InfoHub Logo

Dene tárbıesi jáne oqýshy

Úrmash Túktibaev atyndaǵy №24 qazaq orta mektebi ótken ǵasyrdyń otyzynshy jyldary (1934-1935 ) osy óńirde ashylǵan alǵashqy bilim oshaǵynyń biri. Atalǵan oqý ornynan elimizge tanymal kóptegen ustazdar jastarǵa bilim men tárbıe berdi. Olardyń tamasha eńbekterinen úlgi alǵan keıingi tolqyn jastar aldyńǵy tolqyn aǵa-apalarynyń izgi dástúrlerin búginde jalǵastyryp keledi.
Mektepte oqýshylarǵa dene tárbıesin berý jaqsy jolǵa qoıylǵan. Shynyqqan shymyr deneli azamattar tárbıeleýde dene tárbıesi pániniń muǵalimi Sádýaqas Ǵabdollanyń bul istegi eńbegi qyrýar. Biz búgin Ǵabdollanyń dene tárbıesiniń mańyzdylyǵy týraly shaǵyn materıalyn nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz.

Dene tárbıesiniń mańyzdy mindetteriniń biri mektep oqýshylarynyń salaýattylyqqa degen yqylas-jigerin qalyptastyrý bolyp tabylady. Salaýatty ómir salty-ol ómir tirshiligi jaqsy uıymdastyrylǵan eńbek jáne demalys rejıminiń mańyzdylyǵyn uǵyný, aǵzadaǵy bıologıalyq prosesterdiń júrý zańdylyqtaryna negizdelgen.
Dene shynyqtyrý-densaýlyq kepili. Adam denesin shynyqtyryp, boıyna qýat, kúsh-qaırat jınaıdy. Álem ádemiligin, qımyl-qudiretin sezinedi.
Eger adam dene shynyqtyrý men sportqa da óziniń kúndelikti jumysy dep qarasa onda onyń qyry men syryn, ásemdigin jete sezine bastaıdy.
Jasóspirimderdi neǵurlym jas kezinen eńbektenýge baýlyp, sol arqyly bulshyq et, býyn qozǵalystaryn damytýǵa yqpal etip, qorshaǵan ortanyń qudiret-kúshin seziný, paıymdaý, dúnıetanymyn jetildirýdi qamtamasyz etýge bolady.

Eńbekke erte aralasqan oqýshy kez-kelgen deneshynyqtyrý jattyǵýlaryn eshbir qıyndyqsyz-aq, biz usynyp júrgen júkteme deńgeıin áldeqaıda joǵary qarqynmen, ekpinimen jasaı alady. Óıtkeni bulshyq et, býyn, t. b. qımyl áreketteri qarapaıym eńbektený barysynda daǵdy qalyptastyrýǵa mashyqtanǵan.
Árıne eńbek túri aýyldyq jerde kóp taraǵan. Tómendegi syzba arqyly aýyldyq jerdegi jasóspirimderdiń atqaratyn jumys túrleri jáne onyń jumys nátıjesinde boıyna jınalatyn qasıetteriniń keıbireýin baıqaýǵa bolady.
Aıta berse aýylda jumys túrleri kóp-aq. Demek, osy qımyl áreketteri arqyly arnaıy sport, dene shynyqtyrý jattyǵýlaryn kún boıyna birneshe ret qaıtalap jasamaı-aq, jasóspirim tulǵasynyń sulý da symbatty bolyp qalyptasýy qamtamasyz etilgenin baıqaımyz.
Keıbir jumys túrleriniń jattyǵýlarǵa sáıkestilikterine toqtala keteıik.

Sıyr saýý-eki qolǵa, saýsaq basyna :
Sý tasý-qol-aıaq bulshyq etterine áseri mol;
Úı sypyrý bel men jaýyrynǵa;
Keli túıý jaýyrynǵa;
Aıran pisý bilekke:
Jip ıirý-alaqan bulshyq etterine;
Jún sabaý-qol bulshyq etteriniń bárine;
Asaý bas bildirý –adamnyń barlyq dene bulshyq eterine kúsh túsedi.
Jalpy aıtqanda bul jumystar adam denesiniń birqalypty damýyna áser etetin qarapaıym qubylystar.
Joǵaryda kórsetilgen barlyq jumys túrleri saıyp kelgende dene jattyǵýlary bolyp tabylady. Aýyldyq jerdegi balalar jumys barysynda shynyǵady, olar tek sabaq ústinde jattyǵý jasalý tásilderin muǵalimge durys kórsete bilse bolǵany. Aqparat quraldaryna súıensek, ártúrli sport túrinen ótken saıystarda jeńis shyńynda aýyldan shyqqan balalar kóptep kezdesedi.
«Sport pen eńbek -egiz» degen maqaldy este ustap, Qazaqstannyń bolashaǵy jas urpaq jan-jaqty bilimdi, salaýatty, ómirge qushtar bolyp ósse, keleshegimizdiń jarqyn bolary aıqyn.