Bulbul. Andersenniń ertegisi
Andersenniń ertegisi
Bulbul
Erte, erte, ertede, baıaǵy ótken zamanda Qytaı jerindegi patshanyń saraıy dúnıe júzindegi eń ádemi, eń ǵajaıyp saraı degen ataq alypty. Názik, juqa farfordan turǵyzylǵan saraıǵa, tipti, jaqyn daýǵa da, oǵan qol tıgizýge de adam balasy bata almaıdy eken.
Saraı óte ádemi baqshada ornalasypty, aınalasynda tańǵajaıyp aǵashtar men gúlder ósipti. Aǵashtardyń butaqtary men japyraqtaryna, gúlderge kúmis qońyraýlar ilinipti. Jel soqqanda sol qońyraýlar shaıqalyp, syńǵyrlaıdy eken.
Kúmis qońyraýlardyń syńǵyry qustar saırap turǵandaı áser berip, qytaı patshasyna qatty unapty.
Alysqa sozylyp jatqan baqtan keıin birden ný orman bastalatyn edi. Sol ormannyń ishinde Bulbul degen kishkentaı qus ómir súredi. Ol ádemi únimen saıraǵanda el tańdaılaryn qaǵyp, onyń ánin tyńdaǵan adam bar dúnıeni umytyp ketedi eken.
Jer júziniń túkpir - túkpirinen Qytaı astanasyna keletin jolaýshylar úlken saraı men tamasha baqty kórip tańǵalady, biraq bulbuldyń saıraǵanyn estip «Mine, mynaý bárinen jaqsy!» deıdi eken. Óz elderine qaıtyp kelisimen, «Kishkentaı bul bul qustyń ánin tyńdaý úshin Qytaıǵa baryp kelgen jón» dep, áńgimelerin osy jańalyqtan bastaıdy eken.
Bul týraly qytaı patshasy estip qalyp, birinshi ýázirin shaqyryp, buıryq beredi.
– Búkil dúnıe júzindegi el bilgende, men qalaı bilmeımin! Memleketimde keremet qus bar eken ǵoı. Men sol ǵajaıyp qusty kórip, tyńdaǵym keledi. Buıyramyn, búgin keshke bulbul qus meniń aldymda saırap turatyn bolsyn!
– Aıtqanyńyzdy oryndaımyz, taqsyr! – dedi birinshi ýázir. Iá, aıtýǵa ońaı. Qaıdan izdep tabasyń?
Ýázir baspaldaqpen joǵary, tómen júgirip, kezdes ken adamdardyń barlyǵynan surastyrdy. Biraq eshkim bulbuldyń qandaı qus ekenin, onyń qaı jerde ómir súretinin aıta almady.
Aqyrynda, ýázir men saraı qyzmetshileri ashanada jumys isteıtin adamdarǵa keldi. Onda kishkentaı qyz tabaq súrtip otyr eken. Ýázir qyzdan bulbuldyń qaıda turatynyn surap kórip edi, ol:
– Bulbul? Árıne, bilemin! Ol ormanda turady. Ormannyń shetinde eski aǵash bar. Ol aǵashtyń úlken qýysy jáne qalyń butaqtary bar. Men únemi sol aǵashtyń túbinde demalyp otyrǵanda bulbuldyń saıraǵanyn estımin. Ol óte názik saıraıdy. Ony tyńdap otyryp jylaǵym keledi, – dedi.
– Qyzym! Men saǵan patshanyń qalaı tamaq ishetinin kórýge ruqsat beremin, ol úshin sen bulbuldyń turaǵyn kórsetýiń kerek. Bul qus keshke saraı aldyna shaqyrylǵan, – dedi birinshi ýázir.
Mine, sóıtip barlyǵy ormanǵa attandy. Aldynda qyz, artynda ýázir jáne qyzmetshiler júrip keledi, júrip keledi…
Kenet, jaqyn aradan sıyrdyń móńiregen daýysy estildi.
– O! – dedi qyzmetshiler.
– Qandaı qatty daýys! Múmkin osy «bulbul» shyǵar?!
– Bul sıyrdyń daýysy, – dedi qyz.
