InfoHub Logo

Jospary.
I. Kirispe
Bilimdi urpaq – el bolashaǵy.
II. Negizgi bólim
1. Oqytýdyń jańa tehnologıasyn paıdalaný – sapaly bilim negizi.
2. Qazaq tili men ádebıet sabaqtarynda jańa tehnologıany tıimdi paıdalaný úlgileri.
III. Qorytyndy.
Jeke tulǵany damytýdaǵy baǵdarlamanyń erekshelikteri men nátıjeleri.

«... Adamzat úshin HHİ ǵasyr jańa tehnologıalardyń ǵasyry bolmaq, al osy jańa tehnologıalardy júzege asyryp, ómirge engizý, ıgerý jáne jetildirý - búgingi jas urpaq, sizderdiń enshilerińiz... Al jas urpaqtyń taǵdyry - ustazdardyń qolynda» ”
N. Nazarbaev

Kirispe
“Bilimdi urpaq - bolashaqtyń kepili”,-[1] demekshi, qazirgi tańda eldiń bolashaq azamattaryn qalyptastyrý baǵytyndaǵy bilim berý máselesi - memleketimizdiń basty saıasatynyń biri. Bilim men ǵylymnyń el damýyna ońtaıly áser etýi úshin demokratıalandyrý, oqytý júıesin zaman talabyna saı úılestire alý mindeti týyndap, bilimge, búkil oqý - ádistemelik júıege jańa talaptar qoıylýda. Sondyqtan ustaz is - áreketin jańa talap turǵysynan uıymdastyrý – búgingi kúnniń ózekti máselesi. Muǵalim óz bilim - biligin, oqytýdyń ádis - tásilderin únemi jetildirip otyrýy jáne jańa pedagogıkalyq tehnologıany meńgerýi. Sońǵy jyldary elimizde ekonomıkanyń ósip - órkendeýine oraı, bilim berý salasynda da eleýli ózgerister júrgizilýde. Oqytý men tárbıeleýge tyń ádis - tásilder jasaldy. Nátıjesinde tutas pedagogıkalyq úrdister ózgertilip, bilim berýdiń tıimdi dep tanylǵan jańa tehnologıalary dúnıege kelýde.
Jańa tehnologıalardy kúndelikti sabaq úrdisinde paıdalaný úshin ár ustaz aldynda otyrǵan balanyń jas ereksheligin eskerip óziniń sheberligine oraı tańdap alady.
HHİ ǵasyr - jeke tulǵany qalyptastyrý, izgilendirý, damytý ǵasyry. Olaı bolsa, muǵalimderdiń aldynda turǵan birden - bir maqsat - oqýshylar alǵan bilimderin paıdaǵa asyryp, ózara áreket ete alatyn, ulttyq qundylyqtardy meńgergen jeke tulǵa tárbıeleý.

