Dýlattyń asyl murasy
Taqyryby: Dýlattyń asyl murasy
Tárbıe saǵatynyń maqsaty
Bilimdilik: eldiktiń jyrlaýshysy, erkindiktiń joqshysy aqyn Dýlat Babataıulynyń ómirin, shyǵarmalaryn oqýshylarǵa tereń tanystyrý.
Tárbıelik: Aqynnyń shyǵarmalary arqyly elin, halqyn súıýge, adamgershilikke tárbıeleý.
Damytýshylyq: Oqýshynyń shyǵarmashylyq izdenisin arttyrý.
Kórnekiligi: D. Babataıulynyń sýreti, plakatqa jazylǵan Dýlat Babataıuly týraly jazylǵan pikirler, aqparat materıaldary.
Barysy:
Muǵalimniń sózi: HİH ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda ómir súrip, týǵan eliniń tarıhı bir kezin jyrlap ótken Dýlat Babataıuly 1802 jyly dúnıege kelgen.
Dýlat eskishe oqyǵan, saýatty bolǵan. Ol óz óleńderin qoljazba kitap etip jazyp júrgen. Dýlat arqyly Aıakóz óńirinen shyqqan Aqtamberdi jyraý tolǵaýlary halyqqa jetip, aqsaqaldar jadynda saqtalyp qalǵan.
Aqynnyń alǵashqy jınaǵy «Ósıetnama» degen atpen 1880 jyly Qazanda basyldy. 1991 jyly bir top shyǵarmalaryn « Zamana sazy» degen atpen «Jazýshy» baspasy jınaq etip shyǵardy.
Dýlat Babataıuly qazaq ádebıeti tarıhynda alǵash ret mysal jazǵan aqyn. Oǵan mysal retinde jazǵan shyǵarmalary úlgi, ónege, aqyl retinde kelip, kishipeıildilik, birlik, ádilettilik jaqtalyp, maqtanshaqtyq, menmendik, beısharalyq, orynsyz pasyqtyq sanalady. Onyń mysal óleńderiniń tárbıelik máni óte zor.
Dýlat óleń mánin bilgen, tilge júırik, naqyldap - máteldep sóıleıtin sheshen. Dýlat shyǵarmalary qazaq jazba ádebıetiniń qalyptasýyna óz úlesin qosty. Aqyn «Ata qonys Arqada» dep atalatyn óleńinde Arqany jaılaǵan qazaqtardyń bir kezdegi tarıhyn baıan etedi. Halqymyz erlik kúres júrgizý arqyly eldigin saqtap, týǵan jerin qalmaqtardan qorǵaı bilgenin aıtyp, sol kezdegi erlikti, derbestikti maqtaıdy.
Arnaý:
Shonjardy shoq tilimen týlatatyn,
Qaryq qylyp, kóp eldi shýlatatyn.
Búginde mereıtoıy ótip otyr,
Aqıyq arqadaǵy Dýlat aqyn.
Al endi keıipker shyǵarmamnyń,
Shyǵady kóńilimnen syńarmannyń.
İshinde serkesindeı kórinedi,
On jeti aqyn shyqqan Sybandardyń.
Eshqashan aıtar sózin irikpegen,
Tunba bop, týla boıda júripti óleń.
Dúrkirep dúıim el - jurt jatqanynda,
Mendaǵy mańdaı terim sylyp kórem.
Qoshemet qaıda barsań bólengeniń,
Basyna tik kóterdi kólemdi eliń.
Zergeri asyl sózdiń, oraq tildiń,
Joǵalmas qaldy artynda óleńderiń.
/Ó. Dútbaev/
JARYQ JULDYZ.
Dýlat aqyn,
Zaman jyry tolǵaǵan,
Bodandyqtan táýelsiz,
Jurt bolýdy qorǵaǵan.
Otarlaǵan patshaǵa,
Ádilet izdep,
Jyr naızasyn joldaǵan.
