Dónentaev Sábıt
Dónentaev Sábıt
(1894 – 1933)
Qazirgi Pavlodar oblysynda týǵan. Jas kezinde eskishe hat tanyp, keıin Pavlodarda medresede oqıdy. Ózi muǵalim jaldap, oryssha saýatyn ashady. Sol kezde A. Qunanbaev pen Ǵ. Toqaıdyń óleńderimen tanysady. 1913 jyly tuńǵysh óleńi («Qıalym») «Aıqap» jýrnalynda basylady. 1915 jyly alǵashqy óleńder jınaǵy «Ýaq - túıek» degen atpen shyǵady. 1916 jyly patsha jarlyǵyna baılanysty ımperıalısik soǵys maıdanynan qashyp, Ekibastuz kómir kenine barady. «Ekibastuz» (1916) óleńinde jumysshy turmysynyń aýyr azaby sýretteledi. Maıdanǵa alynyp, Rıga mańynda qara jumys isteıdi. 1917 jylǵy aqpan býrjýazıalyq revolúsıasynan keıin, Semeıdegi muǵalimdik kýrsqa túsedi. 1919 – 1920 jj. aýyldaǵy aǵartý, sot jumysyna aralasady. 1924 – 1933 jj. Semeıde shyǵatyn «Qazaq tili» gazetinde qyzmet istedi. Óleńder men maqalalary osy gazette basylady. 1929 jyly Qazaq proletar jazýshylarynyń asosıasıasyna (QazAPP) múshelikke ótedi.
Sábıt Dónentaev (1894 — 1933) — qazaq aqyny. Onyń poezıasy tereń mazmundy, oıly bolýmen birge kórkemdik qyrlarymen, ózindik ózgeshelikterimen de erekshelenedi. Eń aldymen aqynnyń kóptegen óleńderinde naqtylyq sıpat, tujyrymdylyq basym. Onyń poezıasynyń tili taza, qarapaıym jáne sonymen birge beıneli de kórkem. Sábıt poezıasynda syrttaı jarqyldaqtyq, asqaq leptilik joq. Ol ómir shyndyǵyn boıamasyz qalpynda, realısik sarynda sýretteıdi. Aqyn oıǵa jomart, sózge sarań bolýǵa kóp kóńil bóledi...
Dónentaev Sábıt. Urpaǵyma aıtarym: Óleń, áńgime, ocherk, feleton, maqala, estelikter. - Alma¬ty: Jazýshy, 1989. - 304 bet.
XX ǵasyrdyń bas kezindegi qazaq ádebıetiniń kórnekti ókili Sábıt Dónentaev óz dáýiriniń shyndyǵyn eshkimge uqsa¬maı satıralyq janrda damytty. Oktábr revolúsıasyna deıingi shyǵarmalarynda eńbekshilerdiń quldyqqa, qorlyqta ótken ómirin zor ókinish, aıanyshty kúızelispen sýretteıdi. Al sovet dáýirindegi óleńderinde kósemimiz Lenın beınesin, revolúsıa jeńisin, keshegi jalshylardyń baqytqa jetip, qoǵam ómirine aralasýyn jyrlaıdy. Maqala, ocherk, feletondarynda jańa ómirdiń keleli mindetterine toqtalyp, oǵan qarsylyq bildiretinderdi aıaýsyz áshkerleıdi. Kitapqa sonymen birge jazýshynyń ómirimen, tvorchestvosymen keńirek tanysýǵa kómekte¬setin bir top estelikter engizildi.
Aqyn qalamynan týǵan «Áıel teńdigin qalaı túsiný kerek» (1924), «Hat tanymaǵan qatarǵa qosylmaıdy» (1924), «Baspasóz kúsheısin» (1926), «Áýeli sharýa ońalý kerek» (1924); «Qytaıda áleýmet soǵysy» (1924), «Saıasat dúnıesinde» (1924), t. b. maqalalarynda áıel teńsizdigi, aýyl tirshiligi, halyqaralyq saıasat týraly aıtylady. «Kórkemtaı» degen áńgimesinde (1924) jetim balanyń kórgen qorlyǵy, aıanyshty ómiri sýretteledi. Jastardyń bilim alýynyń ornyna qur sendelip, jalań sóz qýyp júrgenin «Ekeýi de durys» atty oqshaý sózinde (1925) minep - sheneıdi. I. A. Krylovtyń, Ǵ. Toqaıdyń, t. b. birsypyra óleńderin qazaq tiline aýdarǵan.
