Býlaný jáne kondensasıa
Sabaqtyń taqyryby: Býlaný jáne kondensasıa
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik Tárbıelik Damytýshylyq
Kondensasıa jáne menshikti býlaný jylýy uǵymdaryn pysyqtaý, zattyń molekýlalyq qurylysy jáne energetıkalyq túrlenýler negizinde túsindirý. Toppen yntymaqty jumys isteýine baǵyttaý, bir - birimen úılesimdi qarym - qatynas jasaýǵa úıretý, óz betinshe jumys jasaı bilýge úıretý. Oqýshylardyń boıynda mádenıetti qalyptastyryp, olardyń logıkalyq taldaý jáne shyǵarmashylyq qabiletin arttyrý. Derbes oılanýdy, sóıleý mádenıetin damytý.
Qural jabdyq: Oqýlyq, taqta, ( ınteraktıvti taqta)
Túri: Aralas
Ádisi: Jańa sabaqty túsindirý, esep shyǵarý
Pánaralyq baılanys: Matematıka
Barysy:
Uıymdastyrý: Amandasý, túgendeý, synyptyń daıyndyǵyn, qural-jabdyqtardy tekserý
Úı jumysyn suraý:
1. Jylý qozǵaltqysh dep neni aıtamyz?
2. Qandaı proses dóńgelek nemese sıkldik dep atalady?
3. Jumys istep turǵan tońazytqyshtyń esigin ashsa, bólmede temperatýra tómendeı me?
4. Jylý mashınasy bir sıkl ishinde 400 Dj jylý shyǵaryp, 600 Dj jumys atqarady. Jylý mashınasynyń PÁK - i nege teń?
5. Qyzdyrǵyshtyń temperatýrasy 227°S, sýytqyshtyń temperatýrasy 27°S bolatyn jylý mashınasynyń PÁK - in baǵalaý kerek.
6. Jylý mashınasy bir sıkl ishinde 1 kDj jylý alyp, 400 Dj jumys atqarady. Jylý mashınasy qansha jylý shyǵarady?
Sáıkesin tap:
Janastyrylǵan ártúrli temperatýradaǵy denelerdiń ishki energıalarymen almasý bul… Termodınamıkanyń İİ zańy
Berilgen jylý mólsheri ishki energıasynyń ózgerýine jumsalady Izotermıalyq proses
Berilgen jylý mólsheri tek jumys isteýge jumsalady Izobaralyq proses
Berilgen jylý mólsheri júıeniń ishki energıasyn ózgertýge jáne turaqty qysymda jumys isteýine jumsalady Jylý almasý
Syrtqy ortamen jylý almaspaıtyn júıede ótetin proses bul… Adıabatalyq proses
Eger sýyq júıe men jyly júıeniń ekeýinde, ıaǵnı aınalasyndaǵy denelerde sol kezde basqa ózgerister bolmasa, sýyq júıeden jyly júıege jylý berý múmkin emes. Izohoralyq proses
Jańa sabaq:
I. Býlaný jáne kondensasıa;
II. Býlaný jylýy;
1. I. Býlaný
Gazdardyń kóptegen qasıetteriniń olardyń tegine táýelsiz bolatyny jóninde aıtyp kettik. Biraq ne - ǵurlym temperatýra tómen, al qysym joǵary bolǵan saıyn, gaz qasıetteriniń onyń tegine táýeldiligi biline bastaıdy. Mundaı gazdy bý dep ataıdy, bul ataý onyń suıyqtan paıda bolǵanyn bildiredi. Temperatýrany odan ári tómendetip, al qysymdy arttyrsaq, onda gaz suıyqqa aınalady.
Gaz suıyq kúıge ótýden alysyraq bolsa, onda onyń qasıetteri ıdeal gaz qasıetterine jaqyn bolady, ol qasıetter bizge belgili. Sondyqtan biz budan ári zattyń suıyq kúıden gaz kúıine jáne kerisinshe ótýi kezinde bilinetin qasıetterine ǵana toqtalatyn bolamyz. Bý qasıetterin zertteýdi biz, mine osy prosesterden bastaımyz.
• Molekýlalarǵa qaı kezi suıyqtyqtan ushyp shyǵý ońaı túsedi?
