekettik aıyptaýshy: Áýezhan Dılára
- Qorǵaýshy: Kórkemov Jandos
- Osy sabaqty saralap, baǵalaý, qorytyndysyn jasaý hatshy maǵan beriledi.
Sot tóraıymy: Sot sabaq bastaldy!
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
1. Taqtamen jumys
A) tabıǵatqa baılanysty tyıym sózder jazý
Á) «kıik» sózine asosıasıa qurý

2. Sáken Seıfýllın kim? (aýyzsha suraqtar qoıý)
3. «Aqsaq kıik» óleńin jatqa suraý.
4. Oqýshylardy baǵalaý
İİİ. Úı tapsyrmasyn bekitý
Hatshy: Úı tapsyrmasyn qorytý úshin Sot músheleri sóz sizderde.
Qorǵaýshy: - Qazaqstanda 1921 jyldan bastap kıikterdi aýlaýǵa tıym salyndy. Al, osydan 100 jyl buryn Sáken osy kıikterdiń azaıyp bara jatqanyn jyrlap ketken.
Aıyptaýshy: 1957 - 58 jyldary olardyń sany 2 mıllıonnan asqandyqtan qaıta aýlaýǵa ruqsat etildi. Osy jyldary Qazaqstandaǵy kıikterdiń eń kóbeıgen kezi boldy. Biraq keıinnen adamdardyń jaýyz áreketteriniń saldarynan birneshe ret jappaı qyrǵynǵa ushyrady. 1990 jyldary úkimet basshysy Ákejan Qajygeldın Qytaı memleketine 1 mln. kıikti atýǵa ruqsat bergen. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti 2005 jyldan bastap elimizde kıikterdi aýlaýǵa taǵy da qaıta tyıym salatyn qaýly shyǵardy, olardyń sanyn kóbeıtý jáne qorǵaý sharalary qolǵa alyndy.
Qorǵaýshy: Sizdiń ataǵan derekterińizden keıin de kıikter kóbeıe qoıǵan joq. Saryarqada qazirgi júrgen kıikterdiń sany 47 - 48 myń ǵana. Sebebi nede dep oılaısyz?
Aıyptaýshy: Men buǵan ańshylardy kinálaımyn. Úkimet kıikterdi qorǵaý maqsatynda 2006 jyly «Qyzyl kitapqa» endirdi.
Sot tóraǵasy: Myńdaǵan jyldar boıy dala jyrtqyshtarynan, adamdardan qashyp júrgen osy bir janýarlarǵa óz elimizden qoryqtar uıymdastyryp, Qazaqstan tarıhy pánine taqyryp retinde engizilýine barlyǵymyz at salysýymyz kerek.
- Hatshy: «Eshten kesh jaqsy» degen emes pe. Bul aıtylǵan ıgi sharalar qolǵa kesh alynyp otyr. Ósimtal janýar kútimi kóp, qorǵaýy jaqsy bolsa, sanaýly jyldardan soń sany kóbeıip áli - aq dalamyzdyń sánin keltirer. Osyndaı kıeli janýarǵa arnap aqyn - jazýshylar shyǵarmalar jazǵan. Mysaly, Jaqsykeldi Seıilov aǵamyz «Jezkıik» ánin, osydan 100 jyl buryn jazylǵan Sákenniń óleńine jerlesimiz Álmyrza Noǵaıbaev án shyǵarǵan, ataqty Qurmanǵazy «Aqsaq kıik» kúıin shyǵarypty. Endi sol Álmyrza atamyzdyń oryndaýyndaǵy «Aqsaq kıik» ánin tyńdap jibereıik.
İÚ. Jańa sabaq
«Ol ne?» tanymdyq oıyny.
- Ol tabıǵattyń bir bólshegi, ol kıik sıaqty kıeli.
- Ol erkindiktiń, darqandyq pen qyraǵylyqtyń, oı - armannyń sharyqtaýynyń kórinisi.
- Ol kók tústi, oıý órnekti matada altyn kúnniń astynda ornalasqan.
- Ol ne?
Qurmetti kýágerler, búgingi tańda adamzat aldynda eń kúrdeli máselelerdiń biri bolyp - ózimizdi qorshaǵan orta, onyń qazyna baılyqtaryn qorǵaý, barynsha uqypty paıdalaný bolyp tabylady. Ótken sabaqta joǵalyp bara jatqan kıeli janýarymyz kıik týraly aıtsa, búgingi sabaǵymyz kıeli qus búrkit jaıly bolmaq
Sot sabaǵymyzǵa kelip otyrǵan jýrnalıs jáne dárigerdi ortaǵa shaqyraıyq.
Jýrnalıs:
Búrkit suńqartárizdiler otrádyna, qarshyǵa tuqymdasyna jatatyn úlken qus. Kóbinese toǵaıly jáne taýly jerde tirshilik etedi. Bıik aǵashtar men záýlim jartasqa uıa salyp, 1 — 2 jumyrtqa tabady. Orta Azıada, Qazaqstanda búrkitti qolǵa úıretip túlki, elik, qaraquıryq sıaqty ańdarǵa salady, shabyty túsken qyraǵy búrkitter qasqyrdy da alady, ashynǵanda adamǵa da túsedi.

