Densaýlyq – zor baılyq
Densaýlyq – zor baılyq
Densaýlyq aýadan aýmaıdy, barynda kim ony ańdaıdy. (Halyq maqaly)
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Q-J. Toqaevtyń elimizdiń halqyna joldaýynda 2030 jylǵa deıin ekonomıkalyq - áleýmettik bıikterge kóterilý úshin rýhanı baılyqtyń, densaýlyqtyń qajettigi atap kórsetilgeni málim. Shynynda da, qazaq "Tazalyq - saýlyq negizi, saýlyq - baılyq negizi" dep beker aıtpasa kerek. Gúldengen ekonomıkany deni saý, sanaly azamattar jasaıdy. Sondyqtan Joldaýdaǵy salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý, ony nasıhattaý sharalaryn belsendirek júrgizgenimiz abzal. Ásirese jas urpaqtyń boıyna tazalyq pen sergektikti ornyqtyrý - bizdiń mindetimiz.
Jasyratyny joq, búginde medısına salasy kóptegen qıyndyqtardy basynan ótkerýde. Naryq qyspaǵynyń, ekonomıkalyq qolaısyzdyqtardyń qolbaılaý bolyp otyrǵany da anyq. Mine, osyndaı jaǵdaıda Elbasymyzdyń "Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń densaýlyq jaǵdaıyn jaqsartý jónindegi birinshi kezektegi sharalar týraly" Jarlyǵy (1998 j. 18 mamyr) dárigerler qaýymynyń zor yqylasyn týdyrdy.
Osy kúnge deıin, shynyn aıtqanda, adam óliminiń kóbeıýine, sábılerdiń shetineýine, halyq densaýlyǵynyń tómendeýine tek medısına qyzmetkerlerin ǵana jaýapty sanap kelsek, endi mine, mundaı keleńsizdikterdiń bolýyna áser etetin túrli sebep - saldarlarǵa kóńil bólinip, oǵan tosqaýyl qoıýdyń joldary belgilenip otyr.
Densaýlyqtyń qadirin, ádette, adam aýyrǵanda ǵana biletini ókinishti - aq. Densaýlyqtyń myqty bolýy adamnyń ózine de baılanysty. Degenmen oǵan qorshaǵan ortanyń, jutqan aýanyń, ishken - jegen tamaqtyń, sýdyń quramynyń las bolýy da aıtarlyqtaı yqpal etedi, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetine júginetin bolsaq, adam densaýlyǵynyń 40 prosenti ekologıaǵa, 40 prosenti óziniń ómir súrý daǵdysyna baılanysty bolsa, 18 - 20 prosenti ǵana dárigerlik - medısınalyq kómekke táýeldi eken.
Sondyqtan Prezıdentimizdiń Joldaýynda kórsetilgenindeı, ekonomıkalyq ilgerileý bizdiń azamattarymyzdyń ıgiligine ózdiginen kepildik bere almaıdy. Adamdardyń óz densaýlyǵyn dúrys kútpeýiniń jáne qorshaǵan ortanyń lastanýy saldarynan naýqastar sany jyldan - jylǵa ósip otyrǵany da ras.
Beker obaly ne kerek, kezinde keńestik júıede medısına salasy, ásirese profılaktıkalyq sharalar turǵysynan qaraǵanda, dúnıe júzinde eń tańdaýlylardyń qatarynda bolatyn. Amal qansha, búginde ol deńgeıimizdi tómendetip alǵanymyz eshkimge de jańalyq emes.
Densaýlyqtyń myqty bolýy kóbine adamnyń ózine baılanysty. Qanshama adam zardap shegip, ár túrli aýrýǵa shaldyǵyp júr deseńizshi! Ol beısharalar qazirgi kezde jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtardaı qaptap ketken emshi - ekstrasensterge aldanyp, aýyrýlaryn ábden asqyndyryp alyp, emhanalar men dárigerlerdiń birinen ekinshisine júgirip, áýre - sarsańǵa túsýde. Óz densaýlyǵyn ózderi buzyp júrgen osyndaı adamdardy kórgende, sharasyz jaǵdaılaryna júregińiz syzdap, qapalanyp qalasyz.
