InfoHub Logo

Taqyryby: Densaýlyq álippesi
Bilimdilik maqsaty: Tabıǵattyń adam balasyna syılaǵan basty baılyǵy – densaýlyqty saqtaýdyń basty joldary – zıandy, jat qylyqtardan aýlaq bolyp, salaýatty ómir súrý ekendigin uǵyndyrý.

Damytýshylyq maqsaty: «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izdegenniń» álde qaıda tıimdirek ekendigin uǵyndyrý, dene tárbıesine, salaýattylyqqa daǵdylandyrý.

Tárbıelik maqsaty: Oqýshylardyń boıyna adamı ıgi qasıetterdi qalyptastyrýǵa, densaýlyqtyń qadirin túsine, saqtaı bilýge tárbıeleý.
Oqýshylardyń kúndelikti densaýlyǵyn shynyqtyrý, kún tártibin durys uıymdastyrýyn qamtamasyz etý.

Barysy:
Muǵalim: Adamnyń densaýlyǵy - qoǵam baılyǵy. Árbir adam óz densaýlyǵynyń myqty bolý joldaryn qarastyrý kerek. Deni saý adamnyń kóńil – kúıi kóterińki bolyp, eńbekke árqashan qulshyna kirisedi. Halqymyz «Deni saýdyń – jany saý» dep oryndy aıtqan. Otanymyzdyń keleshegi, kórkeıýi, balalar, sizderdiń qoldaryńyzda. Sondyqtan senderdiń tańdaýlaryń - salaýatty ómir saltyn saqtaý. Deni saý adam - tabıǵattyń eń qymbat jemisi. Qazaqstan Respýblıkasy óz táýelsizdigin alǵannan bastap osy ustanymdy basshylyqqa alyp keledi. Qoǵamnyń densaýlyǵy básekege qabiletti elý eldiń qataryna kirý mindetin júzege asyrý jolyndaǵy basty tirek.

Salaýatty ómir salty men ómir súrý úshin tómendegi talapty oryndaý kerek. Adam densaýlyǵyn saqtaýda tómendegideı faktorlardyń mańyzy zor.
1. Aıqyn jasalǵan kún tártibiniń bolýy.
2. Durys tamaqtaný.
3. Durys tynyǵý.
4. Dene eńbegimen shuǵyldanýy.
5. Taza aýada bolyp, kún kózinde serýenleý.
6. Tabıǵat aıasynda bolýy.
7. Zıandy ádetterden saqtaný.
8. Durys qozǵalysta bolýy.

Balalar, sender qarańǵy úıge kirip kelip sham jaqsańyz, sham úıdi jaryq qylady. Kóp qyzyl gúldiń ishinen bir aq gúl kórseń, kóziń soǵan túsedi. Bizdiń de ómirimizdi jaryq qylatyn, jan – jaǵymyzǵa tamasha sáýlesin shashatyn, ómirdegi basty baılyq ne dep oılaısyńdar?
- Oqýshylar: Densaýlyq.
1. ri dá
2. rý dá men
3. ny shy ǵý
4. la ýat sa
5. gı na gı e
6. taý tu
7. lyq saý den

