Dybys jáne árip
Sabaqtyń taqyryby: Dybys jáne árip
Sabaqtyń maqsaty: dybystardyń daýysty jáne daýyssyz bolyp bólinetinin, daýysty dybystardyń ózi jýan jáne jińishke bolyp bólinetinin eske túsirý.
Sabaqtyń kórnekiligi: sýret salynǵan plakat, dybystar jiktemesiniń kestesi.
Sabaqtyń barysy:
Úı tapsyrmasyn tekserý
1, 2 - synypta «Dybys pen árip» taqyryby boıynsha ótkizilgen oqý materıaldaryn eske túsirý.
a) Suraqtarǵa jaýap berý:
1. Dybys degenimiz ne?
2. Árip degenimiz ne?
3. Dybystar neshege bólinedi?
4. Álipbıde áripter qalaı beriledi?
á) Sýret boıynsha jumys
Aýyzy jabyq balanyń reti
Aýzyn O sıaqty ashyp turǵan balanyń sýreti
Aýzyn kerip ashyp turǵan balanyń sýreti
Ezýin kerip ashyp turǵan balanyń sýreti
Suraqtar:
1. Birinshi sýrettegi bala qandaı dybysty aıtyp tur? (Aýzy jabyq. Eshqandaı dybys shyǵara almaıdy).
2. Ekinshi (úshinshi, tórtinshi) sýrettegi balaqandaı dybysty aıtyp tur?
3. Dybysty aıtýǵa adamnyń qandaı músheleri qatysady?
Oqýshylar dybysty aıtýǵa ókpe, óńesh, muryn, aýyz, erin, til, tis, tańdaı qatysatynyn, dybystardy qulaqpen, estıtinimizdi aıtady.
Ár músheniń dybys shyǵarýdaǵy qyzmeti túsindiriledi.
4. Keste arqyly dybystar týraly alǵan bilimderi bekitiledi.
Daýysty dybystar: a, á, e, o, ó, ú, u, y, i, ı,(ý), e, ó, ıý, ıa.
Jýan daýysty dybystar: a, o, u, y.
Jińishke daýysty dybystar á, ó, i,
ú, e.
E, ó (ıo) áripteri orys jáne ózge shet tilderinen engen sózderde kezdesedi. Mysaly: estetıka, elektr, Serója, Alósha. t. b.
Iý árpi mynadaı sózderde jazylady. Mysaly: oıý, toıý, qoıý, jaıý t. b.
Iý árpi orys jáne shet tilderinen engen mynadaı sózderde qoldanylady: lúks, polús t. b.
Ia árpi mynadaı sózderde kezdesedi.
Mysaly: mıa, sıa, qıaq, qıar, t. b.
Ia árpi orys jáne shet tilderinen engen mynadaı sózderde qoldanylady: Iasha, ıantar, t. b.
Sózdiń bir dybysy ózgerse,
onyń maǵynasy ózgeredi.
Mysaly:
Jol — sol, tol, mol, qol, bol.
Sózde qansha daýysty dybys bolsa, sonsha býyn bolady.
Á - rip - ter (3 býyn),
et - ken - shek (3 býyn),
oryn - dyq (3 býyn),
ba — ýyr - saq (3 býyn).
Jazý jolyna syımaǵan sóz býynǵa bólinip, tasymaldanady (kelesi jolǵa jazylady).
Mysaly: Oqýshylar mektep aýlasyna neshe túrli aǵash otyrǵyzdy. Qyzdar otyrǵyzylǵan kóshetterdi sýardy.
Jańa sabaq
— Dybys pen áriptiń aıyrmashylyǵyn aıtyńdar?
Oqýlyqtaǵy jattyǵýlar oryndalady. 1 - jattyǵýda berilgen sózderdiń árbirinde neshe dybys, neshe árip bar ekenin taýyp, sosyn onyń alǵashqy úsh sózine dybystyq taldaý jasaýǵa tapsyrma beriledi.
Mysaly:
Asqabaq — 7 dybys, 7 árip, 3 býyn.