– Bulbul turatyn jer áli alys.
Barlyǵy ary qaraı júrdi. Bir ýaqytta baqyldaǵan baqanyń daýysy estildi.
– Keremet! – dedi saraı qyzmetkeri.
– Aqyry bulbuldyń daýysyn estidik!
– Joq, bul – baqa. Jaqyn arada bulbuldyń da daýysyn estımiz, – dedi qyz.
Bir kezde, jeldiń sybdyrymen alystan bir keremet án qulaqqa jetti.
– Mine, bulbuldyń úni! – dedi qyz. – Tyńdańdar, mine, naǵyz ózi!
Olar bulbul otyratyn aǵashqa jetti. Qyz butaqta otyrǵan sur qusty kórsetti.
– Bulbulym! Bizdiń meıirimdi patsha seni tyńdaǵysy keledi! – dep, qyz bulbulǵa jaqyndady.
– Men qýanyshtymyn! Meniń daýysymdy jasyl ormanda estigen, tipti, keremet, – dedi bulbul syńǵyrlaǵan daýyspen.
– Meni Sizge patsha jiberdi, búgingi keshtiń qonaǵy bolyńyz! – dedi ýázir. Kesh tústi. Úlken zaldyń ortasynda patsha otyr. Patshanyń taǵyna qarsy altyn tuǵyr ornatylǵan, onyń eń joǵary ushyna bulbul qonypty.
Bir sát bulbul názik, syńǵyrlaǵan daýysymen saıraı jóneldi. Ony tyńdap otyrǵan patshanyń kózinen jas sorǵalady. Án aıaqtalǵanda, patsha óziniń altyn týflıin syıǵa usyndy.
Bulbul raqmet aıtyp, bas tartty.
– Men onsyz da rızamyn, patshanyń kózinen aqqan jasty kórdim, – dedi bulbul.
Patshanyń ámirimen bulbul saraıda qaldyrylyp, erekshe bólmege ornalastyryldy, qusty kútýge arnaıy qyzmetshi bekitildi. Qusqa kúndiz 2 ret, túnde 1 ret qydyrýǵa ruqsat berildi.
Búkil qala bulbul týraly áńgime qyldy. 11 satýshy óz balalarynyń atyn «Bulbul» atady.
Bir kúni patshaǵa Japonıadan jibek mataǵa oralǵan jáshik keldi. Jáshiktiń syrtynda «Bulbul» degen jazý bar eken. Ashyp qarasa, ishinde jasandy oıynshyq – bulbul jatyr. Ol tiri bulbuldan aınytpaı jasalypty. Asyl tastarmen bezendirilipti. Patsha oıynshyq qusty burap edi, ol kádimgi bulbul sıaqty án saldy.
– Netken ǵajap? – dedi barlyǵy.
Kádimgi bulbul kún saıyn jańa án aıtsa, myna oıynshyq qus bir ándi 33 ret qaıtalap berdi. Án aıtqanda ústi - basy jarqyrap, neshe túrli túske bólendi. Tipti, sharshamady. – Endi tiri bulbuldy tyńdap, salystyryp kóreıik, – dedi patsha.
Barlyǵy burylyp, altyn tuǵyrǵa qarasa, bulbul joq! Ashyq turǵan terezeden onyń ushyp ketkenin eshkim ańǵarmaǵan.
– Eń jaqsy qus báribir osynda qaldy! – dedi barlyǵy. Sonda oıynshyq qus óziniń jalǵyz ánin otyz tórtinshi ret qaıtalaı bastady.
Sonymen, bul jasandy qus «Birinshi ánshi qus» degen ataq alyp, patsha dastarqanynyń sol jaǵyn da otyratyn boldy.
Arada bir jyl ótti. Birde keshke jasandy bulbul patshanyń aldynda saırap tur edi. Kenet, qus tyń ishinde birdemeler shyjyldap, shıqyldap baryp toqtap qaldy. Patsha tóseginen atyp turyp, óziniń emshisin shaqyrtty. Al emshi ne jasandy, ne naǵyz bulbuldy emdeı almaıtyn edi. Sondyqtan saǵat jóndeýshini keltirtti. Ol jasandy qusty buzyp, bólshektep tastady da, qaıta jınady. Oıynshyq qustyń qosalqy bólshekteri tozǵan edi.
