InfoHub Logo

Blokcheın – aqparatty qamtıtyn belgili bir ereje boıynsha qurylǵan úzilmeıtin júıeli biriktirilgen tizim. Bloktar tek sandarmen ǵana emes, árbir bloktyń jeke hesh-sýmmasy bolýymen de baılanysady. Blokqa ózgertý engizý úshin kelesi bloktardy da ózgertý kerek bolady. Ádette blok tizbekteriniń kóshirmeleri kóptegen bir-birinen táýelsiz kompúterlerde saqtalady. Bul bloktarǵa engizilgen aqparatty ózgertýde qıyndyq týǵyzady.

«Bıtkoın» júıesi 2008 jyly blokcheın ádisiniń eń alǵash qoldanylǵan ortasy boldy. Qazirgi ýaqytta blokcheın qarjylyq operasıalar, paıdalanýshyny sáıkestendirý jáne kıberqaýipsizdik salalarynyń qoldanys aıasyna ene bastady. Bul tehnologıaǵa bank mekemeleri jáne memlekettik uıymdar qyzyǵýshylyq tanytyp jatyr.

Tranzaksıalar blogy – Bıtkoın jáne osyǵan uqsas ózge de júıelerde tranzaksıalar tobyn jazýǵa arnalǵan arnaıy qurylym. Jasalǵan tranzaksıa onyń formaty men qoltańbasy tekserilip, blokqa ózge de tranzaksıalarmen birge engizilgende ǵana aıaqtalǵan jáne senimdi bolyp esepteledi. Qarapaıym tilmen aıtqanda, blokcheın – siz, sizdiń jasaǵan mámilelerińiz, tranzaksıalar, barlyq kelisimder men áreketterińiz týraly tolyq jáne shynaıy aqparatty qamtıtyn júıe. Qazirgi júıelermen salystyrsaq, bul jeke adamdar týraly barlyq aqparat bar ýıkıpedıa sıaqty. Siz ózińiz kelisim jasaǵaly otyrǵan kez-kelgen adam týraly málimetti osy jerden taba alasyz.

Blokcheındi álemdik ekonomıkaǵa engizýdiń eń basty maqsattary:

Tulǵalar arasyndaǵy belgisizdikten arylý. Mysaly, siz belgili bir satýshydan uıaly telefon satyp alǵyńyz keldi delik. Siz ol adamǵa tolyǵymen senim artý úshin blokcheın arqyly ol týraly barlyq aqparatty, memleketpen berilgen kýálikterin, sertıfıkattaryn, buǵan deıin jasaǵan satylymdary men mámilelerin, satýshy jaıly pikirlerdi kóre alasyz. Sonymen qatar, siz árekettesýde tolyq ashyqtyqqa qol jetkize alasyz. Satyp alǵan zat qolyńyzǵa tıgenshe, ol dál siz qalaǵan zat ekenin jáne onyń sizge deıin júrip ótetin jolyn bile alasyz. Bul tek smartfon jáne de ózge materıaldyq zattarǵa ǵana emes, ár túrli qujattarǵa da qatysty bolýy múmkin.

Dástúrli ınstıtýttardan qutylý. Jetkilikti dárejede damyǵan zamanǵa deıin ekonomıka áleminde adamdar arasyndaǵy belgisizdikti azaıtý úshin saýda ınstıtýttary ómir súrip keldi. Bul saýda ınstıtýttarynyń qurylýyn eń alǵash qoldaǵan Dýglas Nort bolǵan. Eń alǵashqy kezeńderde saýda jasaý formaldy emes erejeler arqyly júrgen. Biraq ol kezeńde biz saýdany kúsh kórsetý nemese áleýmettik nusqaýlar arqyly jasadyq. Keıinnen valútalyq bankter, úkimet jáne korporasıalar tárizdi formaldy ınstıtýttar paıda bola bastady. Qazirgi ýaqytta biz ádette Amazon, eBay, Alibaba tárizdi saýda platformalary bar onlaın ınstıtýttardy paıladanamyz. Blokcheın osy saýda ınstıtýttarynyń kómeginsiz senimdi saýda qatynastaryn qurýǵa kómektesedi. Iaǵnı, saýda ınstıtýttarynyń keleshekte qajeti bolmaıdy.

Blokcheındi zerttegen birneshe ǵalymdar onyń jaǵymdy jaqtarymen qatar zıandy jáne tıimsiz jaqtaryn da atap ótti. SWIFT halyqaralyq bankaralyq aqparat berý jáne qarjylyq operasıalar júıesi banktik ortadaǵy bloktar tizbegin qoldanýdaǵy dúrlikpege baılanysty realısik emes boljamdardyń qaýipi týraly málimdedi. Amerıkalyq ekonomıs Nýrıel Rýbını Internetti ortaq qoljetimdi etken TCP/IP jáne HTML sıaqty bul tehnologıanyń sońǵy on jylda ortaq jáne ámbebap qurylymdary paıda bolmaǵanyn aıtyp, blokcheındi synǵa aldy. Ekonomısiń oıy boıynsha, deldaldarsyz jekelengen tranzaksıalar qurýǵa ýáde berý «kúdikti, ýtopıalyq arman» bolyp qala beredi.

Qytaı aqparattyq jáne komýnıkasıalyq tehnologıalar akademıasy (CAICT) jaqynda blokcheın jobalaryn zertteýdi aıaqtap, olardyń 92%-y sátsiz aıaqtalatynyn, al ony iske asyrýdyń ortasha merzimi 1, 22 jyl ekenin kórsetti.

Álemdik ekonomıkaǵa ózgeris engizý – kúrdeli de aýqymdy másele, bul úlken jaýapkershilik pen uzaq ýaqytty talap etedi. Ekonomıkanyń ilgerileýi nemese keıin jyljýy qazirgi ýaqyttaǵy jańashyldyqtarǵa baılanysty. Degenmen, kez-kelgen jańashyldyq mindetti túrde progres alyp keledi dep senimmen aıtý qıyn. Tekserilgen, tolyq zerttelgen jańa júıe ǵana álem ekonomıkasyn armandaǵy shyńdarǵa jetkize alady.

---