Organızmniń jeke damýy
Bıologıa (9 klass)
Sabaqtyń taqyryby: “Organızmniń jeke damýy”
• Maqsaty:
• bilimdilik: Organızmniń jeke damýy týraly jáne ár kezeńderi týraly túsinik bere otyryp, oqýshylardy óz betterimen taqyryptaǵy negizgini ajyrata bilýge, bilim men daǵdyny jańa baılanysqa kirgize otyryp tereńdetý. Bilim kózderiniń aqparatty – kommýnıkatıvtik tehnologıamen ushtastyra otyryp oqýshylardy shyǵarmashylyq jumysqa jeteleý;
• Damytýshylyq: Aqyl – oı áreketiniń damýyna oqýshylardy pánge qyzyqtyra otyryp, qazirgi zamanaýı máseleni kóterip qana qoımaı, shyǵarmashylyq qabilettilikterin jáne ǵylymı – tájirıbelik, zertteýshilik qabiletterin arttyrýǵa múmkindik ashý; qazirgi tańda etek alyp otyrǵan áleýmettik problemalardy qozǵaý, ári Adamdaǵy postembrıondyq kezeńdi án arqyly uǵyndyryp, balalyq shaq, jastyq jáne qartaıý kezindegi damýdyń mańyzyn ashý
• Tárbıelik: Kórsetilgen sújetter arqyly oqýshylardyń bolashaqtaǵy is - áreketterine jaýapkershilikpen qaraýǵa, adamgershilik, saıası tulǵa bolyp qalyptasýyna, belsendilik, oryndaýshylyq, óz - ózine baǵa berýge qabiletti, yntaly, sheshim qabyldaǵyshtyq pen qatar adamǵa qatysty sezimtaldyq minezderiniń qalyptasýyna tárbıeleý.
Sabaqtyń barysy:
• 1. Uıymdastyrý
• 2. Sergitý kezeńi.
• 3. Úshtik topqa tapsyrmalar “Tirek sýretteme”
• 4. Qarama – qarsy suraq
• 5. Esse “Men bolashaq anamyn” nemese
“Men bolashaq ákemin”
6. Qorytyndy “Qarttyń sózi ”
7. Baǵalaý.
Uıymdastyrýdan soń oqýshylarmen sergitý júrgiziledi. Bul kezde oqýshylarǵa taqta arqyly sýret kórsetilip, sýrette neshe adam beınelengenin aıtý kerek. Oqýshylar ekrandaǵy adamdarǵa muqıat qarap úsh adam bar ekendigin aıtady. Onda oqýshylar men sizderdi úshtik topqa bólemin. Ár topqa aldyn ala tapsyrmalar berilip, bilimdi óz betterimen meńgerýge kirisedi.
Úshtik topqa beriletin tapsyrmalardyń taqyryptary.
1. Ontogenezdiń kezeńderi. Embrıondyq damý kezeńindegi jasýshalardyń jiktelinýi týraly.
2. Embrıologıa ǵylymynyń damý tarıhy. Ontogenetıka ǵylymy.
Jasandy túsik – qylmys.
3. Postembrıondyq kezeń.
Úshtik top múshelerine «Tirek sýretteme» berilip oqýshylar daıyndalady.
Tirek sýretteme arqyly top músheleri qorǵap oılaryn ortaǵa sal
Óz taqyryptary boıynsha qorǵap otyrady..
• Embrıologıa ǵylymy negiziniń qalanýy Reseı Ǵylym akademıasynyń akademıgi K. Berdiń esimimen baılanysty. K. Ber “Uryqtyq uqsastyq ”jónindegi iliminde barlyq omyrtqaly janýarlardyń uryqtyq damýynyń bastapqy kezeńi óte uqsas ekendigin dáleldedi. Nátıjesinde “uryqtyń uqsastyq zańyn” ashty. Bul zań boıynsha uryqtyq damý kezinde, aldymen, tıptiń, odan keıin klastyń, týystyń, túrdiń, eń sońynda, organızmniń óz belgileri paıda bolady.