A — jýan daýysty dybys.
S — qatań daýyssyz dybys.
B — uıań daýyssyz dybys.
Jemisterdi bir bólek, kógónisterdi bir bólek kóshirip jazady.
2 - jattyǵý. Aldymen jýan daýysty dybystary bar sóz, sosyn biryńǵaı jińishke daýysty dybystary bar sózder, odan keıin quramynda jýan da, jińishke de daýysty dybystary bar sózderdi qatystyryp, birneshe sóılem quraýǵa tapsyrma berý kerek.
— Osy sózderdiń ishinde tasymaldaýǵa kelmeıtin sóz bar ma?
Bar. Ol — qant sózi. Sebebi bul sóz bir ǵana býynnan turady.
3 - 4 - jattyǵý da osyndaı retpen oryndalady. Al 5 - jattyǵýda sózdiń bir dybysy ózgerse, onyń maǵynasy ózgeretini eske túsiriledi.
Aq — tústiń belgisi.
Shaq — kez, ýaqyt.
Ushaq — kólik túri.
Qushaq — alǵa sozylǵan eki qoldyń arasy.
Sabaqty qorytyndylaý
1. «Sóz qura, kóp qura» dıdaktıkalyq oıyny. Sharty: taqtaǵa áripter jazylady. Oqýshylar osy áripterdi qatystyryp birneshe sóz quraıdy.
B a q j sh t d
A o y ý i l e k q
Mysaly: baqyt, daýyl, t. b.
— Qurastyrǵan sózde neshe dybys, neshe árip bar?
— Bir sózge dybystyq taldaý jasa.
2. Osy taqyryp boıynsha dıdaktıkalyq materıaldarda nemese «Qyzyqty gramatıkada» berilgen tapsyrmalardy oryndaýǵa tapsyrma beriledi.
Osylaısha oqýshylardyń dybys pen árip týraly alǵan
bilimderi pysyqtalady.
Úıge tapsyrma muǵalimniń óz qalaýynsha beriledi.
Dybys jáne árip júkteý
Dybys degenimiz ne júkteý
Sabaqtyń maqsaty: dybystardyń daýysty jáne daýyssyz bolyp bólinetinin, daýysty dybystardyń ózi jýan jáne jińishke bolyp bólinetinin eske túsirý.
Sabaqtyń kórnekiligi: sýret salynǵan plakat, dybystar jiktemesiniń kestesi.
Sabaqtyń barysy:
Úı tapsyrmasyn tekserý
1, 2 - synypta «Dybys pen árip» taqyryby boıynsha ótkizilgen oqý materıaldaryn eske túsirý.
a) Suraqtarǵa jaýap berý:
1. Dybys degenimiz ne?
2. Árip degenimiz ne?
3. Dybystar neshege bólinedi?
4. Álipbıde áripter qalaı beriledi?
á) Sýret boıynsha jumys
Aýyzy jabyq balanyń reti
Aýzyn O sıaqty ashyp turǵan balanyń sýreti
Aýzyn kerip ashyp turǵan balanyń sýreti
Ezýin kerip ashyp turǵan balanyń sýreti
Suraqtar:
1. Birinshi sýrettegi bala qandaı dybysty aıtyp tur? (Aýzy jabyq. Eshqandaı dybys shyǵara almaıdy).
2. Ekinshi (úshinshi, tórtinshi) sýrettegi balaqandaı dybysty aıtyp tur?
3. Dybysty aıtýǵa adamnyń qandaı músheleri qatysady?
Oqýshylar dybysty aıtýǵa ókpe, óńesh, muryn, aýyz, erin, til, tis, tańdaı qatysatynyn, dybystardy qulaqpen, estıtinimizdi aıtady.
Ár músheniń dybys shyǵarýdaǵy qyzmeti túsindiriledi.
4. Keste arqyly dybystar týraly alǵan bilimderi bekitiledi.
Daýysty dybystar: a, á, e, o, ó, ú, u, y, i, ı,(ý), e, ó, ıý, ıa.
Jýan daýysty dybystar: a, o, u, y.