Bıleýshi, qıanatshyl,
Ozbyrlarmen de alysty.
sóz qudiretimen,
baılap - matap qarysty.
Jaýǵa shaýyp,
Qylysh - naıza sermemeı,
maıdanǵa túsip,
Óleń - jyrmen saıysty.
Ýa, jarandar, ǵıbrat al sózinen,
Kelgen ótip, buldyr zaman tezinen.
Igiliktiń erte - keshi joq degen,
Búgingi urpaq tildeseıik endi ózińmen.
/ Q. Qajyǵulov /
Muǵalim: Dýlat Babataıulynyń týǵan jeri qazirgi Aıagóz aýdany, Aqshataý aýlynyń Qyzylaǵash degen qystaýy. Týǵan jeri Aqjaılaý men Sandyqtasqa arnalǵan óleńi bar. Osy jerdegi aqyn baba basyna kesene turǵyzylǵan.
Shynardan bıik sanam bar,
Aqyldan alpys sanam bar,
Qorǵan qurysh sózim bar.
Jyrymdy meniń tyńdaǵan!
Sóz uǵatyn sońǵy adam,
Shyńdaýdan áste tynbaǵan,
Sarqyrap aqqan jylǵadan,
Jyr arnasy sýatpyn -, dep bar aqyndyq ómirin qazaq halqynyń ary men ojdany, bostandyǵy men táýelsizdigi jolyna baǵyshtaǵan Dýlat Babataıuly óz zamanynyń synshyl aqyny bola bildi. Dýlattyń el qamy týraly, keıingi urpaqty tárbıeleýdegi asa mańyzdy, maǵynaly ár tolǵaýlaryn kezinde úlken de, kishi de qulaq quryshyn qandyra tyńdaǵan.
Qazaq halqynyń uly aqyny Abaıǵa ulaǵatty ustaz bolǵan. Oǵan aqyndyq óner jolynda tuńǵysh bata bergen Dýlat Babataıuly. Zamanymyzdyń zańǵar jazýshysy Muhtar Áýezov « Dýlat qazaq halqynyń qamqory, Abaıdy ıdeıa jaǵynan tárbıeleýshi» - dep baǵa beredi.
Dýlat Babataıuly aýyrtpalyǵy zor, ózgerisi de mol ǵasyrmen qurdas boldy. Ol patshalyq Reseıdiń qazaq ólkesin kúshpen otarlaý kezeńin, odan týǵan zobalańdardy óz kózimen kórip, soǵan barynsha narazylyq bildirgen el basy adamdarynyń biri. Otarlaý saıasatynyń qazaq elin talan - tarajǵa salý halyqtyń derbestigin birjola joıyp, táýeldi jurtqa aınaldyrý áreketterine qarsy shyqqan. Halyqty kúreske úgitteý mindetterin aldyna maqsat qylǵan naǵyz el qamqory, synshyl da, syrshyl kúresker.
Dýlat Babataıuly Reseıdiń otarshyl áskerlerin qatty synaǵan aqyn. Sondyqtan da kóp ýaqyt boıy aqynnyń shyǵarmalary ultyn, týǵan jerin jan júregimen eljireı súıip jazǵan óleńderi ultshyldyq retinde baǵalanyp, dáriptelmeı keldi. Sondaı óleńderiniń biri « Asqar taýdyń sáni joq».
Bı men bekti sáni joq,
Elin qorǵaı almasa,
Týra jolǵa salmasa,
Ystyǵyna kúımese,
Sýyǵyna tońbasa.
Batyrlyqtyń sáni joq,
Elirgen tulpar erttelip,
Tolǵaýly naıza qolǵa alyp,
Tuıǵyn qustaı tolǵanyp,
Sary sadaq asynyp,
Egesken jaýdy qashyryp,
Ulyn qoryp jaýynan,
Ereýlegen eger daýynan
Tutamdap oq janbasa.