Shyǵarmalary: Ýaq - túıek. Ýfa, 1915; Óleńderi. A., 1935; 1950; Shyǵarmalar. A., 1957; Izbrannoe. A., 1958.
Sábıt Dónentaev - satıra janrynda aıryqsha tulǵalanǵan talant. Qazaq ádebıetindegi feleton, syqaq, ázil - qaljyń, mysal janrynyń damýyna aıtarlyqtaı úles qosty.
"Aıqap" - qoǵamdyq - saıası jáne ádebı jýrnal. 1911 - 1915 jyly Troısk qalasynda basynda aıyna bir ret, keıinnen aıyna eki ret shyǵyp turǵan. 1 - 2 myń danamen 88 nómiri jaryq kórgen. Alǵashqy redaktory - M. Seralın. "Aıqap" qazaqtyń qoǵamdyq sanasynyń oıanýyna jáne ulttyq mádenıettiń damýyna úlken úles qosqan. Jýrnalda qazaq aýyldaryndaǵy oqý - aǵartý jumystary, áıel teńdigi, otyryqshylyq ómir saltyna kóshý, sonymen qatar Memlekettik Dýmaǵa qatysý jónindegi saıası máseleler kóterildi. Jýrnaldy shyǵarý jumystaryna A. Ǵalymov, S. Toraıǵyrov qatysqan. Jýrnalda A. Baıtursynov, Sh. Qudaıberdıev, B. Maılın, B. Ótetileýov, S. Kóbeev, N. Quljanov, t. b. sıaqty belgili jazýshylar belsendi qyzmet atqarǵan. Abaı, Sh. Ýálıhanov, Y. Altynsarın óleńderimen qatar halyq aýyz ádebıetiniń shyǵarmalary, shyǵys, orys jáne Eýropa ádebıetiniń týyndylary jarıalanǵan.
Sábıt Dónentaev óleńderinde oqý - bilimniń jetistigi, áıel teńsizdigi, baılardyń qaraý minezi, eńbekqorlyq pen jalqaýlyqtyń aıyrmasy birde poetıkalyq máner tanytqan aqyn. Onyń «Kórkem qyzǵa», «Jámılá qyz», «Áıelder meıramyna», «Men zyndanda», «Erikti Aısha», «Áıelderdiń on jyldyq toıyna» dep atalatyn óleńderinde áleýmettik másele birde dıalog, birde monolog, birde qyz muńy túrinde beriledi. Sondaı - aq, «Shilde», «Jaryq aǵash», «Birinshi maı», «Jazǵytury jar basynda», «Kúzdiń syry», «Maı týady» degen óleńderinde tabıǵat kórinisin fon retinde alyp, adam ómiri jaıynda tolǵanady
Aqynnyń balalarǵa arnaǵan óleńderin eki baǵytta qarastyrýǵa bolady. Onyń biri - tikeleı balalar ádebıetine jatatyn týyndylar bolsa, ekinshi bir tobynda bala kózqarasymen qaraı otyryp, úlken áleýmettik másele kóteredi. Osy oraıda «Balalyq», «Balalyqty saǵyný», «Ury men balasy» syndy óleńderin atap ótýge bolady
Tatar klassıgi Ǵabdolla Toqaıdan aýdarǵan. «Ramazan aıynda» degen satıralyq óleńi men «Kalıla men Damnadan» tárjima jasaǵan «Bir kóldegi úsh balyq», «Bıt pen búrge» mysaldary erkin aýdarmanyń ozyq úlgisine jatady. Sondaı - aq «İbilistiń shaıtandaryna aıtatyny», «Aýyrǵan arystan», «Kózi toımaıtyn ıt», «Eki teke», «Kók tóbetke», «Suńqar men qarǵalar», «Boztorǵaı», «Ý jegen qasqyrǵa» taǵy da basqa týyndylary mysal janryna kep quıylǵan qomaqty úles. Aqyn mysal óleńderinde jan - janýarlardy mysal etip alady da, solardyń is - áreketi arqyly qoǵamdaǵy ashkózdik, aıarlyq, jaǵympazdyq, qaskóılik, jalqaýlyq, paraqorlyq sıaqty jaǵymsyz qasıetterdi ótkir synǵa alyp, halyqty eńbekke, birlikke shaqyrady
Sábıt Dónentaevtyń pýblısısıkalyq maqalalarynda negizinen el turmysyndaǵy ózgerister, adam psıhologıasyndaǵy jańalyq, áleýmettik teńsizdik jáne óner taqyryby, kedeılerdiń qatarǵa qosylýy, ýaqyt, zaman týraly tolǵanys taǵy basqa máseleler sóz boldy.