Jóndeýshi bul oıynshyqty baıqap paıdalanýdy eskertti.
Bári qaıǵyryp qaldy. Sonda patsha jasandy qusty jylyna bir ret qana burap, saıratýǵa jarlyq berdi.
Taǵy da bes jyl ótti. Patsha aıaq astynan sýyq tıip, aýyryp qaldy. Emshiler emdeı almaı, bastary qatty. Halyq saraı aldyna jınalyp, patshanyń densaýlyǵyn birinshi ýázirinen surady. Ol ne aıtaryn bilmeı basyn shaıqady. Saraıda óli tynyshtyq ornady. Óńi bop - boz, denesi sýı bastaǵan patshany ýázirler men saraı qyzmetshileri «ólip qalǵan» dep sanap, jańa patsha saılaýdy oılastyra bastady. Biraq patsha áli ólgen joq edi. Terezeden aı sáýlesi patshaǵa jáne oıynshyqqa túsip tur. Ekeýi de qozǵalmastan sulyq jatyr. Patsha aqyryndap kózin ashsa, keýdesinde Ajal otyrǵan sıaqty. Patshanyń kózine óziniń jasaǵan jaqsylyqtary men kúnálary elesteı bastady. Biraq sonyń ishinde jamandyq isteri kóp bolyp kórindi.
– Meniń súıikti altyn qusym, shyrqashy, senen eshteńemdi aıamaımyn, qalasań altynmen qaptaımyn, aıtshy, aıtshy! Biraq qus ún qatpady.
Sol kezde terezeden ádemi án estildi. Bul kishkentaı qus edi. Ol patshanyń aýyrǵanyn estip, onyń kóńilin kóterý úshin ushyp kelgen bolatyn. Ajal bulbuldy tyńdap, aqyryn ǵana óziniń úıine – zıratqa qaraı qaıtyp ketti.
– Raqmet saǵan, súıikti qus! – dedi patsha. – Sen meniń tósegimnen ajaldy qýdyń. Men saǵan ne syılaıyn?
– Sen maǵan úlken syı jasaǵansyń, – dedi bulbul. – Men eń alǵash kelgende seniń kózińnen aqqan jasty kórdim. Ánshiler úshin bul shyn júrekten shyqqan jas, muny eshqashan umytpaımyn!
Bulbul taǵy shyrqady, al patsha bolsa, jazylyp, qatty uıqynyń qushaǵyna endi.
Ol oıanǵanda úıdiń ishi jaryq edi. Qyzmetshilerdiń eshqaısysy patshaǵa qaramady, qasyna jolamady. Olar ony «ólip qaldy» dep oılady. Tek qana bulbul patshany jalǵyz tastamady. Terezege kelip, taǵy án shyrqady.
– Osynda, saraıda qal! – dedi patsha.
– Ózińniń qalaýyń boıynsha shyrqaısyń, oıynshyq qusty syndyryp tastaımyn.
– Joq! – dedi bulbul.
– Ol saǵan qyzmet etti. Ózińe qaldyr. Men saraıda tura almaımyn, biraq saǵan ushyp kelip turamyn. Baqytty - baqytsyz, kóńildi - kóńilsiz ánder shyrqaımyn, aınalańda ne bolyp jatqany týraly aıtamyn. Tek sen maǵan ýáde ber…
– Ne qalasań – seniki! – dedi patsha. Ózi tósekten turyp, kıimin kıip, tósine altynnan jasalǵan aýyr qylyshyn ildi.
– Seniń kishkentaı qusyń bar ekenin, ol saǵan búkil dúnıe júzi týraly aıtyp beretinin eshkimge aıtpaısyń! Maǵan ýáde ber. Iá, solaı bolǵany durys!
Osyny aıtty da, bulbul ushyp ketti. Osy kezde kútýshiler kelip, ólgen patshany kórmekshi boldy.
Al patsha bolsa:
– Sálemetsińder me! Qaıyrly tań! – dedi.
