InfoHub Logo

Taqyryby: Dala juldyzy — Ybyraı Altynsarın.
Maqsaty: 1. Y. Altynsarın týraly túsinikterin keńeıtý.
2. Y. Altynsarınniń shyǵarmalarymen tanystyrý.
3. Bilimge degen yntalaryn, qulshynystaryn arttyrý. Ybyraı Altynsarınniń ómir - tarıhymen tereńdete tanysý, shyǵarmalarynan úlgi - ónege, ósıet alý.

Ótý barysy:
«Kel, balalar, oqylyq!» óleńimen bastalady.
Bir Qudaıǵa syıynyp,
Kel, balalar, oqylyq,
Oqyǵandy kóńilge
Yqylaspen toqylyq!
İstiń bolar qaıyry
Bastasańyz aldalap,
Oqymaǵan júregi
Qarańǵyny qarmalap,
Bir qudaıǵa syıynyp,
Kel, balalar, oqylyq,
Oqyǵandy kóńilge
Yqylaspen toqylyq!
Oqysańyz, balalar,
Shamnan shyraq jaǵylar.
Tilegeniń aldyńnan
İzdemeı - aq, tabylar.
Mal dáýlettiń baılyǵy
Bir jutasań joq bolar,
Oqymystyń baılyǵy
Kúnnen – kúnge kóp bolar,
Esh jutamaq joq bolar.

İ júrgizýshi: Qurmetti qonaqtar men oqýshylar! Búgingi synyptan tys ádebı keshimizdi qazaq balalar ádebıetiniń atasy, aǵartýshy, asa kórnekti aǵartýshy, etnograf ǵalym, qazaq ádebı jáne jazba ádebı tiliniń negizin qalaýshy aqyn ári jazýshy, qazaq halqynyń adal perzenti, ulttyq maqtanyshy, qazaq pedagogıka ǵylymynyń negizin salýshy, sóz zergeri, aýdarmashy, qoǵam jáne mádenıet qaıratkeri
- ustaz Ybyraı Altynsarınniń 175 jyldyǵyna arnaımyz.

İİ júrgizýshi: Ybyraı Altynsarın 1841 jyly qazirgi Qostanaı oblysy Zatobol aýdanynda dúnıege keledi. 3 - 4 jasynda ákesi Altynsary qaıtys bolyp, atasy Balǵojanyń qolynda ósip, tárbıelenedi. Atasy Balqoja bı óz aımaǵynyń ataqty kisileriniń biri bolǵan. El ishindegi kóp bılikti qolynda ustaǵan bı, Orynbor ákimshiliginiń aldynda da bedeldi, belgili kisi bolǵan. Atasy Ybyraıdan úlken úmit kútip Orynbordaǵy orys - qazaq mektebine oqýǵa beredi. Bıdiń ondaǵy maqsaty, árıne, nemeresiniń bala oqytyp, pedagog bolýy emes, ákimshilik oryndarda jumys istep, sheneýnik, oryssha oqyǵan "tóre" bolyp shyǵýy, ata - anasyn asyraýy. Balǵoja bul oıyn Orynborda oqyp júrgen jasóspirim Ybyraıǵa joldaǵan óleń - hatynda bylaısha bildirgen:

Úmit etken kózimniń nury – balam,
Janyńa járdem bersin Haq taǵalam.
Atań munda anańmen esen - aman,
Súıip sálem jazady búgin saǵan.
Atańdy saǵyndym dep asyǵarsyń,
Nadan bop bilmeı qalsań, ah urarsyń.
Shyraǵym, munda júrseń ne eter ediń,
Qolyńa quryq alyp keter ediń.
Tentirep eki aýyldyń arasynda
Júrgenmen, ne muratqa jeter ediń?!

İ júrgizýshi: 1850 jyly Orynbor qalasynda qazaq balalaryna arnalǵan jeti jyldyq mektep ashylǵan edi. Jańa ashylǵan mektepke qazaq jerinen 30bala, olardyń ishinde 9 jasar Ybyraı da oqýǵa qabyldanyp, oryssha oqyp, tárbıe aldy. Ybyraı mektepte sabaqty ynta qoıyp oqıdy, 1857 jyly oqýyn "óte jaqsy" degen baǵamen bitirip shyǵyp, 1859 jyldyń tamyzyna deıin óziniń týǵan elinde tilmashtyq qyzmet atqarady. Qalada oqyp, qazaq dalasyna beımálim jańalyqtardan habardar bolyp, oı - órisi keńeıgen zerdeli bozbalanyń eki jyldaı elde bolýy — qazaq qoǵamynyń jaǵdaıyn tereńirek túsinip, jańasha sezinýine, ózindik oıǵa kelýine múmkindik beredi. 1859 jyly Ybyraı Altynsarın atasynyń jaqsy tanysy, syılas kisisi — Orynbordaǵy Shekaralyq komısıanyń tóraǵasy, shyǵystanýshy belgili ǵalym, profesor V. V. Grıgorevpen jaqyn tanysady. Ol Ybyraıǵa qamqorlyqpen qarap, oǵan óziniń baı kitaphanasyn erkin paıdalanýyna jaǵdaı jasaıdy. Ybyraı Grıgorevtiń kitaphanasynan orys jazýshylarynyń shyǵarmalaryn, orys jáne dúnıe júzi aǵartýshy - pedagogteriniń eńbekterin, uly adamdardyń ómiri jaıyndaǵy kitaptardy alyp, bas almaı oqyǵan. Merzimdik basylymdardy oqyp turǵan.