"Densaýlyq - zor baılyq" deıdi dana halqymyz. Tek oılap qarasańyz, densaýlyq - adam balasyna tabıǵat syılaǵan eń basty baılyq. Saý kezimizde sol teńdesi joq tabıǵat syıynyń baǵasy men qadirin bilmeıtinimiz ókinishti - aq!
Mordva halqynyń: "Densaýlyqtyń shaıqap alsań kesesin, endi qaıtyp toltyra almassyń esesin" degen maqaly bar eken. Sol aıtylǵandaı, densaýlyqty op - ońaı joǵaltyp alýǵa bolady, ony qaıta qalpyna keltirip túzetý óte qıyn. Sebebi adam organızminiń qalyptasqan qyzmeti buzylǵan soń, tez arada jóndele salýy múmkin emes. Ol úshin áýeli
dıagnozyn durys qoıyp, sonan soń sabyr saqtap, taǵattylyq tanytyp, baıyppen emdelý qajet. Esh ýaqytta tozǵan mashınanyń bólshekteri sıaqty adam organızminiń bir ǵana múshesi aýrýǵa shaldyqpaıdy. Onyń mashınadan aıyrmashylyǵy - barlyq músheleriniń bir - birimen tyǵyz baılanysta bolyp, joǵarǵy nerv júıesi arqyly, adam mıynyń tikeleı basshylyǵymen júıeli jumys atqaratyndyǵynda. Adamnyń ishki aǵzalarynyń júıeli jumysyn qalyptastyryp, iske asyratyn - onyń mıy men nerv júıeleri bolsa, organızmniń "janarmaıy" - tynys aǵzalary arqyly qanǵa sińetin jáne qannyń qyzyl túıirshikteri (erıtrosıtter) arqyly organızmge taraıtyn ottegi men qorektik zattar: belok, maı jáne kómirsýlar (ýglevodtar). Al gormondar men vıtamınder adam organızminde úzdiksiz júrip otyratyn zat almasý prosesiniń "katalızatory" bolyp sanalady. Sonymen qatar adam organızminde kereksiz nemese paıdasyz birde - bir "bólshek" joq ekeni de dáleldenip otyr.
Ókinishke oraı, kóptegen adamdar árqıly "bilgishterdiń" aqyl - keńesimen ózderinshe túrli em - domyn jasap, kereksiz dári - dármekter iship, qashan tósek tartyp qalǵansha júre beredi. "Osy nelikten syrqatqa dýshar boldym?" degen suraq olardyń oıyna da kirip shyqpaıdy.
Al, eger, oı elegine salyp kórsek, búl suraqtardyń jaýabyn tabý ońaı. Qaı ýaqytta uıyqtaısyz? Qalaı jáne nemen tamaqtanasyz? Jaıaý kóp júresiz be? Jumystan bos ýaqytyńyzda qalaı dem alasyz? Mıyńyz sharshaǵanda, túnde úıyqtaı almaǵanda nendeı sharalar qoldanasyz? Araq - sharappen jáne temekimen "dostyǵyńyz" qandaı? Osylardy oı eleginen ótkizgende ǵana ne sebepti dertke ushyraǵandyǵyńyzdy túsinesiz.
Densaýlyqty saqtaýdyń birden - bir durys joly - zıandy, jat qylyqtarǵa (araq ishý, temeki tartý, t. b.) úırenbeı, salaýatty ómir súrý, aýrýdyń aıyqpas syrqatqa aınalýyna jol bermeý nemese aldyn ala saqtandyrý sharalaryn qoldaný bolyp tabylady. Medısınanyń túpki maqsaty da osy. Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izdegen áldeqaıda tıimdirek.