• A. O. Kovalevskıı lansetnıktiń embrıon jasýshalaryn zerttedi. Zertteýdiń nátıjesinde, uryqtyń bastapqy kezinde paıda bolǵan japyraqshalar sońynan ektoderma, entoderma jáne mezoderma qabattaryna aınalatyndyǵy dáleldendi.
• Embıologtardyń eńbekteri nemis ǵalymdary F. Múller men E. Gekkeldiń bıogenetıkalyq zańynyń negiziniń qalanýyna áserin tıgizdi. Bıogenetıkalyq zań boıynsha ontogenez jeke damý degenimiz – fılogenezdiń tarıhı damý qysqasha qaıtalanýy bolyp tabylady. Bıogenetıkalyq ilimniń damýyna orys ǵalymy A. N. Seversov úlken úles qosty. Onyń pikiri boıynsha organızmniń jeke damýy kezinde ata – tekteriniń eresek formalary emes, olardyń uryqtaryna tán belgiler qaıtalanady. Qazaqstandyq embrıologtar – profesor I. Chagırov pen profesor Q. Baımuhanbetovtiń úlesteri zor.
Uryqtanǵan jumyrtqa jasýshasy – ol ári bir jasýsha, ári damýdyń bastapqy kezeńindegi organızm. Bul jasýsha damýynda blastýla, gastrýla, neırýla jáne músheler túzý kezeńderinen ótedi. Uryqtanǵan jumyrtqa jasýshasy – zıgota birneshe mınýttan soń mıtoz jolymen qarqyndy bóline bastaıdy. Bul bólshektený kezeńi. Sóıtip, birjasýshaly organızm kópjasýshalyǵa aınalady. Tolyq emes bólshektený balyqtar men baýyrymen jorǵalaýshylarda da júredi. Lansetnıkterde, qosmekendilerde, qustarda jáne basqa da janýarlarda blastýlanyń jasýshalarynyń jalpy kólemimen birdeı bolady. Sebebi zıgotanyń mıtozdyq bólinýiniń nátıjesinde túzilgen jasýshalar óspeıdi. Birneshe bólinýdiń nátıjesinde jasýshalar kishireıip ketedi. Bul – barlyq janýarlardyń uryqtanǵan jumyrtqalaryna tán qubylys.
Jasandy túsik jasatý qylmys.
Afganıstan, Angol, Bangladesh, Venesýela, Gvatemala, Gondýras, Egıpet, Indonezıa, Irak, Iran, Irlandıa, Iemen, Kolýmbıa, Lıvan, Malı, Nıkaragýa, Afrıka, Oman, Paragvaı, Salvador, Sırıa, Chılı, Fılıppın memleketterinde túsik jasaý qylmys bolyp esepteledi. Uryq durys damymaǵan bolsa jáne ananyń ómirine qaýipti jaǵdaıda ǵana túsik jasalynady. Aljır, Argentın, Brazılıa, Izraıl, Kosta - Rıka, Marokko, Meksıka, Nıgerıa, Pakıstan, Perý, Polsha elderinde anaǵa qaýipti bolsa jasaıdy.
Tirek sýretteme arqyly top músheleri sóılep bolǵan soń, baǵalary baǵalaý paraǵynda upaı arqyly qoıylady.
Qorytyndy jasalǵannan soń oqýshylar taqtaǵa shyǵyp, top múshelerine basqa toptar daıyndaǵan qarama – qarsy suraqtar qoıylady.
1 – úshtik topqa suraqtar.
1. Zıgota degenimiz ne?
2. Bólshektený kezeńiniń qandaı ereksheligi bar?
3. Bólshektenýdiń eresek janýarlardyń jasýshalarynyń mıtozdyq bólinýinen aıyrmashylyǵy qandaı?
2 - úshtik topqa suraqtar.
1. Uryq japyraqshalary degenimiz ne?
2. Embrıondy damý kezindegi jasýshalardyń jiktelýi degen ne?
3. Sýretti tapsyrma
3 – úshtikke suraqtar.
• 1. Ontogenetıka neni zertteıdi?
• 2. Mezoderma qabatynda qandaı músheler túziledi?