İİ júrgizýshi: Ybyraı Altynsarın óz shyǵarmashylyǵy arqyly týǵan halqyn bilim alyp, óner úırenýge shaqyrdy, jastardy izgilik pen jaqsylyqqa, adamgershilikke tárbıeledi.
«Óner - bilim bar jurttar» óleńi.
Óner - bilim bar jurttar
Tastan salaı salǵyzdy;
Aıshylyq alys jerlerden,
Kózińdi ashyp - jumǵansha,
Jyldam habar alǵyzdy.
Aty joq qur arbany
Myń shaqyrym jerlerge,
Kún jarymda barǵyzdy.
Adamdy qustaı ushyrdy;
Mal isteıtin jumysty
Ot pen sýǵa túsirdi;
Otynsyz tamaq pisirdi,
Sýsyzdan sýsyn ishirdi.
Teńizde júzdi balyqtaı,
Dúnıeni kezdi jalyqpaı,
Bilgenderge osylar
Bári - daǵy anyqtaı,
Bilmegende tanyqtaı;
Biz de beker jatpalyq,
Osylarǵa tanyspaı;
At óneri bilinbes
Báıgege túsip jaryspaı;
Jelkildep shyqqan kók shópteı
Jańa óspirim dostarym,
Qataryń ketti - aý alysqa - aı,
Umtylyńyz, qalyspaı.
Biz nadan bop ósirdik
Iektegi saqaldy.
Óner – jigit kórki dep
Eskermedik maqaldy...
Biz bolmasaq siz barsyz,
Úmit etken dostarym,
Sizderge berdim batamdy

İ júrgizýshi: Óz betimen kóp izdenip, bilim qoryn molaıta kele, Ybyraı týǵan halqyna paıdaly bolýdy maqsat etedi. Onyń yntasy aǵartýshylyqqa aýady. 1865 - 4 jyly Jaıyqtyń shyǵysyndaǵy qazaqtar úshin bastaýysh mektep ashylǵan kezde, Ybyraı ózi suranyp, Torǵaı mektebine muǵalim bolyp keledi.

Beınejazba. «Sabaq berý kezi».
İİ júrgizýshi: Ybyraı mektepte qazaq balalaryna bilim men tárbıe berýdiń basty quraly – oqýlyq dep sanaıdy. Ol balalarǵa ana tilin asa uqyptylyqpen úıretedi, shaǵyn kórkem shyǵarmalary arqyly olardy jaqsy minez - qulyqqa baýlýdy kózdeıdi.
Slaıd - shoý. «Ybyraı shyǵarmalary»

Qazaq bıi «Saǵym».
İ júrgizýshi: Eńbekti súıý jáne qadirleý – Ybyraı áńgimeleriniń negizgi taqyryby. Ony jazýshy shaǵyn áńgimelerinde úgit, ósıet túrinde beredi. Sondaı áńgimeleriniń biri – «Áke men bala» áńgimesi.
Kórinis. «Áke men bala».

İİ júrgizýshi: Qazaqtyń tuńǵysh pedagogy, aqyn - jazýshysy, balalar ádebıetiniń atasy Ybyraı Altynsarın qaıtys bolǵannan keıin N. I. Ilmınskıı «Ybyraı Altynsarın týraly este qalǵandardan» degen atpen arnaýly kitap bastyryp shyǵady. Qazaq ádebıetinde pedagog - jazýshynyń kórkem beınesi jasaldy.

1 - oqýshy: «HİH ǵasyrda qazaq dalasynan shyǵyp, orys, Eýropa mádenıetine qoly jetken oqymysty, halyq aǵartýshysy dárejesine kóterilgen ári pedagog, ári aqyn - jazýshy Ybyraı Altynsarınniń óz halqynyń keleshegi úshin istegen eńbegi zor» - Q. Jumalıev.

2 - oqýshy: N. I. Ilmınskıı óz esteliginde: «Men Ybyraı Altynsarınmen otyz jylǵa jýyq tanys edim. Men oǵan shyn yqylasymmen berildim, ásirese, onyń orys bilimine erekshe qumarlyqpen umtylyp, ol bilimniń qazaqtar úshin de kerek ekenin eshqashan esinen shyǵarmaıtyndyǵyn aıryqsha baǵalaıtyn edim», – dep jazdy.

İİ júrgizýshi: Ybyraı Altynsarın qazaq arasynan shyqqan tuńǵysh kemeńger adam edi, ol qarańǵy kóshpeli óz halqynyń ishine evropalyq sıvılızasıanyń jaryq sáýlesin taratqan. Bul Ybyraı Altynsarın eńbekterine berilgen zor baǵa kúni búginge deıin mańyzyn joıǵan joq.

İ júrgizýshi: Ulylar ulaǵaty órkenıettiń ór taýlaryna jeteleıdi. Ybyraıdaı asyl babanyń taza, móldir, káýsar bulaǵynan nárlene bileıik, rýhanı áldene bileıik aǵaıyn.

İİ júrgizýshi: Endigi kezekti biz sizdermen vıktorına oıynyna kirisip, ustaz tarıhyn, eńbekterin qanshalyqty biletinderimizdi tekserip kórelik.
1. Ybyraı Altynsarın kim?
2. Qaı jerde týyp ósti?
3. Qostanaı qalasynda qandaı mektep bar?
4. Bıyl Ybyraı Altynsarın neshege toldy?
5. Ybyraıdyń atasynyń aty kim?
Al osy keshimizdi tamasha ánmen aıaqtaıyq.