Bulbul
Erte, erte, ertede, baıaǵy ótken zamanda Qytaı jerindegi patshanyń saraıy dúnıe júzindegi eń ádemi, eń ǵajaıyp saraı degen ataq alypty. Názik, juqa farfordan turǵyzylǵan saraıǵa, tipti, jaqyn daýǵa da, oǵan qol tıgizýge de adam balasy bata almaıdy eken.
Saraı óte ádemi baqshada ornalasypty, aınalasynda tańǵajaıyp aǵashtar men gúlder ósipti. Aǵashtardyń butaqtary men japyraqtaryna, gúlderge kúmis qońyraýlar ilinipti. Jel soqqanda sol qońyraýlar shaıqalyp, syńǵyrlaıdy eken.
Kúmis qońyraýlardyń syńǵyry qustar saırap turǵandaı áser berip, qytaı patshasyna qatty unapty.
Alysqa sozylyp jatqan baqtan keıin birden ný orman bastalatyn edi. Sol ormannyń ishinde Bulbul degen kishkentaı qus ómir súredi. Ol ádemi únimen saıraǵanda el tańdaılaryn qaǵyp, onyń ánin tyńdaǵan adam bar dúnıeni umytyp ketedi eken.
Jer júziniń túkpir - túkpirinen Qytaı astanasyna keletin jolaýshylar úlken saraı men tamasha baqty kórip tańǵalady, biraq bulbuldyń saıraǵanyn estip «Mine, mynaý bárinen jaqsy!» deıdi eken. Óz elderine qaıtyp kelisimen, «Kishkentaı bul bul qustyń ánin tyńdaý úshin Qytaıǵa baryp kelgen jón» dep, áńgimelerin osy jańalyqtan bastaıdy eken.
Bul týraly qytaı patshasy estip qalyp, birinshi ýázirin shaqyryp, buıryq beredi.
– Búkil dúnıe júzindegi el bilgende, men qalaı bilmeımin! Memleketimde keremet qus bar eken ǵoı. Men sol ǵajaıyp qusty kórip, tyńdaǵym keledi. Buıyramyn, búgin keshke bulbul qus meniń aldymda saırap turatyn bolsyn!
– Aıtqanyńyzdy oryndaımyz, taqsyr! – dedi birinshi ýázir. Iá, aıtýǵa ońaı. Qaıdan izdep tabasyń?
Ýázir baspaldaqpen joǵary, tómen júgirip, kezdes ken adamdardyń barlyǵynan surastyrdy. Biraq eshkim bulbuldyń qandaı qus ekenin, onyń qaı jerde ómir súretinin aıta almady.
Aqyrynda, ýázir men saraı qyzmetshileri ashanada jumys isteıtin adamdarǵa keldi. Onda kishkentaı qyz tabaq súrtip otyr eken. Ýázir qyzdan bulbuldyń qaıda turatynyn surap kórip edi, ol:
– Bulbul? Árıne, bilemin! Ol ormanda turady. Ormannyń shetinde eski aǵash bar. Ol aǵashtyń úlken qýysy jáne qalyń butaqtary bar. Men únemi sol aǵashtyń túbinde demalyp otyrǵanda bulbuldyń saıraǵanyn estımin. Ol óte názik saıraıdy. Ony tyńdap otyryp jylaǵym keledi, – dedi.
– Qyzym! Men saǵan patshanyń qalaı tamaq ishetinin kórýge ruqsat beremin, ol úshin sen bulbuldyń turaǵyn kórsetýiń kerek. Bul qus keshke saraı aldyna shaqyrylǵan, – dedi birinshi ýázir.
Mine, sóıtip barlyǵy ormanǵa attandy. Aldynda qyz, artynda ýázir jáne qyzmetshiler júrip keledi, júrip keledi…
Kenet, jaqyn aradan sıyrdyń móńiregen daýysy estildi.
– O! – dedi qyzmetshiler.
– Qandaı qatty daýys! Múmkin osy «bulbul» shyǵar?!
– Bul sıyrdyń daýysy, – dedi qyz.
– Bulbul turatyn jer áli alys.
