InfoHub Logo

“Dala ýalaıatynyń gazeti” – Omby qalasynda 1888 jyldan 1902 jylǵa deıingi aralyqta shyǵyp turǵan qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhyndaǵy ekinshi basylym.

Gazet patsha úkimetiniń organy bolǵanymen, saıasattyń soıylyn soǵýǵa nıetti joq. Basylym óziniń resmı emes bóliminde eginshilikti órkendetý, otyryqshylyqqa kóshý, ǵylymı jańalyqtar, mádenıetke umtylý, el basqarý máselelerin qamtyp, qazaq halqynyń ómirinde progresshil ról atqarǵan.

“Dala ýalaıatynyń gazeti” – qazaq pýblısısıkasynyń qalyptasýyna úlken ról qosqan gazet. Gazet redaktory retinde áýelde I.Kozlov, K.Mıhaılov, G.Abaza, A.Popov, D.Lavrov degen kisiler qol qoıyp otyrǵan. Al qazaqsha bólimin redaksıalaǵan, aýdarmashy qyzmetin atqarǵan Eshmuhamed Abylaıhanov pen Dinmuhamed Sultanǵazınder edi. Gazettiń shyǵýyna at salysyp, belsendi ádebı qyzmetter atqarǵan qalamgerlerge R.Dúısenbaev, O. Áljanov, J.Appasov, Sh.Aımanov, D.Imanqulov, A.Qylyshbaev, A.Nógerbekov, Máshhúr-Júsip Kópeev, Q. Janatav, A.Shonaev, B.Ábdikov, A.Qurmanbaevtardy jatqyzýǵa bolady. Atalmysh qazaqtyń bilimdi, oqyǵan azamattary “Dala ýalaıatynyń gazetin” halyq sanasyn oıatýǵa, ishki-syrtqy saıasattan habar berýge paıdalandy. Gazette qoltańbasy qalǵan, redaktorlyq qyzmet  atqarǵan Dinmuhamed Sultanǵazınniń pýblısısıkasyna sholý jasaıyq.

Dinmuhamed Sultanǵazın – ulttyq pýblısısıkanyń negizin qalaýshylardyń biri. Ol 1867jyldyń 10 mamyrynda Semeı qalasynda týǵan. Dinmuhamed batyldyqpen “Dala ýalaıatynyń gazetinde”  tarıhı mańyzy zor maqalalar jarıalap otyrǵan. Ol 1890 jyly “Bizdiń qazaq tili týraly bes-alty aýyz sóz” degen maqalasynda til tazalyǵy men anyqtyǵy týraly másele qozǵaǵan. Qarap tursaq, shyndyqty sybyrlap aıtatyn zamanda qazaq tili týraly bas kóterý aıýdyń apanyna bas suǵýmen para-par. Maqalanyń mańyzdylyǵymen qatar ómirsheńdigin de aıtqyp kelip otyr. Qazaq tiliniń mártebesi -  aldaǵy ýaqytta da qozǵalatyn ózekti taqyryp.

“Bul gazet kóz jetpeıtuǵyn qyr dalanyń ishindegi jatqan halyqtyń birer nársege muqtaj týrasynda kerek-ti. Biriniń aıtqan aqylyn birine bilgizedi. Eger de bul aqyl mal baǵyp ósirmek, egin ekpek, barsha qyr dalanyń ishindegi sharýaǵa hám adamnyń ǵumyryna tıesili jaýaptarǵa kerekti bolǵan bolsa. Joǵarǵy aıtylmyshqa qaraǵanda bizdiń gazet oqyrmandarymyz habar shashyp turǵan bul jalǵyz gazettiń qymbat, qadirli ekenin de bilse kerek dep oılaımyz…” – degen maqala úzindisinen Sultanǵazınniń qandaı maqsatty kózdeıtinin bile alamyz. Negizgi maqsaty – orys ákimderiniń senimine kirip, qazaqsha gazetke basshylyq ete otyryp, qalyń qazaqtyń sanasyn oıatý, sanadaǵy “qazaqpyndy” túrtý, “oıan” dep Mirjaqypsha dabyl berý. Iaǵnı, Dinmuhamed Sultanǵazınniń qarapaıym aýdarmashy – redaktor emes, qazaq tanymyn ulǵaıtýǵa kúsh salǵan qaıratker-qalamger retinde baǵalaımyz. Ol óz maqalalarynda til tazalyǵymen qatar ádebıet, ǵylym, bilim, baspasóz, aýdarma, din taqyryptaryn da qalamyna arqaý etti.

“Dala ýalaıatynyń gazeti” qoǵamdyq máselelerge den qoıyp, qalam terbegen, halyq tanymyn ulǵaıtýǵa bilek sybana kirisken pýblısıserdiń oshaǵy ispettes ról atqardy. Sultanǵazın pýblısısıkasynyń  baǵyty da, mańyzdylyǵy da sonda -  qazaq halqyn aǵartýshylyq, jahannan, saıasattan, bılekten habardar qylý, tilin, dinin umyttyrmaı ulttyq sezimin kúsheıtý.

---