Densaýlyq týraly
1 - oqýshy: Densaýlyq ol – shynyqqan
Barlyq deneń múshesi.
Densaýlyq ol - tynyqqan
Júıke tamyr júıesi.
2 - oqýshy: Densaýlyq ol - kúlýiń
Kóńil – kúıiń jadyraı,
Densaýlyq ol – júrýiń,
Eshbir jeriń aýyrmaı.
Adamnyń dene qurylysy
3 - oqýshy: Qara aınaǵa, kóresiń
Ózińdi – adam denesin.
Qol - aıaǵyń, basyń bar,
Buǵan keýde qosylar –
Qurylysyń bul syrtqy.
Kórinbeıdi júregiń,
Ókpe, mıyń, búıregiń –
Qurylysyń bul ishki.
Durys dene bitimi
4 - oqýshy: Symbat - músin degeniń
Bitim – kórki deneńniń.
Symbat – júrý ádemi,
Dene qalpyn tik ustap:
Kóterip sál keýdeni,
Iyq jazyp durystap.
Túzý otyr, qısaımaı,
Búkireımeı, jantaımaı.
Kúsh sap bas pen arqaǵa,
Jatyp alma partaǵa.
İ: Ár túrli juqpaly aýrýlardyń adamǵa mıkrobtar arqyly taralatyny jáne odan mıkrobtardyń kir – qoqysty jerlerde ósip - ónip, shań - tozańmen birge aýaǵa kóteriletini barshamyzǵa belgili jaǵdaı. Sondyqtan turmysta tazalyq saqtaý adamnyń densaýlyǵyna óte qajetti jaǵdaı ekenin esten shyǵarmaǵan durys..
Gıgıena - bul densaýlyqty qorǵaý jáne tazalyq saqtaý týraly ǵylym.
5 – oqýshy
Dos bol sabyn, sýmen sen,
Jıi – jıi jýyn sen:
Tańerteń de, keshke de,
Jýyn kúndiz – túste de,
Jýyn tamaq aldynda,
Jýyn tamaq sońynda,
Jýyn uıyqtar kezińde,
Jýyn turǵan mezgilde.
Aýyz qýys gıgıenasy
6 - oqýshy: Men aıtaıyn taqpaq,
Alǵyń ony jattap.
Tisińdi jý, tazart
Marjandaı bolsyn appaq.
Atqaratyn qomaqty
Aýyz qýys isi bar:
Usatatyn tamaqty
Otyz eki tisi bar.
Alǵashqy tis – sút tister
Túsip birte tynady.
Alty jastan nyq tister –
Turaqty tis shyǵady.
Tisti kútý
7 - oqýshy:
Tis bolmasa,
Asty qalaı shaınarsyń,
Tazalap júr tisińdi.
Tisti kúnde eki ret
Kishkene de yńǵaıly,
Tazartýdy oılarsyń.
Tis shetkasyn paıdalan.
ádet qyl bul isińdi:
Tazalaýǵa bolmaıdy,
Shetkasymen basqa adam.

Aıaq — qol gıgıenasy

8 - oqýshy: Aıaq — qol – kómekshi,
Kút ony erekshe.
Qol jıi lastanar
Sondyqtan istiń ár
Sońynda qoldy jý,
Joıady kirdi sý.
Aıaq – qoldy kirletpeı,
Tyrnaǵyńdy alyp júr.
Teri gıgıenasy -
9 - oqýshy: Teri - sezim múshesi, ---------------- Teri daıym durystap,
Mańyzdy onyń úlesi ---------------------------- Qyzýyńdy retteıdi.
Sol arqyly bilesiń ------------------------------ Zıan mıkrob, vırýstar
Sezip zatty, ystyqty, ---------------------------- Aǵzaǵa odan ótpeıdi.
Qatty, jumsaq, sýyqty.
10 - oqýshy: Erinshekten – salaqtyq, --------------- Erinshek taza júre almas,
Salaqtyqtan – nadandyq. ----------------------------- Kir qolyn da jýa almas
Birinen biri týady, -------------------------------------- Qaraket joq, ǵylym joq
Joǵalar sóıtip adamdyq. ---------------------------- Óz boıynan uıalmas.

M: Balalar, bizdiń aramyzda keıde tazalyqty saqtamaıtyn oqýshylar bolsa, olar týraly ne aıtamyz?
Eki oqýshyny shyǵarý. Bireýiniń ústi basy kir, al ekinshi oqýshy uqypty bala.
11 - oqýshy: Kúnde betin jýmaıdy, -------------- Jatyp alap turmaıdy,
«Jý» deseń – aq týlaıdy. -------------------------- Deıdi aqyryp «Jolama»,
Óz - ózinen ókpelep, ---------------------------------- Sondaı bala bola ma?
12 - oqýshy: Beti qandaı kir edi, ------------------- Kúledi – aý jurt, kúledi.
Aınıdy adam júregi ---------------------------------- Sondaı bala bola ma?
Kórse osy bir keskinin ------------------------------- Sender oǵan jolama

M: Al tazalyqty saqtaıtyn, jaqsy uqypty balalar týraly ne aıtamyz?
13 - oqýshy: Jaqsy bala qulaq sap,
İstemeıdi shalalyq,
Aıtqanyńdy uǵady.
Tóseginen tura sap
Taza aýaǵa shyǵady.
Jaqsy bala ol anyq
Tap – taza bop jýynyp,
Alady ózi taranyp.
M: Kir balaǵa qarap, onyń uıalǵanyn baıqaıdy. Sen endi tazalyqpen dos bolysyń ba? Jaman bala: Ia, ant etemin deıdi.
Barlyǵy: Tazalyq – densaýlyq kepili.
14: Kún tártibi – bul jumys pen tynyǵý ýaqytynyń aýysymyn durys bólýge kómektesetin keste. Kún tártibi – bul ýaqyt boıynsha áreketterdi tıimdi jáne dáıekti túrde bólý: táýlik boıy jumys pen demalysty kezektestirý.