Barlyǵy ary qaraı júrdi. Bir ýaqytta baqyldaǵan baqanyń daýysy estildi.
– Keremet! – dedi saraı qyzmetkeri.
– Aqyry bulbuldyń daýysyn estidik!
– Joq, bul – baqa. Jaqyn arada bulbuldyń da daýysyn estımiz, – dedi qyz.
Bir kezde, jeldiń sybdyrymen alystan bir keremet án qulaqqa jetti.
– Mine, bulbuldyń úni! – dedi qyz. – Tyńdańdar, mine, naǵyz ózi!
Olar bulbul otyratyn aǵashqa jetti. Qyz butaqta otyrǵan sur qusty kórsetti.
– Bulbulym! Bizdiń meıirimdi patsha seni tyńdaǵysy keledi! – dep, qyz bulbulǵa jaqyndady.
– Men qýanyshtymyn! Meniń daýysymdy jasyl ormanda estigen, tipti, keremet, – dedi bulbul syńǵyrlaǵan daýyspen.
– Meni Sizge patsha jiberdi, búgingi keshtiń qonaǵy bolyńyz! – dedi ýázir. Kesh tústi. Úlken zaldyń ortasynda patsha otyr. Patshanyń taǵyna qarsy altyn tuǵyr ornatylǵan, onyń eń joǵary ushyna bulbul qonypty.
Bir sát bulbul názik, syńǵyrlaǵan daýysymen saıraı jóneldi. Ony tyńdap otyrǵan patshanyń kózinen jas sorǵalady. Án aıaqtalǵanda, patsha óziniń altyn týflıin syıǵa usyndy.
Bulbul raqmet aıtyp, bas tartty.
– Men onsyz da rızamyn, patshanyń kózinen aqqan jasty kórdim, – dedi bulbul.
Patshanyń ámirimen bulbul saraıda qaldyrylyp, erekshe bólmege ornalastyryldy, qusty kútýge arnaıy qyzmetshi bekitildi. Qusqa kúndiz 2 ret, túnde 1 ret qydyrýǵa ruqsat berildi.
Búkil qala bulbul týraly áńgime qyldy. 11 satýshy óz balalarynyń atyn «Bulbul» atady.
Bir kúni patshaǵa Japonıadan jibek mataǵa oralǵan jáshik keldi. Jáshiktiń syrtynda «Bulbul» degen jazý bar eken. Ashyp qarasa, ishinde jasandy oıynshyq – bulbul jatyr. Ol tiri bulbuldan aınytpaı jasalypty. Asyl tastarmen bezendirilipti. Patsha oıynshyq qusty burap edi, ol kádimgi bulbul sıaqty án saldy.
– Netken ǵajap? – dedi barlyǵy.
Kádimgi bulbul kún saıyn jańa án aıtsa, myna oıynshyq qus bir ándi 33 ret qaıtalap berdi. Án aıtqanda ústi - basy jarqyrap, neshe túrli túske bólendi. Tipti, sharshamady. – Endi tiri bulbuldy tyńdap, salystyryp kóreıik, – dedi patsha.
Barlyǵy burylyp, altyn tuǵyrǵa qarasa, bulbul joq! Ashyq turǵan terezeden onyń ushyp ketkenin eshkim ańǵarmaǵan.
– Eń jaqsy qus báribir osynda qaldy! – dedi barlyǵy. Sonda oıynshyq qus óziniń jalǵyz ánin otyz tórtinshi ret qaıtalaı bastady.
Sonymen, bul jasandy qus «Birinshi ánshi qus» degen ataq alyp, patsha dastarqanynyń sol jaǵyn da otyratyn boldy.
Arada bir jyl ótti. Birde keshke jasandy bulbul patshanyń aldynda saırap tur edi. Kenet, qus tyń ishinde birdemeler shyjyldap, shıqyldap baryp toqtap qaldy. Patsha tóseginen atyp turyp, óziniń emshisin shaqyrtty. Al emshi ne jasandy, ne naǵyz bulbuldy emdeı almaıtyn edi. Sondyqtan saǵat jóndeýshini keltirtti. Ol jasandy qusty buzyp, bólshektep tastady da, qaıta jınady. Oıynshyq qustyń qosalqy bólshekteri tozǵan edi.