(1894 – 1933)
Qazirgi Pavlodar oblysynda týǵan. Jas kezinde eskishe hat tanyp, keıin Pavlodarda medresede oqıdy. Ózi muǵalim jaldap, oryssha saýatyn ashady. Sol kezde A. Qunanbaev pen Ǵ. Toqaıdyń óleńderimen tanysady. 1913 jyly tuńǵysh óleńi («Qıalym») «Aıqap» jýrnalynda basylady. 1915 jyly alǵashqy óleńder jınaǵy «Ýaq - túıek» degen atpen shyǵady. 1916 jyly patsha jarlyǵyna baılanysty ımperıalısik soǵys maıdanynan qashyp, Ekibastuz kómir kenine barady. «Ekibastuz» (1916) óleńinde jumysshy turmysynyń aýyr azaby sýretteledi. Maıdanǵa alynyp, Rıga mańynda qara jumys isteıdi. 1917 jylǵy aqpan býrjýazıalyq revolúsıasynan keıin, Semeıdegi muǵalimdik kýrsqa túsedi. 1919 – 1920 jj. aýyldaǵy aǵartý, sot jumysyna aralasady. 1924 – 1933 jj. Semeıde shyǵatyn «Qazaq tili» gazetinde qyzmet istedi. Óleńder men maqalalary osy gazette basylady. 1929 jyly Qazaq proletar jazýshylarynyń asosıasıasyna (QazAPP) múshelikke ótedi.
Sábıt Dónentaev (1894 — 1933) — qazaq aqyny. Onyń poezıasy tereń mazmundy, oıly bolýmen birge kórkemdik qyrlarymen, ózindik ózgeshelikterimen de erekshelenedi. Eń aldymen aqynnyń kóptegen óleńderinde naqtylyq sıpat, tujyrymdylyq basym. Onyń poezıasynyń tili taza, qarapaıym jáne sonymen birge beıneli de kórkem. Sábıt poezıasynda syrttaı jarqyldaqtyq, asqaq leptilik joq. Ol ómir shyndyǵyn boıamasyz qalpynda, realısik sarynda sýretteıdi. Aqyn oıǵa jomart, sózge sarań bolýǵa kóp kóńil bóledi...
Dónentaev Sábıt. Urpaǵyma aıtarym: Óleń, áńgime, ocherk, feleton, maqala, estelikter. - Alma¬ty: Jazýshy, 1989. - 304 bet.
XX ǵasyrdyń bas kezindegi qazaq ádebıetiniń kórnekti ókili Sábıt Dónentaev óz dáýiriniń shyndyǵyn eshkimge uqsa¬maı satıralyq janrda damytty. Oktábr revolúsıasyna deıingi shyǵarmalarynda eńbekshilerdiń quldyqqa, qorlyqta ótken ómirin zor ókinish, aıanyshty kúızelispen sýretteıdi. Al sovet dáýirindegi óleńderinde kósemimiz Lenın beınesin, revolúsıa jeńisin, keshegi jalshylardyń baqytqa jetip, qoǵam ómirine aralasýyn jyrlaıdy. Maqala, ocherk, feletondarynda jańa ómirdiń keleli mindetterine toqtalyp, oǵan qarsylyq bildiretinderdi aıaýsyz áshkerleıdi. Kitapqa sonymen birge jazýshynyń ómirimen, tvorchestvosymen keńirek tanysýǵa kómekte¬setin bir top estelikter engizildi.
Aqyn qalamynan týǵan «Áıel teńdigin qalaı túsiný kerek» (1924), «Hat tanymaǵan qatarǵa qosylmaıdy» (1924), «Baspasóz kúsheısin» (1926), «Áýeli sharýa ońalý kerek» (1924); «Qytaıda áleýmet soǵysy» (1924), «Saıasat dúnıesinde» (1924), t. b. maqalalarynda áıel teńsizdigi, aýyl tirshiligi, halyqaralyq saıasat týraly aıtylady. «Kórkemtaı» degen áńgimesinde (1924) jetim balanyń kórgen qorlyǵy, aıanyshty ómiri sýretteledi. Jastardyń bilim alýynyń ornyna qur sendelip, jalań sóz qýyp júrgenin «Ekeýi de durys» atty oqshaý sózinde (1925) minep - sheneıdi. I. A. Krylovtyń, Ǵ. Toqaıdyń, t. b. birsypyra óleńderin qazaq tiline aýdarǵan.
Shyǵarmalary: Ýaq - túıek. Ýfa, 1915; Óleńderi. A., 1935; 1950; Shyǵarmalar. A., 1957; Izbrannoe. A., 1958.