• Suıyqtyqtyń betki qabatyndaǵy, jyldamdyqtary joǵary qaraı baǵyttalǵan eki molekýlany kóz aldymyzǵa elestetip kóreıik. Olardyń qaısysynyń suıyqtyqtan ushyp shyǵý múmkindigi joǵary?
• Nelikten jyldamdyǵy tómen molekýlanyń múmkindigi tómen?
• Kórshiles molekýlamen soqtyǵysý barysynda potensıaldyq energıasynan kınetıkalyq energıasy joǵary molekýlalarda suıyqtyqtan ushyp shyǵý múmkindigi joǵary bolady eken.
• Osy prosesten keıin ne bolady eken suıyqtyqtyń betki qabatynda?
Zattyń suıyq kúıden gaz kúıine ótýi býlaný dep ataıdy.
• Stoldyń ústinde turǵan ydystyń ishindegi qaınaǵan sýdy mysal retinde qaraıyq.
• Býlaný proses kezinde sýda qandaı ózgerister bolyp ótedi?
• Endi ydystyń qappaǵyn jaýyp kóreıik. Sýdyń massasynda ózgeris bola ma?
• Ydysta býlaný prosesi júzege asa ma? Nelikten sýdyń massasy ózgermeıdi?
• Sonymen sýda keri proses júzege asady eken.
Zattyń gaz kúıinen suıyq kúıge ótýi kondensasıa dep ataıdy.
Sonymen býlaný jyldamdyǵy nege táýeldi eken?
1. Suıyqtyń betiniń aýdanyna;
2. Suıyqtyń túrine;
3. Jeldiń jyldamdyǵyna;
4. Suıyqtyń temperatýrasyna.
Býlaný prosesiniń zattyń ishki energıasynyń artýymen, al kondensasıa prosesiniń onyń kemýimen qatar júretinin eske sala keteıik. Demek, býlaný jáne kondensasıa zat pen qorshaǵan ortanyń arasyndaǵy energıa almasý prosesi kezinde ótedi eken. Býlaný – kebý jáne qaınaý túrinde júredi.
Suıyqtyń gaz túrindegi ortamen nemese vakýmmen shektesip jatatyn erkin (ashyq) betinen paı - da bolatyn býlanýdy kebý dep ataıdy.
Temperatýra joǵarlaý nátıjesinde qanyqqan býdyń qysymy suıyqtyń syrtyndaǵy qysymǵa jetkende, suıyqtyń ishindegi bý kópirshikteri tez ósip, suıyq betine shyǵa bastaıdy. Bul proses suıyq - tyń qaınaýy dep atalady.
Suıyqty turaqty temperatýrada býǵa aınaldyrýǵa qajetti Qb jylý mólsheri býlaný jylýy dep atalady.
Qb = býlaný jylýy;
L= proporsıonaldyq koefısıent (menshikti býlaný jylýy);
m = zattyń massasy.
SI júıesinde L ólshem birligi úshin turaqty temperatýrada zattyń 1kg massasyn býǵa aınaldyrýǵa 1Dj jylý mólsheri qajet bolatyn suıyqtyń menshikti býlaný jylýy alynady. Mysaly, sýdyń 373 K (1000S) temperatýra kezindegi menshikti býlaný jylýy 2, 26*106Dj/kg bolady.
13 jattyǵý (2)
Bekitý: «Oılanyp kóreıik – jaýabyn bereıik»
1. Shyq túsken shóp jeldi kúni me ál de jelsiz kúni tez kebe me?
2. Birdeı jaǵdaıdaǵy maıly sorpa ma álde sháı tez sýy ma?
3. Nelikten jazdyń kúni ózen, teńiz, muhıt sýynyń temperatýrasy tóńirektegi temperatýradan tómen bolady?
4. Nelikten jyly odekolondy betke jaqqan soń muzdaı aýa sezinemiz?
5. Nege jaýyn shashymnan soń jerdiń ısi shyǵady?
6. Kólemderi birdeı eki stakan tur. Birinde efır ekinshisinde sý bar. Ekeýine de termometr salǵan kezde qaı stakan tómen temperatýrany kórsetedi?