Tárbıe saǵatynyń maqsaty
Bilimdilik: eldiktiń jyrlaýshysy, erkindiktiń joqshysy aqyn Dýlat Babataıulynyń ómirin, shyǵarmalaryn oqýshylarǵa tereń tanystyrý.
Tárbıelik: Aqynnyń shyǵarmalary arqyly elin, halqyn súıýge, adamgershilikke tárbıeleý.
Damytýshylyq: Oqýshynyń shyǵarmashylyq izdenisin arttyrý.
Kórnekiligi: D. Babataıulynyń sýreti, plakatqa jazylǵan Dýlat Babataıuly týraly jazylǵan pikirler, aqparat materıaldary.
Barysy:
Muǵalimniń sózi: HİH ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda ómir súrip, týǵan eliniń tarıhı bir kezin jyrlap ótken Dýlat Babataıuly 1802 jyly dúnıege kelgen.
Dýlat eskishe oqyǵan, saýatty bolǵan. Ol óz óleńderin qoljazba kitap etip jazyp júrgen. Dýlat arqyly Aıakóz óńirinen shyqqan Aqtamberdi jyraý tolǵaýlary halyqqa jetip, aqsaqaldar jadynda saqtalyp qalǵan.
Aqynnyń alǵashqy jınaǵy «Ósıetnama» degen atpen 1880 jyly Qazanda basyldy. 1991 jyly bir top shyǵarmalaryn « Zamana sazy» degen atpen «Jazýshy» baspasy jınaq etip shyǵardy.
Dýlat Babataıuly qazaq ádebıeti tarıhynda alǵash ret mysal jazǵan aqyn. Oǵan mysal retinde jazǵan shyǵarmalary úlgi, ónege, aqyl retinde kelip, kishipeıildilik, birlik, ádilettilik jaqtalyp, maqtanshaqtyq, menmendik, beısharalyq, orynsyz pasyqtyq sanalady. Onyń mysal óleńderiniń tárbıelik máni óte zor.
Dýlat óleń mánin bilgen, tilge júırik, naqyldap - máteldep sóıleıtin sheshen. Dýlat shyǵarmalary qazaq jazba ádebıetiniń qalyptasýyna óz úlesin qosty. Aqyn «Ata qonys Arqada» dep atalatyn óleńinde Arqany jaılaǵan qazaqtardyń bir kezdegi tarıhyn baıan etedi. Halqymyz erlik kúres júrgizý arqyly eldigin saqtap, týǵan jerin qalmaqtardan qorǵaı bilgenin aıtyp, sol kezdegi erlikti, derbestikti maqtaıdy.
Arnaý:
Shonjardy shoq tilimen týlatatyn,
Qaryq qylyp, kóp eldi shýlatatyn.
Búginde mereıtoıy ótip otyr,
Aqıyq arqadaǵy Dýlat aqyn.
Al endi keıipker shyǵarmamnyń,
Shyǵady kóńilimnen syńarmannyń.
İshinde serkesindeı kórinedi,
On jeti aqyn shyqqan Sybandardyń.
Eshqashan aıtar sózin irikpegen,
Tunba bop, týla boıda júripti óleń.
Dúrkirep dúıim el - jurt jatqanynda,
Mendaǵy mańdaı terim sylyp kórem.
Qoshemet qaıda barsań bólengeniń,
Basyna tik kóterdi kólemdi eliń.
Zergeri asyl sózdiń, oraq tildiń,
Joǵalmas qaldy artynda óleńderiń.
/Ó. Dútbaev/
JARYQ JULDYZ.
Dýlat aqyn,
Zaman jyry tolǵaǵan,
Bodandyqtan táýelsiz,
Jurt bolýdy qorǵaǵan.
Otarlaǵan patshaǵa,
Ádilet izdep,
Jyr naızasyn joldaǵan.