3. Sýretti tapsyrma.
Qarama – qarsy suraqtan soń oqýshylar baǵalaý paraǵyn toltyrady, qorytyndylanady. Kelesi kezeń esse jazbas buryn oqýshylarǵa «Týylmaǵan sábıdiń kúndeliginen» atty vıdeo sújet kórsetiledi. Sodan keıin esse jazýǵa eki taqyryp beriledi. Taqyryptyń sońǵy kezeńi baǵalaý paraǵyna qoıylǵan soń jeńimpaz top anyqtalyp, oqýshylar túgeldeı baǵalanady. Sońǵy «Qart sózi» atty Mýz. ART tobynyń áni tyńdalady. Oqýshylar túıindi sózderin jetkizedi
Ózińdi baǵala. Refleksıa “Men qalaı jumys jasadym?”
• Meni sabaqta qamtylǵan máseleler qyzyqtyrdy, oılandyrady, tolǵandyrdy.
• Taqyryp boıynsha alǵan bilim tereńdeı tústi
• Muǵalimniń suraqtaryna jaýap berdim
• Men aldyn ala berilgen tapsyrma boıynsha materıal jınaqtadym, ári izdendim.
• Toptaǵy túsindirý jumystary sátti ótti.
• Óz oıymdy erkin jetkizdim.
• Ortaq iste jumys jasaýǵa úırendim, jaýapkershilikpen jumys jasadyq.
• Basqany tyńdaı bilýge, basqanyń ómirinen úlgi alýdy uqtym.
Men qalaı jumys jasadym? Ózin ózi baǵalaý paraǵy
10 - 8 “+” sabaqta óte jaqsy jumys jasadym.
7 - 6 “ + ” Jaqsy jumys jasadym
5 - 4 “ + ” qanaǵattanarlyqtaı jumys jasadym.
3 - 1 “ + ” oqýǵa degen qarym – qatynasymdy ózgertý kerek
Oqýshylar óz baǵalaryn berý arqyly óziniń bolashaqtaǵy oryndaryn, sheshim shyǵara bilýge, bir – birine syn aıtýǵa úırenedi.
Sabaqtyń taqyryby: “Organızmniń jeke damýy”
• Maqsaty:
• bilimdilik: Organızmniń jeke damýy týraly jáne ár kezeńderi týraly túsinik bere otyryp, oqýshylardy óz betterimen taqyryptaǵy negizgini ajyrata bilýge, bilim men daǵdyny jańa baılanysqa kirgize otyryp tereńdetý. Bilim kózderiniń aqparatty – kommýnıkatıvtik tehnologıamen ushtastyra otyryp oqýshylardy shyǵarmashylyq jumysqa jeteleý;
• Damytýshylyq: Aqyl – oı áreketiniń damýyna oqýshylardy pánge qyzyqtyra otyryp, qazirgi zamanaýı máseleni kóterip qana qoımaı, shyǵarmashylyq qabilettilikterin jáne ǵylymı – tájirıbelik, zertteýshilik qabiletterin arttyrýǵa múmkindik ashý; qazirgi tańda etek alyp otyrǵan áleýmettik problemalardy qozǵaý, ári Adamdaǵy postembrıondyq kezeńdi án arqyly uǵyndyryp, balalyq shaq, jastyq jáne qartaıý kezindegi damýdyń mańyzyn ashý
• Tárbıelik: Kórsetilgen sújetter arqyly oqýshylardyń bolashaqtaǵy is - áreketterine jaýapkershilikpen qaraýǵa, adamgershilik, saıası tulǵa bolyp qalyptasýyna, belsendilik, oryndaýshylyq, óz - ózine baǵa berýge qabiletti, yntaly, sheshim qabyldaǵyshtyq pen qatar adamǵa qatysty sezimtaldyq minezderiniń qalyptasýyna tárbıeleý.
Sabaqtyń barysy:
• 1. Uıymdastyrý
• 2. Sergitý kezeńi.