Jóndeýshi bul oıynshyqty baıqap paıdalanýdy eskertti.
Bári qaıǵyryp qaldy. Sonda patsha jasandy qusty jylyna bir ret qana burap, saıratýǵa jarlyq berdi.
Taǵy da bes jyl ótti. Patsha aıaq astynan sýyq tıip, aýyryp qaldy. Emshiler emdeı almaı, bastary qatty. Halyq saraı aldyna jınalyp, patshanyń densaýlyǵyn birinshi ýázirinen surady. Ol ne aıtaryn bilmeı basyn shaıqady. Saraıda óli tynyshtyq ornady. Óńi bop - boz, denesi sýı bastaǵan patshany ýázirler men saraı qyzmetshileri «ólip qalǵan» dep sanap, jańa patsha saılaýdy oılastyra bastady. Biraq patsha áli ólgen joq edi. Terezeden aı sáýlesi patshaǵa jáne oıynshyqqa túsip tur. Ekeýi de qozǵalmastan sulyq jatyr. Patsha aqyryndap kózin ashsa, keýdesinde Ajal otyrǵan sıaqty. Patshanyń kózine óziniń jasaǵan jaqsylyqtary men kúnálary elesteı bastady. Biraq sonyń ishinde jamandyq isteri kóp bolyp kórindi.
– Meniń súıikti altyn qusym, shyrqashy, senen eshteńemdi aıamaımyn, qalasań altynmen qaptaımyn, aıtshy, aıtshy! Biraq qus ún qatpady.
Sol kezde terezeden ádemi án estildi. Bul kishkentaı qus edi. Ol patshanyń aýyrǵanyn estip, onyń kóńilin kóterý úshin ushyp kelgen bolatyn. Ajal bulbuldy tyńdap, aqyryn ǵana óziniń úıine – zıratqa qaraı qaıtyp ketti.
– Raqmet saǵan, súıikti qus! – dedi patsha. – Sen meniń tósegimnen ajaldy qýdyń. Men saǵan ne syılaıyn?
– Sen maǵan úlken syı jasaǵansyń, – dedi bulbul. – Men eń alǵash kelgende seniń kózińnen aqqan jasty kórdim. Ánshiler úshin bul shyn júrekten shyqqan jas, muny eshqashan umytpaımyn!
Bulbul taǵy shyrqady, al patsha bolsa, jazylyp, qatty uıqynyń qushaǵyna endi.
Ol oıanǵanda úıdiń ishi jaryq edi. Qyzmetshilerdiń eshqaısysy patshaǵa qaramady, qasyna jolamady. Olar ony «ólip qaldy» dep oılady. Tek qana bulbul patshany jalǵyz tastamady. Terezege kelip, taǵy án shyrqady.
– Osynda, saraıda qal! – dedi patsha.
– Ózińniń qalaýyń boıynsha shyrqaısyń, oıynshyq qusty syndyryp tastaımyn.
– Joq! – dedi bulbul.
– Ol saǵan qyzmet etti. Ózińe qaldyr. Men saraıda tura almaımyn, biraq saǵan ushyp kelip turamyn. Baqytty - baqytsyz, kóńildi - kóńilsiz ánder shyrqaımyn, aınalańda ne bolyp jatqany týraly aıtamyn. Tek sen maǵan ýáde ber…
– Ne qalasań – seniki! – dedi patsha. Ózi tósekten turyp, kıimin kıip, tósine altynnan jasalǵan aýyr qylyshyn ildi.
– Seniń kishkentaı qusyń bar ekenin, ol saǵan búkil dúnıe júzi týraly aıtyp beretinin eshkimge aıtpaısyń! Maǵan ýáde ber. Iá, solaı bolǵany durys!
Osyny aıtty da, bulbul ushyp ketti. Osy kezde kútýshiler kelip, ólgen patshany kórmekshi boldy.
Al patsha bolsa:
– Sálemetsińder me! Qaıyrly tań! – dedi.
You Might Also Like