Ǵylymı - tehnıkalyq damý qorshaǵan ortany ǵana emes, sonymen birge adamnyń ómir súrý jaǵdaıyn da ózgertedi. Iaǵnı, olardyń jańa jaǵdaıǵa beıimdelý qajettiligi de artty. Degenmenadam organızminiń qorshaǵan ortanyń zıandy áserlerimen kúresý shamasy ábden taýsylǵanda ǵana baryp, gıpertonıa (qan qysymynyń artýy), júrek ınfarkty, nevroz, vegetodıstonıa, rak, qant dıabeti jáne semizdik sıaqty aýrýlardyń paıda bolatynyn zertteýler kórsetip otyr.
Adamdardyń kópshiligi óz organızminiń kez kelgen aýrýǵa qarsy kúresetin tabıǵı kúshi bar ekenin eskere bermeıdi. Árbir adam aýrýdyń aldyn alyp nemese aýrýdy asqyndyrmaı turyp, tabıǵı kúshterdi tolyqtyryp, shynyqtyryp, der kezinde aýrýǵa qarsy jumyldyra bilgeni jón. Óz organızmine bılik júrgizip úırený - kez kelgen aýrýdyń aldyn alýdyń birden - bir kilti. Árıne, oǵan jas kezińnen áreket jasaýyń kerek. Búl tásildi medısına tilinde - adamnyń ózin - ózi shynyq - tyrý nemese tárbıeleý tásili ("aýtogennaıa trenırovka") dep ataıdy. Ol týraly orys tilinde sońǵy jyldary birneshe kitaptar basylyp shyqty. Biraq, ókinishke qaraı, kóp adam kúndelikti tirshilikte óz organızminiń osy qasıetterin saqtap, damytý ornyna, kerisinshe, oǵan ózi qıanat jasaıdy. Tipti keıbireýleri ony ózderi búldirip, organızmniń beıimdelgen jumysyn bereketsizdendiredi.
"Eger ár adam aqylǵa salyp, tabıǵattyń ózine syılaǵan múmkindikterin oryndy paıdalanyp, gıgıenalyq tártipti buzbaı júrse, densaýlyǵyna zıan keltirmeı úzaq ómir súrgen bolar edi...
Salaýatty ómir súrýdiń, tazalyqty saqtaýdyń belgili erejelerin bilmeıtin jan kemde - kem. Tipti ol mektep baǵdarlamasyna da engizilgen. Biraq oǵan kópshiligimiz kúndelikti ómirde asa mán bermeımiz. Nege? Onyń basty sebebi, óz boıymyzda qalyptasyp qalǵan jalqaýlyq pen toǵysharlyqty jeńetin kúsh - jigerdiń álsizdigi. Árıne, kúnde tańerteń 30 - 40 mınýttaı erterek turyp, shama kelgenshe júgirip - sekirip, ár túrli qımyl - árekettik jattyǵýlar jasaýǵa, sońynan salqyn sýmen shaıynyp, shynyǵýǵa bolady ǵoı. Árıne, ýaqytysynda emdelmeı, sozylmaly bolǵan syrqattan aıyǵa qoıý da ońaı emes. Sonyń úshin de, taǵy qaıtalap aıtamyz, aýyryp em izdegenshe, saý kezinde salaýatty ómir súrip, aýyrmaýdyń jolyn izdegen anaǵúrlym tıimdirek. Endi sol aýyrmaýdyń joldaryna toqtala keteıik.
Qazir aýrýlar jaıynda ár túrli kitaptar kóp. Ásirese kez kelgen keselge "óz zárińdi ish" dep, aqyl aıtqyshtar kóbeıip ketti jáne sony ońdy - soldy iship júrgenderdi de bilemiz. Dáriger retinde meniń aıtarym: "adamnyń kishi dáretin tekten - tek "zár" demegenin eskergen abzal, onda ár túrli ýly zattardyń bolatynyn umytpaǵan jón.