Jińishke daýysty dybystar á, ó, i,
ú, e.
E, ó (ıo) áripteri orys jáne ózge shet tilderinen engen sózderde kezdesedi. Mysaly: estetıka, elektr, Serója, Alósha. t. b.
Iý árpi mynadaı sózderde jazylady. Mysaly: oıý, toıý, qoıý, jaıý t. b.
Iý árpi orys jáne shet tilderinen engen mynadaı sózderde qoldanylady: lúks, polús t. b.
Ia árpi mynadaı sózderde kezdesedi.
Mysaly: mıa, sıa, qıaq, qıar, t. b.
Ia árpi orys jáne shet tilderinen engen mynadaı sózderde qoldanylady: Iasha, ıantar, t. b.
Sózdiń bir dybysy ózgerse,
onyń maǵynasy ózgeredi.
Mysaly:
Jol — sol, tol, mol, qol, bol.
Sózde qansha daýysty dybys bolsa, sonsha býyn bolady.
Á - rip - ter (3 býyn),
et - ken - shek (3 býyn),
oryn - dyq (3 býyn),
ba — ýyr - saq (3 býyn).
Jazý jolyna syımaǵan sóz býynǵa bólinip, tasymaldanady (kelesi jolǵa jazylady).
Mysaly: Oqýshylar mektep aýlasyna neshe túrli aǵash otyrǵyzdy. Qyzdar otyrǵyzylǵan kóshetterdi sýardy.
Jańa sabaq
— Dybys pen áriptiń aıyrmashylyǵyn aıtyńdar?
Oqýlyqtaǵy jattyǵýlar oryndalady. 1 - jattyǵýda berilgen sózderdiń árbirinde neshe dybys, neshe árip bar ekenin taýyp, sosyn onyń alǵashqy úsh sózine dybystyq taldaý jasaýǵa tapsyrma beriledi.
Mysaly:
Asqabaq — 7 dybys, 7 árip, 3 býyn.
A — jýan daýysty dybys.
S — qatań daýyssyz dybys.
B — uıań daýyssyz dybys.
Jemisterdi bir bólek, kógónisterdi bir bólek kóshirip jazady.
2 - jattyǵý. Aldymen jýan daýysty dybystary bar sóz, sosyn biryńǵaı jińishke daýysty dybystary bar sózder, odan keıin quramynda jýan da, jińishke de daýysty dybystary bar sózderdi qatystyryp, birneshe sóılem quraýǵa tapsyrma berý kerek.
— Osy sózderdiń ishinde tasymaldaýǵa kelmeıtin sóz bar ma?
Bar. Ol — qant sózi. Sebebi bul sóz bir ǵana býynnan turady.
3 - 4 - jattyǵý da osyndaı retpen oryndalady. Al 5 - jattyǵýda sózdiń bir dybysy ózgerse, onyń maǵynasy ózgeretini eske túsiriledi.
Aq — tústiń belgisi.
Shaq — kez, ýaqyt.
Ushaq — kólik túri.
Qushaq — alǵa sozylǵan eki qoldyń arasy.
Sabaqty qorytyndylaý
1. «Sóz qura, kóp qura» dıdaktıkalyq oıyny. Sharty: taqtaǵa áripter jazylady. Oqýshylar osy áripterdi qatystyryp birneshe sóz quraıdy.
B a q j sh t d
A o y ý i l e k q
Mysaly: baqyt, daýyl, t. b.
— Qurastyrǵan sózde neshe dybys, neshe árip bar?
— Bir sózge dybystyq taldaý jasa.
2. Osy taqyryp boıynsha dıdaktıkalyq materıaldarda nemese «Qyzyqty gramatıkada» berilgen tapsyrmalardy oryndaýǵa tapsyrma beriledi.
Osylaısha oqýshylardyń dybys pen árip týraly alǵan
bilimderi pysyqtalady.
Úıge tapsyrma muǵalimniń óz qalaýynsha beriledi.
Dybys jáne árip júkteý
Dybys degenimiz ne júkteý
You Might Also Like