II. Negizgi bólim
Búgingi tańda basty másele de básekelestikke qabiletti urpaq tárbıeleý. Qoǵamnyń árbir damý kezeńi eń aldymen sol qoǵamǵa sáıkes jańa adamdy qalyptastyrýdy kózdeıtini - eshqashan mańyzyn joımaıtyn tarıhı qubylys.
Mine, qazirgi bilim berýdi damytý, oqytý úrdisin jetildirip, ony asa jaýapkershilikpen uıymdastyryp otyrý kerektigi týraly oılardy A. Baıtursynov, J. Aımaýytov, M. Jumabaev[8, 9] syndy alash arystary sol kezdiń ózinde - aq aıtyp ketken.
Qazirgi tańda pedagogıkalyq jańasha úrdisterde bilim men tárbıe berýdegi izgilendirý, jarıalylyq, pedagogıkalyq yntymaqtastyq, ǵylymı - ádistemelik tyń izdenisterge súıene otyryp, jańashyldyqqa talpyný qajet ekendigin aıtady.
Oqytýdyń jańa tehnologıasyn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý, halyqaralyq, ǵalamdyq. komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý - XXI ǵasyrdyń basty talaby.
Sabaqty jańashyl úrdispen ótkizý - oqýshylardyń bilim sapasyn arttyryp, olardyń shyǵarmashylyq jáne oılaý qabiletterin damytyp otyrady, al pedagogtar úshin kásibı sheberlikteriniń ósýine járdemdesedi.[4]
Oqytýdyń jańa tehnologıalyq ádisterin paıdalana otyryp, ózdikterinen oılana alatyn, izdengish, shyǵarmashylyqpen jumys isteıtin tulǵany tárbıeleý tıimdi. Oqýshylardyń rýhanı - shyǵarmashylyq múmkindikterin damytý salaýatty ómir súrý saltynyń berik negizderin qalyptastyrýda, keshegi men búgingini salystyra aıta bilýdegi qabiletterin shyńdaýda pán muǵalimniń atqarar júgi aýyr. Oqýshylardyń oı erkindigin jetildirý ǵylymı shyǵarmashylyqqa baýlý - bilim berý isin demokratıalandyrýdyń negizi bolyp tabylady. Elbasynyń Qazaqstan halqyna Joldaýy shyn mánindegi basty jańalyq pen jaqsylyqtyń nyshany boldy. XXI ǵasyr deńgeıinde bilim berý men kásiptik daıarlaý taqyryby - Joldaýdyń basty bólimderiniń biri “Qazir boı jarystaratyn emes, oı jarystyratyn zaman”, -[1]dep Elbasymyz aıtqandaı, daryndy, bilimdi urpaq elimizdiń erteńi ekeni daýsyz Elbasynyń Joldaýy kózi qaraqty, kókiregi oıaý, el bolashaǵyn oılaıtyn ár ustazǵa úlken jaýapkershilik júkteıdi.“Sabaq berý úırenshikti jaı sheberlik emes, ol únemi jetildirýdi qajet etetin, únemi jańany tabatyn óner”,-[8] dep J. Aımaýytov aıtqandaı, sabaq berýdi óner dep baǵalaý tegin emes. Sonyń ishinde ádebıet sabaǵy – asyl óner sabaǵy. Asyl sóz ónerin tereń oı men emosıa, sezimge berilip, shabyttana qıaldaý, elestetý, boljaý men oqýshylardy shyǵarmashylyqqa jeteleıtin óner sabaǵy. Sabaq úrdisinde beriletin mazmundy búgingi kúnniń ózekti problemasynyń baılanystyra ótý – balaǵa oı salý, oılantý, ómir sabaǵy. Oqytý - arnaıy tanymdyq is - áreket.[4] Ol – negizgi oıdyń, aqyldyń jumysy. Oqytý arqyly balaǵa qoǵam óziniń ǵasyrlar boıy jınaǵan asyl murasyn, daǵdy, tájirıbesin beredi. Oqytý prosesiniń júıeli, túsinikti, naqty qalyptasýy tanymdyq is - árekettiń mańyzdylyǵyn arttyrady. Olaı bolsa, «Bilimdendirýdi júzege asyratyn - muǵalim», –[8]deıdi J. Aımaýytov. Endeshe, muǵalim oqýshylardy bilim júıesimen, iskerlikpen, daǵdymen qarýlandyryp qana qoımaı, olardyń tanymdyq, shyǵarmashylyq qabiletin damytady. Búgingi tańda tehnologıalar óz qoldaýlaryn taýyp, oqý úrdisinde qoldanylýda. Tehnologıa – bul qandaı da bir jumysty, ónerdi sheberlikpen iske asyrý jıyntyǵy.[4] Ádebıet sabaqtarynda synı turǵydan oılaý tehnologıasy qoldanýǵa yńǵaıly, bylaısha aıtqanda, barsha úshin qoǵamdyq mańyzy men máni zor ıdeıalardy ıgerýge bolatyn naqtyly ádister jáne tásilder.