Densaýlyq – zor baılyq. júkteý
Densaýlyq aýadan aýmaıdy, barynda kim ony ańdaıdy. (Halyq maqaly)
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Q-J. Toqaevtyń elimizdiń halqyna joldaýynda 2030 jylǵa deıin ekonomıkalyq - áleýmettik bıikterge kóterilý úshin rýhanı baılyqtyń, densaýlyqtyń qajettigi atap kórsetilgeni málim. Shynynda da, qazaq "Tazalyq - saýlyq negizi, saýlyq - baılyq negizi" dep beker aıtpasa kerek. Gúldengen ekonomıkany deni saý, sanaly azamattar jasaıdy. Sondyqtan Joldaýdaǵy salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý, ony nasıhattaý sharalaryn belsendirek júrgizgenimiz abzal. Ásirese jas urpaqtyń boıyna tazalyq pen sergektikti ornyqtyrý - bizdiń mindetimiz.
Jasyratyny joq, búginde medısına salasy kóptegen qıyndyqtardy basynan ótkerýde. Naryq qyspaǵynyń, ekonomıkalyq qolaısyzdyqtardyń qolbaılaý bolyp otyrǵany da anyq. Mine, osyndaı jaǵdaıda Elbasymyzdyń "Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń densaýlyq jaǵdaıyn jaqsartý jónindegi birinshi kezektegi sharalar týraly" Jarlyǵy (1998 j. 18 mamyr) dárigerler qaýymynyń zor yqylasyn týdyrdy.
Osy kúnge deıin, shynyn aıtqanda, adam óliminiń kóbeıýine, sábılerdiń shetineýine, halyq densaýlyǵynyń tómendeýine tek medısına qyzmetkerlerin ǵana jaýapty sanap kelsek, endi mine, mundaı keleńsizdikterdiń bolýyna áser etetin túrli sebep - saldarlarǵa kóńil bólinip, oǵan tosqaýyl qoıýdyń joldary belgilenip otyr.
Densaýlyqtyń qadirin, ádette, adam aýyrǵanda ǵana biletini ókinishti - aq. Densaýlyqtyń myqty bolýy adamnyń ózine de baılanysty. Degenmen oǵan qorshaǵan ortanyń, jutqan aýanyń, ishken - jegen tamaqtyń, sýdyń quramynyń las bolýy da aıtarlyqtaı yqpal etedi, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetine júginetin bolsaq, adam densaýlyǵynyń 40 prosenti ekologıaǵa, 40 prosenti óziniń ómir súrý daǵdysyna baılanysty bolsa, 18 - 20 prosenti ǵana dárigerlik - medısınalyq kómekke táýeldi eken.
Sondyqtan Prezıdentimizdiń Joldaýynda kórsetilgenindeı, ekonomıkalyq ilgerileý bizdiń azamattarymyzdyń ıgiligine ózdiginen kepildik bere almaıdy. Adamdardyń óz densaýlyǵyn dúrys kútpeýiniń jáne qorshaǵan ortanyń lastanýy saldarynan naýqastar sany jyldan - jylǵa ósip otyrǵany da ras.
Beker obaly ne kerek, kezinde keńestik júıede medısına salasy, ásirese profılaktıkalyq sharalar turǵysynan qaraǵanda, dúnıe júzinde eń tańdaýlylardyń qatarynda bolatyn. Amal qansha, búginde ol deńgeıimizdi tómendetip alǵanymyz eshkimge de jańalyq emes.
Densaýlyqtyń myqty bolýy kóbine adamnyń ózine baılanysty. Qanshama adam zardap shegip, ár túrli aýrýǵa shaldyǵyp júr deseńizshi! Ol beısharalar qazirgi kezde jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtardaı qaptap ketken emshi - ekstrasensterge aldanyp, aýyrýlaryn ábden asqyndyryp alyp, emhanalar men dárigerlerdiń birinen ekinshisine júgirip, áýre - sarsańǵa túsýde. Óz densaýlyǵyn ózderi buzyp júrgen osyndaı adamdardy kórgende, sharasyz jaǵdaılaryna júregińiz syzdap, qapalanyp qalasyz.
