InfoHub Logo

OQO, Ordabasy aýdany
«B.Nurlybekov atyndaǵy jalpy orta mektebi» KMM
7 «A» synyp oqýshysy: Orazalıeva Marjan
Jetekshisi: Asanbaeva Botakóz Balgabaevna

Halqymyz tabıǵatty anaǵa teńegen. Óıtkeni, tabıǵatta tirshilik ósip ónedi. Ózindegi bardy adamǵa, janýarǵa, ósimdikke bergen. Ata-babalarymyz mıllıondap mal ósirse de jeriniń shańyn shyǵarmaı, qunaryn joǵaltpaı, tunyǵyn laılamaı, Uly dalany mekendegen jabaıy ań-qustarǵa, jándikterge deıin qamqor bola bilgen. Tabıǵatta basy artyq eshteńe joq. Tabıǵat syryn tereń bilmeı, oǵan nemquraıly qaraý úlken apatqa soqtyrady. Bir kezderi tabıǵatty baǵyndyrýdy maqsat tutyp, ormandar aıaýsyz baltalandy. Ań-qustar shamadan tys aýlandy, jer jón-josyqsyz jyrtyldy. Sonyń saldarynan búgingi tańda adam balasyna ekologıalyq apat úlken qaýip tóndirip otyr.

Ekologıa – «meken etetin tabıǵı orta týraly ǵylym» degen maǵynyny bildiredi. Shynyndada ekologıa ózińniń turǵan úıińniń, qorshaǵan ortańnyń tazalyǵynsaqtaý, ıaǵnı salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý bolyp tabylady. Sonymen birge ekologıa tabıǵatta bolyp jatqan barlyq ózgeristerdiń sebebin anyqtaý, baǵa berý jáne onyń aldyn alý máselelerin qarastyrady. Eń alǵash1866 jyly «ekologıa» termınin nemis bıology E.Gekkel óziniń eńbeginde qoldanǵan jáne  «Ekologıa – tiri aǵzalardyń bir-birimen qarym–qatynasyn qorshaǵan ortamen baılanystyryp zertteıtin ǵylym» degen anyqtama bergen.

Aýyldyq jerlerde ekologıalyq, sanıtarlyq, epıdemıalyq jaǵdaıdyń nasharlaýy saldarynan juqpaly aýrýlar kóbeıip otyr. Adamdar ıadrolyq jarylystardyń zardabyn álide tartýda: rak, ókpe, qan azdyǵy, qant dıabeti, qan qysymynyń joǵarlaýy, júrek, psıhıkalyq aýrýmen aýyratyndar kóp. Radıasıalyq zattar qorshaǵan ortaǵa ıadrolyq otyndar óndiris, quraldaryn jasap, synaý kezinde taralady. Radıasıanyń shamadan artyq mólsheri aǵzada qaterli isiktiń, genetıkalyq ózgeristerdiń paıda bolýyna áser etýde. Semeı aýmaǵynda kázir 700 myńǵa radıasıamen zaqymdanǵan jer bar. Onyń adam densaýlyǵyna tıgizetin áseri úlken. Sonymen tabıǵı ortaǵa ǵaryshtyq sáýleler, topraqtan, kún sáýlesine keletin nemese jasandy jolmen, flúorografıa, teledıdar arqyly, saǵattardyń shaǵylys sıferblattarynan, t.s.s. týyndaıtyn sáýleler de adamǵa áser etedi. Ósimdik – tirshilik tiregi. Ǵalamshardaǵy ósimdikter jylyna aýa qabatyna 400 mln. tonna ottegi qabyldaıtyny anyqtalǵan. Jasyl jelekter aýany ýly gaz ben shańnan tazartady. Ósimdikter aýada aýrý týdyratyn bakterıalardyń joıatyn erekshe zat bólip shyǵarady. Onyń medısınada alatyn orny ushań – teńiz. Sondyqtan ósimdiktiń qyzmetin birde–bir jetilgen mehanızm atqara almaıdy.

Tabıǵı ortany lastanbaýyna adamdardyń tereń túsinigi  kerek. Biz qorshaǵan ortany qorǵaımyz desek, balabaqshadan bastap ekologıalyq  tárbıeni úıretkenimiz durys. Ata analar tazalyq saqtaýdy balalarynyń boıyna neǵurlym erte sińirse, soǵurlym is alǵa basyp, búgingideı kúrdeli jaǵdaılardyń aldyn alýǵa septigi tıedi.    

---