Sábıt Dónentaev - satıra janrynda aıryqsha tulǵalanǵan talant. Qazaq ádebıetindegi feleton, syqaq, ázil - qaljyń, mysal janrynyń damýyna aıtarlyqtaı úles qosty.
"Aıqap" - qoǵamdyq - saıası jáne ádebı jýrnal. 1911 - 1915 jyly Troısk qalasynda basynda aıyna bir ret, keıinnen aıyna eki ret shyǵyp turǵan. 1 - 2 myń danamen 88 nómiri jaryq kórgen. Alǵashqy redaktory - M. Seralın. "Aıqap" qazaqtyń qoǵamdyq sanasynyń oıanýyna jáne ulttyq mádenıettiń damýyna úlken úles qosqan. Jýrnalda qazaq aýyldaryndaǵy oqý - aǵartý jumystary, áıel teńdigi, otyryqshylyq ómir saltyna kóshý, sonymen qatar Memlekettik Dýmaǵa qatysý jónindegi saıası máseleler kóterildi. Jýrnaldy shyǵarý jumystaryna A. Ǵalymov, S. Toraıǵyrov qatysqan. Jýrnalda A. Baıtursynov, Sh. Qudaıberdıev, B. Maılın, B. Ótetileýov, S. Kóbeev, N. Quljanov, t. b. sıaqty belgili jazýshylar belsendi qyzmet atqarǵan. Abaı, Sh. Ýálıhanov, Y. Altynsarın óleńderimen qatar halyq aýyz ádebıetiniń shyǵarmalary, shyǵys, orys jáne Eýropa ádebıetiniń týyndylary jarıalanǵan.
Sábıt Dónentaev óleńderinde oqý - bilimniń jetistigi, áıel teńsizdigi, baılardyń qaraý minezi, eńbekqorlyq pen jalqaýlyqtyń aıyrmasy birde poetıkalyq máner tanytqan aqyn. Onyń «Kórkem qyzǵa», «Jámılá qyz», «Áıelder meıramyna», «Men zyndanda», «Erikti Aısha», «Áıelderdiń on jyldyq toıyna» dep atalatyn óleńderinde áleýmettik másele birde dıalog, birde monolog, birde qyz muńy túrinde beriledi. Sondaı - aq, «Shilde», «Jaryq aǵash», «Birinshi maı», «Jazǵytury jar basynda», «Kúzdiń syry», «Maı týady» degen óleńderinde tabıǵat kórinisin fon retinde alyp, adam ómiri jaıynda tolǵanady
Aqynnyń balalarǵa arnaǵan óleńderin eki baǵytta qarastyrýǵa bolady. Onyń biri - tikeleı balalar ádebıetine jatatyn týyndylar bolsa, ekinshi bir tobynda bala kózqarasymen qaraı otyryp, úlken áleýmettik másele kóteredi. Osy oraıda «Balalyq», «Balalyqty saǵyný», «Ury men balasy» syndy óleńderin atap ótýge bolady
Tatar klassıgi Ǵabdolla Toqaıdan aýdarǵan. «Ramazan aıynda» degen satıralyq óleńi men «Kalıla men Damnadan» tárjima jasaǵan «Bir kóldegi úsh balyq», «Bıt pen búrge» mysaldary erkin aýdarmanyń ozyq úlgisine jatady. Sondaı - aq «İbilistiń shaıtandaryna aıtatyny», «Aýyrǵan arystan», «Kózi toımaıtyn ıt», «Eki teke», «Kók tóbetke», «Suńqar men qarǵalar», «Boztorǵaı», «Ý jegen qasqyrǵa» taǵy da basqa týyndylary mysal janryna kep quıylǵan qomaqty úles. Aqyn mysal óleńderinde jan - janýarlardy mysal etip alady da, solardyń is - áreketi arqyly qoǵamdaǵy ashkózdik, aıarlyq, jaǵympazdyq, qaskóılik, jalqaýlyq, paraqorlyq sıaqty jaǵymsyz qasıetterdi ótkir synǵa alyp, halyqty eńbekke, birlikke shaqyrady
Sábıt Dónentaevtyń pýblısısıkalyq maqalalarynda negizinen el turmysyndaǵy ózgerister, adam psıhologıasyndaǵy jańalyq, áleýmettik teńsizdik jáne óner taqyryby, kedeılerdiń qatarǵa qosylýy, ýaqyt, zaman týraly tolǵanys taǵy basqa máseleler sóz boldy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Synyp: 12 jyldyq eksperıment mektebiniń 8 synyby (prezentasıa túrinde)