"Densaýlyq - zor baılyq" deıdi dana halqymyz. Tek oılap qarasańyz, densaýlyq - adam balasyna tabıǵat syılaǵan eń basty baılyq. Saý kezimizde sol teńdesi joq tabıǵat syıynyń baǵasy men qadirin bilmeıtinimiz ókinishti - aq!
Mordva halqynyń: "Densaýlyqtyń shaıqap alsań kesesin, endi qaıtyp toltyra almassyń esesin" degen maqaly bar eken. Sol aıtylǵandaı, densaýlyqty op - ońaı joǵaltyp alýǵa bolady, ony qaıta qalpyna keltirip túzetý óte qıyn. Sebebi adam organızminiń qalyptasqan qyzmeti buzylǵan soń, tez arada jóndele salýy múmkin emes. Ol úshin áýeli
dıagnozyn durys qoıyp, sonan soń sabyr saqtap, taǵattylyq tanytyp, baıyppen emdelý qajet. Esh ýaqytta tozǵan mashınanyń bólshekteri sıaqty adam organızminiń bir ǵana múshesi aýrýǵa shaldyqpaıdy. Onyń mashınadan aıyrmashylyǵy - barlyq músheleriniń bir - birimen tyǵyz baılanysta bolyp, joǵarǵy nerv júıesi arqyly, adam mıynyń tikeleı basshylyǵymen júıeli jumys atqaratyndyǵynda. Adamnyń ishki aǵzalarynyń júıeli jumysyn qalyptastyryp, iske asyratyn - onyń mıy men nerv júıeleri bolsa, organızmniń "janarmaıy" - tynys aǵzalary arqyly qanǵa sińetin jáne qannyń qyzyl túıirshikteri (erıtrosıtter) arqyly organızmge taraıtyn ottegi men qorektik zattar: belok, maı jáne kómirsýlar (ýglevodtar). Al gormondar men vıtamınder adam organızminde úzdiksiz júrip otyratyn zat almasý prosesiniń "katalızatory" bolyp sanalady. Sonymen qatar adam organızminde kereksiz nemese paıdasyz birde - bir "bólshek" joq ekeni de dáleldenip otyr.
Ókinishke oraı, kóptegen adamdar árqıly "bilgishterdiń" aqyl - keńesimen ózderinshe túrli em - domyn jasap, kereksiz dári - dármekter iship, qashan tósek tartyp qalǵansha júre beredi. "Osy nelikten syrqatqa dýshar boldym?" degen suraq olardyń oıyna da kirip shyqpaıdy.
Al, eger, oı elegine salyp kórsek, búl suraqtardyń jaýabyn tabý ońaı. Qaı ýaqytta uıyqtaısyz? Qalaı jáne nemen tamaqtanasyz? Jaıaý kóp júresiz be? Jumystan bos ýaqytyńyzda qalaı dem alasyz? Mıyńyz sharshaǵanda, túnde úıyqtaı almaǵanda nendeı sharalar qoldanasyz? Araq - sharappen jáne temekimen "dostyǵyńyz" qandaı? Osylardy oı eleginen ótkizgende ǵana ne sebepti dertke ushyraǵandyǵyńyzdy túsinesiz.
Densaýlyqty saqtaýdyń birden - bir durys joly - zıandy, jat qylyqtarǵa (araq ishý, temeki tartý, t. b.) úırenbeı, salaýatty ómir súrý, aýrýdyń aıyqpas syrqatqa aınalýyna jol bermeý nemese aldyn ala saqtandyrý sharalaryn qoldaný bolyp tabylady. Medısınanyń túpki maqsaty da osy. Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izdegen áldeqaıda tıimdirek.