• 3. Úshtik topqa tapsyrmalar “Tirek sýretteme”
• 4. Qarama – qarsy suraq
• 5. Esse “Men bolashaq anamyn” nemese
“Men bolashaq ákemin”
6. Qorytyndy “Qarttyń sózi ”
7. Baǵalaý.
Uıymdastyrýdan soń oqýshylarmen sergitý júrgiziledi. Bul kezde oqýshylarǵa taqta arqyly sýret kórsetilip, sýrette neshe adam beınelengenin aıtý kerek. Oqýshylar ekrandaǵy adamdarǵa muqıat qarap úsh adam bar ekendigin aıtady. Onda oqýshylar men sizderdi úshtik topqa bólemin. Ár topqa aldyn ala tapsyrmalar berilip, bilimdi óz betterimen meńgerýge kirisedi.
Úshtik topqa beriletin tapsyrmalardyń taqyryptary.
1. Ontogenezdiń kezeńderi. Embrıondyq damý kezeńindegi jasýshalardyń jiktelinýi týraly.
2. Embrıologıa ǵylymynyń damý tarıhy. Ontogenetıka ǵylymy.
Jasandy túsik – qylmys.
3. Postembrıondyq kezeń.
Úshtik top múshelerine «Tirek sýretteme» berilip oqýshylar daıyndalady.
Tirek sýretteme arqyly top músheleri qorǵap oılaryn ortaǵa sal
Óz taqyryptary boıynsha qorǵap otyrady..
• Embrıologıa ǵylymy negiziniń qalanýy Reseı Ǵylym akademıasynyń akademıgi K. Berdiń esimimen baılanysty. K. Ber “Uryqtyq uqsastyq ”jónindegi iliminde barlyq omyrtqaly janýarlardyń uryqtyq damýynyń bastapqy kezeńi óte uqsas ekendigin dáleldedi. Nátıjesinde “uryqtyń uqsastyq zańyn” ashty. Bul zań boıynsha uryqtyq damý kezinde, aldymen, tıptiń, odan keıin klastyń, týystyń, túrdiń, eń sońynda, organızmniń óz belgileri paıda bolady.
• A. O. Kovalevskıı lansetnıktiń embrıon jasýshalaryn zerttedi. Zertteýdiń nátıjesinde, uryqtyń bastapqy kezinde paıda bolǵan japyraqshalar sońynan ektoderma, entoderma jáne mezoderma qabattaryna aınalatyndyǵy dáleldendi.
• Embıologtardyń eńbekteri nemis ǵalymdary F. Múller men E. Gekkeldiń bıogenetıkalyq zańynyń negiziniń qalanýyna áserin tıgizdi. Bıogenetıkalyq zań boıynsha ontogenez jeke damý degenimiz – fılogenezdiń tarıhı damý qysqasha qaıtalanýy bolyp tabylady. Bıogenetıkalyq ilimniń damýyna orys ǵalymy A. N. Seversov úlken úles qosty. Onyń pikiri boıynsha organızmniń jeke damýy kezinde ata – tekteriniń eresek formalary emes, olardyń uryqtaryna tán belgiler qaıtalanady. Qazaqstandyq embrıologtar – profesor I. Chagırov pen profesor Q. Baımuhanbetovtiń úlesteri zor.
Uryqtanǵan jumyrtqa jasýshasy – ol ári bir jasýsha, ári damýdyń bastapqy kezeńindegi organızm. Bul jasýsha damýynda blastýla, gastrýla, neırýla jáne músheler túzý kezeńderinen ótedi. Uryqtanǵan jumyrtqa jasýshasy – zıgota birneshe mınýttan soń mıtoz jolymen qarqyndy bóline bastaıdy. Bul bólshektený kezeńi. Sóıtip, birjasýshaly organızm kópjasýshalyǵa aınalady. Tolyq emes bólshektený balyqtar men baýyrymen jorǵalaýshylarda da júredi. Lansetnıkterde, qosmekendilerde, qustarda jáne basqa da janýarlarda blastýlanyń jasýshalarynyń jalpy kólemimen birdeı bolady. Sebebi zıgotanyń mıtozdyq bólinýiniń nátıjesinde túzilgen jasýshalar óspeıdi. Birneshe bólinýdiń nátıjesinde jasýshalar kishireıip ketedi. Bul – barlyq janýarlardyń uryqtanǵan jumyrtqalaryna tán qubylys.
Jasandy túsik jasatý qylmys.
