InfoHub Logo

Ál Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti  
Dintaný mamandyǵynyń 4 kýrs stýdenti
Diltaı J.S.
Jetekshi aǵa oqytýshy Týngatova Ý.A.

http://www.kaznu.kz

Dintaný dinniń paıda bolýy, tarıhy, damýy, áleýmettik jáne mádenı róli týraly ǵylym retinde XIX ǵasyrdyń ekinshi jartysynda qalyptasty.

Dintaný ǵylymynyń derbes bilim salasy retinde qalyptasýynyń alǵysharttary

1) Eýropalyq teorıalyq oıdyń damýy barysynda Din fılosofıasy dep atalatyn fılosofıalyq bilimniń mamandandyrylǵan bólimi qalyptasty. Dinniń paıda bolý sebepteri Geraklıt, Platon, Arıstotel, sofıster, Evgemer, Sıseron, Lýkresıı, Seneka, Markýs Avrelıı jáne basqalar sıaqty oıshyldardyń ejelgi ilimderinde damydy. Ortaǵasyrlyq teologıalyq oıda qudaıdy taný, Aıannyń germenevtıkasy, senim men bilimniń araqatynasy máselelerine úlken mán berildi. Qazirgi zamannyń fılosofıalyq júıelerinde Din fılosofıasy teorıalyq bilimniń táýelsiz salasy retinde qalyptasady. Qazirgi zamannyń kóptegen iri fılosoftary (B.Spınoza, ı. Kant, D. Iým, F. Shleıermaher, g. Gegel, Djı. Feıerbah, k. Marks, s.Kerkegard) bilim men senim kózderiniń, dinı tájirıbeniń, din men shirkeýdiń áleýmettik róliniń, dinderdiń tıpologıasy men tarıhı damýynyń máselelerine júgindi. Din fılosofıasy Dintaný men fılosofıa arasyndaǵy shekarada damıdy, bilim men dinı senim, fılosofıalyq syn nemese dinı ıdeıalardy negizdeý, dinı tildi logıkalyq taldaý, Qudaıdyń bar ekendigi men onyń atrıbýttaryn dáleldeý, Dinı antropologıa, erik-jiger, zulymdyq tabıǵaty, dinniń moralǵa jáne mádenıettiń basqa salalaryna áseri máselelerin qarastyrady.

2) dintaný ǵylymynyń qalyptasýynyń mańyzdy alǵysharttarynyń biri XIX ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy eýropalyq ǵylymda áleýmettik-gýmanıtarlyq tanym ádisterin damytý boldy.dintaný ǵylymynyń qalyptasýyna psıhologıa, salystyrmaly lıngvısıka, Áleýmettaný jáne bilimniń basqa salalaryndaǵy jetistikter áser etti.

3) dindi Salystyrmaly tarıhı zertteýdiń kóptegen mektepteriniń qalyptasýy teologıanyń áserinen boldy. Kóptegen Dinderdi zertteý ortalyqtary Golandıa, Germanıa, Shvesıa jáne basqa elderdiń dinı oqý oryndarynda ashyldy. 

Dintanýdyń qalyptasýy men ádistemesi  

Dintaný tarıhynda ártúrli kezeńder men baǵyttardy bólip kórsetýge bolady. Dintaný ǵylymynyń derbes bilim salasy retinde damýynyń búkil kezeńinde ǵalymdar ártúrli zertteý tásilderin qoldandy, ártúrli ǵylymı tujyrymdamalar men baǵdarlamalar qoldanyldy. HH ǵasyrdaǵy dintanýdyń negizgi tujyrymdamalarynyń qalyptasýyna fılosofıalyq-gýmanıtarlyq oıdyń ártúrli baǵyttary áser etti (Mádenı antropologıa, analıtıkalyq fılosofıa, fenomenologıa, germenevtıka, strýktýralızm, psıhoanalız jáne poststrýktýralızm).

Dintanýdyń alǵashqy baǵyttarynyń biri arhaıkalyq dinderdi antropologıalyq zertteý mektebi boldy (E. Taılor, Dj. Frezer, E. Marett, E. Lang, l. k. Tıle, N. Zederblom, R. Otto, g. Van der Leý, f. shyǵarmalarynda dinniń tıpologıalyq jáne fenomenologıalyq zertteýleriniń damýy mańyzdy boldy. dinniń klasıkalyq áleýmettanýy E. Dúrkgeım, M. Veber, B. Malınovskıı, A. din psıhologıasynyń qalyptasýy shyǵarmalarmen baılanysty V. Djeıms, Z. Freıd, K. Iýng, E. Fromm.

Áleýmettik-gýmanıtarlyq bilimniń ártúrli baǵyttarynyń ádisnamasyn qoldaný negizinen keshendi ǵylymı pán retinde damyp kele jatqan qazirgi dintanýdyń teorıalyq qurylymdary men ǵylymı baǵdarlamalaryn anyqtady.

Dintaný biliminiń negizgi baǵyttary

1) din tarıhy dinı dástúrlerdiń tarıhı jáne salystyrmaly aspektilerin qarastyrady.

2) Din psıhologıasy dinı dástúrlerdiń jeke tulǵanyń qalyptasýy men ómirlik kórinisterine, dinı toptardaǵy tulǵaaralyq qatynastardyń sıpatyna áserin zertteıdi.

3) Din áleýmettanýy dinı qaýymdastyqtar men qundylyq júıeleriniń áleýmettik prosesterge áserin taldaıdy.

4) din fenomenologıasy duǵa, rásim, qurbandyq jáne t. b. sıaqty ámbebap dinı qubylystardyń qurylymy men naqty tarıhı kórinisterin anyqtaıdy.

Din antropologıasy dinderdiń beıneli-sımvoldyq júıelerin zertteıdi, dinı dástúrlerdiń mádenıettiń ártúrli qubylystary men tendensıalaryna áserin kórsetedi.

---