Ǵylymı - tehnıkalyq damý qorshaǵan ortany ǵana emes, sonymen birge adamnyń ómir súrý jaǵdaıyn da ózgertedi. Iaǵnı, olardyń jańa jaǵdaıǵa beıimdelý qajettiligi de artty. Degenmenadam organızminiń qorshaǵan ortanyń zıandy áserlerimen kúresý shamasy ábden taýsylǵanda ǵana baryp, gıpertonıa (qan qysymynyń artýy), júrek ınfarkty, nevroz, vegetodıstonıa, rak, qant dıabeti jáne semizdik sıaqty aýrýlardyń paıda bolatynyn zertteýler kórsetip otyr.
Adamdardyń kópshiligi óz organızminiń kez kelgen aýrýǵa qarsy kúresetin tabıǵı kúshi bar ekenin eskere bermeıdi. Árbir adam aýrýdyń aldyn alyp nemese aýrýdy asqyndyrmaı turyp, tabıǵı kúshterdi tolyqtyryp, shynyqtyryp, der kezinde aýrýǵa qarsy jumyldyra bilgeni jón. Óz organızmine bılik júrgizip úırený - kez kelgen aýrýdyń aldyn alýdyń birden - bir kilti. Árıne, oǵan jas kezińnen áreket jasaýyń kerek. Búl tásildi medısına tilinde - adamnyń ózin - ózi shynyq - tyrý nemese tárbıeleý tásili ("aýtogennaıa trenırovka") dep ataıdy. Ol týraly orys tilinde sońǵy jyldary birneshe kitaptar basylyp shyqty. Biraq, ókinishke qaraı, kóp adam kúndelikti tirshilikte óz organızminiń osy qasıetterin saqtap, damytý ornyna, kerisinshe, oǵan ózi qıanat jasaıdy. Tipti keıbireýleri ony ózderi búldirip, organızmniń beıimdelgen jumysyn bereketsizdendiredi.
"Eger ár adam aqylǵa salyp, tabıǵattyń ózine syılaǵan múmkindikterin oryndy paıdalanyp, gıgıenalyq tártipti buzbaı júrse, densaýlyǵyna zıan keltirmeı úzaq ómir súrgen bolar edi...
Salaýatty ómir súrýdiń, tazalyqty saqtaýdyń belgili erejelerin bilmeıtin jan kemde - kem. Tipti ol mektep baǵdarlamasyna da engizilgen. Biraq oǵan kópshiligimiz kúndelikti ómirde asa mán bermeımiz. Nege? Onyń basty sebebi, óz boıymyzda qalyptasyp qalǵan jalqaýlyq pen toǵysharlyqty jeńetin kúsh - jigerdiń álsizdigi. Árıne, kúnde tańerteń 30 - 40 mınýttaı erterek turyp, shama kelgenshe júgirip - sekirip, ár túrli qımyl - árekettik jattyǵýlar jasaýǵa, sońynan salqyn sýmen shaıynyp, shynyǵýǵa bolady ǵoı. Árıne, ýaqytysynda emdelmeı, sozylmaly bolǵan syrqattan aıyǵa qoıý da ońaı emes. Sonyń úshin de, taǵy qaıtalap aıtamyz, aýyryp em izdegenshe, saý kezinde salaýatty ómir súrip, aýyrmaýdyń jolyn izdegen anaǵúrlym tıimdirek. Endi sol aýyrmaýdyń joldaryna toqtala keteıik.
Qazir aýrýlar jaıynda ár túrli kitaptar kóp. Ásirese kez kelgen keselge "óz zárińdi ish" dep, aqyl aıtqyshtar kóbeıip ketti jáne sony ońdy - soldy iship júrgenderdi de bilemiz. Dáriger retinde meniń aıtarym: "adamnyń kishi dáretin tekten - tek "zár" demegenin eskergen abzal, onda ár túrli ýly zattardyń bolatynyn umytpaǵan jón.
Densaýlyq – zor baılyq. júkteý
You Might Also Like
