InfoHub Logo

Tárbıe - tulǵanyń qalyptasýyn júıeleıtin, qalyptasýy úshin atqarylatyn maqsatty proses. Bul proses ómir boıy úzdiksiz júrip otyrady, adammen birge ósip damıdy. Kúrdeli de uzaq júıe adam boıynda, áreket, ózin-ózi ustaý, minez normalaryn qamtamasyz etedi. Qazaqy tálim-tárbıeniń ózi, tarıh taǵylymdary arqyly, ata-baba dástúri zaman sabaqtastyǵymen qanǵa sińgen qasıet. Qazaq balalarynyń tárbıesi ortaq el-jurtqa tıesili bolǵan. Tóle bı babamyz aıtyp ketkendeı:

Bir úıdiń balasy bolma,
Kóp úıdiń sanasy bol.
Bir eldiń atasy bolma,
Bar eldiń danasy bol.
Atadan ul týsa ıgi,
Ata jolyn qýsa ıgi.
Ózine keler uıatyn,

Ózi bilip tursa ıgi,- dep, otbasynda sábı dúnıege kelse ony búkil el bolyp qarsy alyp, óskenshe kóz qarashyqtaryndaı ósirip, tárbıelegen. Bir úıdiń tentegi , búkil el-jurt, aýyl beınesi bolǵan.  Ár bala tárbıesine el bolyp jaýap bergen. Qyzynyń-uıatyn, eriniń-namasyn basty orynǵa qoıǵan. Ata-ana , ájeden tálim-tárbıe alyp, batyr erligin, dana-sheshen sózderin estip ósip, rýhanı azyq jınaǵan. Tálim-tárbıe, salt-sana, jyr-dastan, ańyz-áńgime, yrym-tıym arqyly sýsyndap ósken qazaqy urpaq, turmys-tirshiligimen bite qaınasyp jatqan dili men dini arqyly da urpaq tárbıelegen. Din - adam tarıhynyń úlken taǵylym, tárbıesiniń biri jáne sarqylmas danalyq kózi. Din qazaqy ómirmen bir ortaǵa jıysyp, sińisip ketken ata-baba ustanǵan ıslam dinin alyp qarasaq bolady. Din adamdardy tek jaqsylyqtarǵa bastaıdy, adamgershilik qundylyqtaryn ashyp, júrekke ıman uıalatady. Imandy jan eshqashan jamandyqqa aıaq baspaıtyny belgili. Ata-babalarymyz aýyzdarynan Allany tastamaı, júrekterin tek ımanǵa arnap, mádenıet, til, din, óner, salt-dástúr, yrym-tıymdaryn, tirshilikteriniń barlyǵyn dinmen baılanystyrǵan. Adamnyń asyl qasıetteri kórkem minez, adaldyq, meıirimdilik, jyly sóz, jaqsylyq, erlik, qaıyrymdylyq jaza bersen jipteı tiziletin adamı qundylyqtardy jınaqtaýshy, ár adam boıynan tabylýyna múmkinshilik jasaýshy osy din bolyp tabylady. Júrekke ımandy uıalatyp adamdy tek jaqsy isterge baýlıdy. Din adamdy tek ózi úshin ǵana emes, qorshaǵan orta, qoǵam úshin de jaqsy adam bolýǵa shaqyrady. Adam tıyshtyǵy qoǵam tıyshtyǵy, qoǵam tıyshtyǵy el tıyshtyǵy. Din adamdy azyp tozýdan saqtaıdy, asyp tasýdan qorǵap, bilim men ǵylymǵa jigerlendiredi.

Adamnyń júris-turysy, adamdarmen qarym-qatynasy, minez-qulqy, sóıleý máneri barlyǵy da adamı qundylyqtary men tárbıesine tikeleı baılanysty. Al, tárbıe, shaqalaq kózin ashqannan bastaý alady, sanasy damı bastaǵannan bastap, ómirlik qaǵıdattary qalyptasady. Adamnyń tulǵa bolyp qalyptasýynda tárbıe basty mindet atqarady. Tárbıe bastaýy otbasy, úı ishi. Qorshaǵan ortadaǵy adamdar qalaı bolsa urpaqta solaı qaraı boı túzeıdi. Boı túzeý kórip ortyrǵanymyzdaı otbasynan bastalady. Otbasynda bala er jetip, tárbıe alady, januıa atty shaǵyn ǵana memlekette damyp, bolashaq úlken ómirge úırenisedi. Sol úshin ómirlerinde ádep-ınabat ólshemderiniń tereń tamyrlanyp, qeń jaıylýynda otbasynyń mańyzy orasan zor. Otbasy - adamzattyń altyn dińgegi ispettes, onyń urpaqqa degen yqpalyn ómirdegi eshbir kúshpen salystyrýǵa bolmaıdy. Tárbıe eń basynan otbasynda durys qalyptaspasa adamǵa qıyndyq týdyrady, alaıda adam damýy úshin búgin-erteń qajet emes týra qazirden bastaǵan durys. Bilim alyp, jańalyqqa qushtarlyq, ózińdi damytý, ımandylyqqa bet burý sekildi adamdy tek jaqsy jaqqa jeteleıtin qundylyqtardy boıymyzǵa sińire bilýimiz kerek. Tárbıe - adam ómiri, bolashaǵy, adamnyń bet beınesi. Adamzat balasyn ózge jaratylystan ajyratyp, óziniń osy jaratylǵan barsha jaratylystyń qojasy ekenin, biraq sol úshin osy álemniń ıesi aldynda jaýapty ekendigin sezindiretin nárse – din ekenin uǵynyp, dinimizdi, tilimizdi, dástúr, saltymyzdy adamı qundylyqtarymyzdy damytý úshin qoldanyp jaqsy ómir súrýge tyrysaıyq.

Melis Dıana (Dintanýshy)

---