Búrkit kók Táńiriniń elshisi, ol Kúnnen jaratylǵan, kúnniń erkesi, kóktiń ıesi dep kóp halyqtyń kóne seniminde asa joǵary dáripteledi. Búrkitke tabyný kúlli janýarlar men adamzat áleminen joǵary turdy.
Búrkitti baýlyp, onymen ań aýlaý kásibi, saıatshylyqtyń bir túri.

Dáriger
- Oba asa qaýipti juqpaly aýrý. Obanyń ókpelik, ishektik, teri - býbondyq, septıkalyq túrleri bolady. Tabıǵatta túrli kemirýshiler arqyly taralady. Adamdarǵa kemirýshilerden, ne búrgelerden juǵady. Juqpanyń jasyryn kezeńi 2 kúnnen 6 kúnge deıin bolýy múmkin. Oba aýrýy óte qatty qaltyraýmen, dene qyzýynyń joǵarlaýymen jedel kenetten bastalady. Álsireıdi, júregi aınıdy, keıde qusý - aýrýǵa tán belgileri, bulshyq et aýyrsynýlary bolýy múmkin. Alǵashqy ýaqytta júrek qan - tamyr júıesiniń zaqymdaný belgileri damıdy.
Aýrýdyń alǵashqy belgileri paıda bolǵanda dereý medısına qyzmetkerlerine qaralyp, aýrýdy der kezinde anyqtap, dárigerlik kómek alý qajet.
Avtor jaıly túsinik berý
Mátinmen jumys
3 topqa bólip ishteı oqytý.
Mátindi mazmundatý.
Hatshy: Qurmetti sot kýágerleri, sot úkim shyǵarýǵa ketedi. Oryndaryńyzdan turyńyzdar!
(Sot músheleri úkim shyǵarýǵa shyǵyp ketedi)
Tapsyrmalarmen jumys
1. Mátinge súıenip, qazaq aýyly turǵan jerdi sýrette.
2. Búrkitti sıpattap kór.
3. Mátindegi jaýyz adamdardyń áreketterin sanamalap aıtyp ber.
4. Búrkittiń áreketin jaýyz adamdardyń áreketimen salystyr.
5. Mátinniń árbir bóligine at qoı.
6. Tómendegi sýretterdi retimen ornalastyr.
Dáptermen jumys
Mátindegi eń sońǵy sóılemdi jazyp al.
Jaqsylyqty umytpaýdy úıren.
Ú. Jańa sabaqty qorytý
1. Artyq bolmas bilgeniń.
Salbýryn
Ańshy, saıatshylardyń toptalyp, birneshe kúnge ań aýlaýǵa shyǵýy, ıaǵnı toptyq ań aýlaý. Salbýryn ańshylardyń merekesi tárizdi, negizinen qys mezgilinde ótedi. Munda aýlanǵan ań bárine birdeı teń bólinedi. Aýyl aqsaqaldarynyń úlesi bólek esepteledi. Salbýryn ańshylardyń erligi men eptiligin, azamattyǵyn synaıtyn jol. Ańshylardyń qysty kúni kútetin sáti – sonar. Qansonarda qystyń tynyq kúni ulpa qar jerge túsken kezde ańnyń izi taıǵa tańba basqandaı anyq kórinip jatady. Ańshylar osyndaı sonarda salbýrynǵa shyǵady da, izine túsken ańdy qaýmalap júrip, soǵyp alady. Salbýryn kezinde ininde, apanynda tyǵylyp jatqan ańdy ańshylar dabyl qaǵyp, aıǵaılap, qıqýlap, ıt qosyp úrkitip shyǵarady.
Saıatshylyqty Abaı, Shoqan, Muhtar, Aqan seri qatty unatqan. Qazirde de saıatshylyqpen aınalysatyn adamdar az emes. Jaqynda ǵana Almaty oblysy Eńbekshiqazaq aýdanynda «Sonar - 2014» respýblıkalyq qusbegiler týrnıri ótti.
2. Kıik atatyn ańshylar men qusbegilerdi salystyrý.
3. Sot úkimin oqý
Sot úkimi:
1. Búrkit pen kıikti aıaýsyz qyryp, azapqa salǵany úshin ańshylar men orys áskerleri jazaǵa tartylsyn.
2. «Aqsaq kıik» mátini boıynsha «Qyzyl kitapqa» engen kıikterdi qorǵaýǵa barlyq kýágerler atsalyssyn.
3. 17 adamdy oba aýrýynan qutqarǵan búrkitke «Qus patshasy» degen ataq berilsin.
4. Búrkitti joıylyp bara jatqan qustardyń sanatyna qosyp, «Qyzyl kitapqa» engizý.
5. Búrkittiń kóbeıýine jaǵdaı jasaý.
Úİ. Úıge tapsyrma berý
«Búrkit» mátinin oqyp mazmundaý.
Vİİ. Oqýshylardy baǵalaý