Synı turǵydan oılaý degenimiz ne?
«Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý» baǵdarlamasy boıynsha ol:
- shyńdalǵan oılaý, kez kelgen damý deńgeıine baılanysty máselelerge syn kózben qaraý;
- kúrdeli máselelerdi sheshýge, asa mańyzdy, jaýapty sheshim qabyldaýǵa qushtarlyq;
- úıretý men úırený birliginiń, úırenýdiń qyzyǵýshylyǵynan turatyn, úırenýshiniń senimine negizdelgen qurylym.
“Synı turǵydan oılaýdy damytý” tehnologıasy úsh kezeń boıynsha qoldanylady:
Qyzyǵýshylyqty oıatý;
Maǵynany taný;
Oı tolǵaý.
Bilim berý júıesin jetildirýde álem deńgeıindegi ınteraktıvti tehnologıalardy oqytý úrdisine engize otyryp, jan - jaqty damyǵan jeke tulǵany qalyptastyrý ár muǵalimniń basty maqsaty. Osy baǵytta ózim qoldanyp júrgen jańa tehnologıa «Oqý men Jazý arqyly Synı Turǵysynan Oılaýdy Damytý» jobasymen jumys jasap, jaqsy nátıjege jetken óz tájirıbemmen bólisýdi maqsat etip otyrmyn. Men óz tájirıbemde bul jobamen tanysyp, oqyp - úırene bastaǵanda eń birinshi kúndelikti sabaq josparyn basqasha jazýdan bastadym. Kúndelikti sabaq jospary úsh bólimnen turady:
İ.. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
İİ. Maǵynany taný.
İİİ. Tolǵanys
Jalpy qyzyǵýshylyq degen ne? Qyzyǵýshylyq - bir nárse týraly jaǵdaıǵa qaraı bilýge qumarlyq, dúnıedegi zattar men qubylystardy tanyp - bilýge baǵyttalǵan adamnyń jeke erekshelikteriniń bir kórinisi. Adamnyń is - áreketine, kózqarasy men talǵamyna, murat - múddesine baılanysty qyzyǵýshylyqtary ár túrli bolady. Qyzyǵýshylyq turaqty qasıetke aınalǵanda ǵana adam óz is - áreketinen jaqsy nátıje shyǵara alady.[12, 482 bet] Sondyqtan qyzyǵýshylyqty oıatý bólimine úlken mán beremin. Balalardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, psıhologıalyq jaǵdaı qalyptastyrý úshin kóptegen oıyn túrlerin, trenıńter qoldanamyn. Ol oıyndar jańa sabaqtyń taqyrybymen ushtasyp jatýy kerek. «Synı turǵysynan oılaý» ádisterin sabaqtyń taqyrybyna, mazmunyna baılanysty saralap, birneshe márte qoldanyp kórgennen keıin qorytyndy jasaýǵa bolady.

Mysaly: 9 synyp Qazaq ádebıeti pánindegi Ybyraı Altynsarınniń «Qypshaq Seıitqul» áńgimesin Blým Taksonomıasyna negizdep qurdym. Bul ádis boıynsha sabaq mynadaı toptarǵa bólinedi. Bilim, Túsiný, Qoldaný, Taldaý, Jınaqtaý, Baǵalaý. Sabaǵymnyń uıymdastyrý bóliminde oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý maqsatynda «Tulǵany tany» oqyta úıretý oıynyn qoldandym. Ybyraı Altynsarın sýretin oqýshylarǵa kórsetip, bul tulǵa týraly ne biletindikterin jazýǵa tapsyrma berdim. Onyń qandaı óleńderi men eńbekterin bilesińder? - dep suradym. Oqýshylar: «Kel, balalar oqylyq», «Ózen», «Áke men bala», «Baqsha aǵashtary» - dep jaýap berdi.
Bilim bóliminde ómiri men shyǵarmashylyǵynan maǵlumat berdim. Bul úshin týǵan jyly men ómirindegi eleýli oqıǵalary, qaıtqan jylynyń sandaryn jazyp kórsetý. Qaıda týǵandyǵy jóninde jazdyrý. Túsiný bóliminde alǵan bilimderin naqtylaý úshin jumysty úsh topqa bólip oqyttym.
I top «Meni túsin» modýldik tehnologıasy boıynsha mátin mazmunyn ashatyndaı on sóz jazý kerek bolatyn. Oqýshylar: Qypshaq Seıitqul, otyz úıli, kedeı, baıytý, Qabyrǵa ózeni, ketpen, egin, baı, jurt aǵasy, Seıitqul eli,- dep jazdy.
II top «Eki jaqty kúndelik» ádisi boıynsha mátinnen úzindi beriledi. Oqýshy óz oı pikirin jazady, soǵan sáıkes maqal – mátel jazý kerek. Mysaly myna bir úzindi «Qypshaq Seıitqul otyz úıli tobyrmen, jurttyń tegis attanys barymtasy bar ýaqytta, bul otyz úı kedeıdi qalaıynsha etsem baıytyp, halyq qataryna qosamyn dep oıǵa qaldy.»
Oqýshy pikiri: Qypshaq Seıitqul áne bir qıyn zamanda, halqyn qalaı baı qylyp, qazirgideı boztorǵaı jumyrtqalaǵan zamanǵa jetkizsem dep oılaıdy. Maqal – mátel: «El barda - er qor bolmas, Er barda - el qor bolmas"