Bıleýshi, qıanatshyl,
Ozbyrlarmen de alysty.
sóz qudiretimen,
baılap - matap qarysty.
Jaýǵa shaýyp,
Qylysh - naıza sermemeı,
maıdanǵa túsip,
Óleń - jyrmen saıysty.
Ýa, jarandar, ǵıbrat al sózinen,
Kelgen ótip, buldyr zaman tezinen.
Igiliktiń erte - keshi joq degen,
Búgingi urpaq tildeseıik endi ózińmen.
/ Q. Qajyǵulov /
Muǵalim: Dýlat Babataıulynyń týǵan jeri qazirgi Aıagóz aýdany, Aqshataý aýlynyń Qyzylaǵash degen qystaýy. Týǵan jeri Aqjaılaý men Sandyqtasqa arnalǵan óleńi bar. Osy jerdegi aqyn baba basyna kesene turǵyzylǵan.
Shynardan bıik sanam bar,
Aqyldan alpys sanam bar,
Qorǵan qurysh sózim bar.
Jyrymdy meniń tyńdaǵan!
Sóz uǵatyn sońǵy adam,
Shyńdaýdan áste tynbaǵan,
Sarqyrap aqqan jylǵadan,
Jyr arnasy sýatpyn -, dep bar aqyndyq ómirin qazaq halqynyń ary men ojdany, bostandyǵy men táýelsizdigi jolyna baǵyshtaǵan Dýlat Babataıuly óz zamanynyń synshyl aqyny bola bildi. Dýlattyń el qamy týraly, keıingi urpaqty tárbıeleýdegi asa mańyzdy, maǵynaly ár tolǵaýlaryn kezinde úlken de, kishi de qulaq quryshyn qandyra tyńdaǵan.
Qazaq halqynyń uly aqyny Abaıǵa ulaǵatty ustaz bolǵan. Oǵan aqyndyq óner jolynda tuńǵysh bata bergen Dýlat Babataıuly. Zamanymyzdyń zańǵar jazýshysy Muhtar Áýezov « Dýlat qazaq halqynyń qamqory, Abaıdy ıdeıa jaǵynan tárbıeleýshi» - dep baǵa beredi.
Dýlat Babataıuly aýyrtpalyǵy zor, ózgerisi de mol ǵasyrmen qurdas boldy. Ol patshalyq Reseıdiń qazaq ólkesin kúshpen otarlaý kezeńin, odan týǵan zobalańdardy óz kózimen kórip, soǵan barynsha narazylyq bildirgen el basy adamdarynyń biri. Otarlaý saıasatynyń qazaq elin talan - tarajǵa salý halyqtyń derbestigin birjola joıyp, táýeldi jurtqa aınaldyrý áreketterine qarsy shyqqan. Halyqty kúreske úgitteý mindetterin aldyna maqsat qylǵan naǵyz el qamqory, synshyl da, syrshyl kúresker.
Dýlat Babataıuly Reseıdiń otarshyl áskerlerin qatty synaǵan aqyn. Sondyqtan da kóp ýaqyt boıy aqynnyń shyǵarmalary ultyn, týǵan jerin jan júregimen eljireı súıip jazǵan óleńderi ultshyldyq retinde baǵalanyp, dáriptelmeı keldi. Sondaı óleńderiniń biri « Asqar taýdyń sáni joq».
Bı men bekti sáni joq,
Elin qorǵaı almasa,
Týra jolǵa salmasa,
Ystyǵyna kúımese,
Sýyǵyna tońbasa.
Batyrlyqtyń sáni joq,
Elirgen tulpar erttelip,
Tolǵaýly naıza qolǵa alyp,
Tuıǵyn qustaı tolǵanyp,
Sary sadaq asynyp,
Egesken jaýdy qashyryp,
Ulyn qoryp jaýynan,
Ereýlegen eger daýynan
Tutamdap oq janbasa.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