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik Tárbıelik Damytýshylyq
Kondensasıa jáne menshikti býlaný jylýy uǵymdaryn pysyqtaý, zattyń molekýlalyq qurylysy jáne energetıkalyq túrlenýler negizinde túsindirý. Toppen yntymaqty jumys isteýine baǵyttaý, bir - birimen úılesimdi qarym - qatynas jasaýǵa úıretý, óz betinshe jumys jasaı bilýge úıretý. Oqýshylardyń boıynda mádenıetti qalyptastyryp, olardyń logıkalyq taldaý jáne shyǵarmashylyq qabiletin arttyrý. Derbes oılanýdy, sóıleý mádenıetin damytý.
Qural jabdyq: Oqýlyq, taqta, ( ınteraktıvti taqta)
Túri: Aralas
Ádisi: Jańa sabaqty túsindirý, esep shyǵarý
Pánaralyq baılanys: Matematıka
Barysy:
Uıymdastyrý: Amandasý, túgendeý, synyptyń daıyndyǵyn, qural-jabdyqtardy tekserý
Úı jumysyn suraý:
1. Jylý qozǵaltqysh dep neni aıtamyz?
2. Qandaı proses dóńgelek nemese sıkldik dep atalady?
3. Jumys istep turǵan tońazytqyshtyń esigin ashsa, bólmede temperatýra tómendeı me?
4. Jylý mashınasy bir sıkl ishinde 400 Dj jylý shyǵaryp, 600 Dj jumys atqarady. Jylý mashınasynyń PÁK - i nege teń?
5. Qyzdyrǵyshtyń temperatýrasy 227°S, sýytqyshtyń temperatýrasy 27°S bolatyn jylý mashınasynyń PÁK - in baǵalaý kerek.
6. Jylý mashınasy bir sıkl ishinde 1 kDj jylý alyp, 400 Dj jumys atqarady. Jylý mashınasy qansha jylý shyǵarady?
Sáıkesin tap:
Janastyrylǵan ártúrli temperatýradaǵy denelerdiń ishki energıalarymen almasý bul… Termodınamıkanyń İİ zańy
Berilgen jylý mólsheri ishki energıasynyń ózgerýine jumsalady Izotermıalyq proses
Berilgen jylý mólsheri tek jumys isteýge jumsalady Izobaralyq proses
Berilgen jylý mólsheri júıeniń ishki energıasyn ózgertýge jáne turaqty qysymda jumys isteýine jumsalady Jylý almasý
Syrtqy ortamen jylý almaspaıtyn júıede ótetin proses bul… Adıabatalyq proses
Eger sýyq júıe men jyly júıeniń ekeýinde, ıaǵnı aınalasyndaǵy denelerde sol kezde basqa ózgerister bolmasa, sýyq júıeden jyly júıege jylý berý múmkin emes. Izohoralyq proses
Jańa sabaq:
I. Býlaný jáne kondensasıa;
II. Býlaný jylýy;
1. I. Býlaný
Gazdardyń kóptegen qasıetteriniń olardyń tegine táýelsiz bolatyny jóninde aıtyp kettik. Biraq ne - ǵurlym temperatýra tómen, al qysym joǵary bolǵan saıyn, gaz qasıetteriniń onyń tegine táýeldiligi biline bastaıdy. Mundaı gazdy bý dep ataıdy, bul ataý onyń suıyqtan paıda bolǵanyn bildiredi. Temperatýrany odan ári tómendetip, al qysymdy arttyrsaq, onda gaz suıyqqa aınalady.
Gaz suıyq kúıge ótýden alysyraq bolsa, onda onyń qasıetteri ıdeal gaz qasıetterine jaqyn bolady, ol qasıetter bizge belgili. Sondyqtan biz budan ári zattyń suıyq kúıden gaz kúıine jáne kerisinshe ótýi kezinde bilinetin qasıetterine ǵana toqtalatyn bolamyz. Bý qasıetterin zertteýdi biz, mine osy prosesterden bastaımyz.
• Molekýlalarǵa qaı kezi suıyqtyqtan ushyp shyǵý ońaı túsedi?
• Suıyqtyqtyń betki qabatyndaǵy, jyldamdyqtary joǵary qaraı baǵyttalǵan eki molekýlany kóz aldymyzǵa elestetip kóreıik. Olardyń qaısysynyń suıyqtyqtan ushyp shyǵý múmkindigi joǵary?