Afganıstan, Angol, Bangladesh, Venesýela, Gvatemala, Gondýras, Egıpet, Indonezıa, Irak, Iran, Irlandıa, Iemen, Kolýmbıa, Lıvan, Malı, Nıkaragýa, Afrıka, Oman, Paragvaı, Salvador, Sırıa, Chılı, Fılıppın memleketterinde túsik jasaý qylmys bolyp esepteledi. Uryq durys damymaǵan bolsa jáne ananyń ómirine qaýipti jaǵdaıda ǵana túsik jasalynady. Aljır, Argentın, Brazılıa, Izraıl, Kosta - Rıka, Marokko, Meksıka, Nıgerıa, Pakıstan, Perý, Polsha elderinde anaǵa qaýipti bolsa jasaıdy.
Tirek sýretteme arqyly top músheleri sóılep bolǵan soń, baǵalary baǵalaý paraǵynda upaı arqyly qoıylady.
Qorytyndy jasalǵannan soń oqýshylar taqtaǵa shyǵyp, top múshelerine basqa toptar daıyndaǵan qarama – qarsy suraqtar qoıylady.
1 – úshtik topqa suraqtar.
1. Zıgota degenimiz ne?
2. Bólshektený kezeńiniń qandaı ereksheligi bar?
3. Bólshektenýdiń eresek janýarlardyń jasýshalarynyń mıtozdyq bólinýinen aıyrmashylyǵy qandaı?
2 - úshtik topqa suraqtar.
1. Uryq japyraqshalary degenimiz ne?
2. Embrıondy damý kezindegi jasýshalardyń jiktelýi degen ne?
3. Sýretti tapsyrma
3 – úshtikke suraqtar.
• 1. Ontogenetıka neni zertteıdi?
• 2. Mezoderma qabatynda qandaı músheler túziledi?
3. Sýretti tapsyrma.
Qarama – qarsy suraqtan soń oqýshylar baǵalaý paraǵyn toltyrady, qorytyndylanady. Kelesi kezeń esse jazbas buryn oqýshylarǵa «Týylmaǵan sábıdiń kúndeliginen» atty vıdeo sújet kórsetiledi. Sodan keıin esse jazýǵa eki taqyryp beriledi. Taqyryptyń sońǵy kezeńi baǵalaý paraǵyna qoıylǵan soń jeńimpaz top anyqtalyp, oqýshylar túgeldeı baǵalanady. Sońǵy «Qart sózi» atty Mýz. ART tobynyń áni tyńdalady. Oqýshylar túıindi sózderin jetkizedi
Ózińdi baǵala. Refleksıa “Men qalaı jumys jasadym?”
• Meni sabaqta qamtylǵan máseleler qyzyqtyrdy, oılandyrady, tolǵandyrdy.
• Taqyryp boıynsha alǵan bilim tereńdeı tústi
• Muǵalimniń suraqtaryna jaýap berdim
• Men aldyn ala berilgen tapsyrma boıynsha materıal jınaqtadym, ári izdendim.
• Toptaǵy túsindirý jumystary sátti ótti.
• Óz oıymdy erkin jetkizdim.
• Ortaq iste jumys jasaýǵa úırendim, jaýapkershilikpen jumys jasadyq.
• Basqany tyńdaı bilýge, basqanyń ómirinen úlgi alýdy uqtym.
Men qalaı jumys jasadym? Ózin ózi baǵalaý paraǵy
10 - 8 “+” sabaqta óte jaqsy jumys jasadym.
7 - 6 “ + ” Jaqsy jumys jasadym
5 - 4 “ + ” qanaǵattanarlyqtaı jumys jasadym.
3 - 1 “ + ” oqýǵa degen qarym – qatynasymdy ózgertý kerek
Oqýshylar óz baǵalaryn berý arqyly óziniń bolashaqtaǵy oryndaryn, sheshim shyǵara bilýge, bir – birine syn aıtýǵa úırenedi.
You Might Also Like
-
Bilimdilik: Oqýshylarǵa Paint grafıkalyq redaktory, redaktordyń qural – saımandaryn durys paıdalana bilý jáne komandalardy oryndaı alý qyzmetin meńgertý;