• Nelikten jyldamdyǵy tómen molekýlanyń múmkindigi tómen?
• Kórshiles molekýlamen soqtyǵysý barysynda potensıaldyq energıasynan kınetıkalyq energıasy joǵary molekýlalarda suıyqtyqtan ushyp shyǵý múmkindigi joǵary bolady eken.
• Osy prosesten keıin ne bolady eken suıyqtyqtyń betki qabatynda?
Zattyń suıyq kúıden gaz kúıine ótýi býlaný dep ataıdy.
• Stoldyń ústinde turǵan ydystyń ishindegi qaınaǵan sýdy mysal retinde qaraıyq.
• Býlaný proses kezinde sýda qandaı ózgerister bolyp ótedi?
• Endi ydystyń qappaǵyn jaýyp kóreıik. Sýdyń massasynda ózgeris bola ma?
• Ydysta býlaný prosesi júzege asa ma? Nelikten sýdyń massasy ózgermeıdi?
• Sonymen sýda keri proses júzege asady eken.
Zattyń gaz kúıinen suıyq kúıge ótýi kondensasıa dep ataıdy.
Sonymen býlaný jyldamdyǵy nege táýeldi eken?
1. Suıyqtyń betiniń aýdanyna;
2. Suıyqtyń túrine;
3. Jeldiń jyldamdyǵyna;
4. Suıyqtyń temperatýrasyna.
Býlaný prosesiniń zattyń ishki energıasynyń artýymen, al kondensasıa prosesiniń onyń kemýimen qatar júretinin eske sala keteıik. Demek, býlaný jáne kondensasıa zat pen qorshaǵan ortanyń arasyndaǵy energıa almasý prosesi kezinde ótedi eken. Býlaný – kebý jáne qaınaý túrinde júredi.
Suıyqtyń gaz túrindegi ortamen nemese vakýmmen shektesip jatatyn erkin (ashyq) betinen paı - da bolatyn býlanýdy kebý dep ataıdy.
Temperatýra joǵarlaý nátıjesinde qanyqqan býdyń qysymy suıyqtyń syrtyndaǵy qysymǵa jetkende, suıyqtyń ishindegi bý kópirshikteri tez ósip, suıyq betine shyǵa bastaıdy. Bul proses suıyq - tyń qaınaýy dep atalady.
Suıyqty turaqty temperatýrada býǵa aınaldyrýǵa qajetti Qb jylý mólsheri býlaný jylýy dep atalady.
Qb = býlaný jylýy;
L= proporsıonaldyq koefısıent (menshikti býlaný jylýy);
m = zattyń massasy.
SI júıesinde L ólshem birligi úshin turaqty temperatýrada zattyń 1kg massasyn býǵa aınaldyrýǵa 1Dj jylý mólsheri qajet bolatyn suıyqtyń menshikti býlaný jylýy alynady. Mysaly, sýdyń 373 K (1000S) temperatýra kezindegi menshikti býlaný jylýy 2, 26*106Dj/kg bolady.
13 jattyǵý (2)
Bekitý: «Oılanyp kóreıik – jaýabyn bereıik»
1. Shyq túsken shóp jeldi kúni me ál de jelsiz kúni tez kebe me?
2. Birdeı jaǵdaıdaǵy maıly sorpa ma álde sháı tez sýy ma?
3. Nelikten jazdyń kúni ózen, teńiz, muhıt sýynyń temperatýrasy tóńirektegi temperatýradan tómen bolady?
4. Nelikten jyly odekolondy betke jaqqan soń muzdaı aýa sezinemiz?
5. Nege jaýyn shashymnan soń jerdiń ısi shyǵady?
6. Kólemderi birdeı eki stakan tur. Birinde efır ekinshisinde sý bar. Ekeýine de termometr salǵan kezde qaı stakan tómen temperatýrany kórsetedi?
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy jańa ekonomıkalyq saıasat jyldarynda
-
Tereze – jaqtaýlarmen shektelgen ekrandaǵy tórtburyshty aımaq. Árbir terezeniń ony basqarýǵa arnalǵan elementteri men jumys aımaǵy bolady. Jumys aımaǵynda obektiler, aqparat jáne basqarý elementteri...
