InfoHub Logo

Álemdik sheshilmeıtin daýdamaılardyń bola beretini birden bir anyq. Eń úlken máselelerdiń aldyńǵy qatarynda ekonomıka, jahandaný men qatar ekogolıa da ózektilikten túsken emes. Ekologıa - 20 ǵasyrdan beri álemdik máselelerdiń biri ekeni belgili. Qazirgi tańda álemdik ekologıanyń sharyqtaý shegine jetken Kamchatka túbeginiń boıyndaǵy Teńiz muhıtyna quıatyn Bereng teńizi, Avstralıa, Aral apaty, Baıqońyr ǵarysh aılaǵynyń barlyǵy osy jyldyń eń úlken daýlardyń birine aınaldy. Osy jyldyń basy Avstralıa úshin álemdegi eń úlken órtpen bastalsa, bul jyldyń qateri Kamchatka túbegindegi Bereng teńizinde aınalyp ótpedi. 2020 jyl adamzat úshin ǵana emes, barlyq tabıǵat pen janýarlar úshin de qıyn jyl bolmaq. Osy jyldyń eń qýantar jańalyǵy ekologıanyń karantın ýaqytynda ájeptáýir tazarǵany bolsa, óndiris oryndarynyń jumysy toqtamaǵannyń saldarynan tabıǵat kúrdeli apattarǵa ushyrady. Aýa-raıynyń qolaısyz bolýynyń ózi de tabıǵatqa óziniń kesirin tıgizbeı qoımady, Avstralıadaǵy órttiń ózi buǵan dálel desem qatelespespin. 2019 jyldyń qurǵaqtylyqtyń áserinen, 2020 jyldyń basy órtpen bastalyp 6 aı boıy jalǵasty sonyń saldarynan 6,3 mıllıon gektar orman órtenip, 1,25 mıllıard janýar men 25 adam qaza tapty. Tabıǵattyń osyndaı zardabynan Avstralıa zábir kórgen bolsa, adamdardyń istep jatqan zattarynyń saldarynan qanshama jer zardap shegip otyr. Osy jyldyń eń shegine jetken Kamchatka túbegindegi Tynyq muhıtyna quıatyn teńizdegi janýarlardyń jappaı qyrylýy bolyp jatyr. Adamdardyń aıtýy boıynsha, teńizge munaı óndiretin zaýyttarynyń qaldyqtary tógiledi eken, osynyń nátıjesinde Kamchatka túbeginiń teńiz jaǵalaýynda túrli teńiz janýarlary óli kúıde tabylyp jatyr. Dál qazir osy hımıalardyń qaıdan quıyp jatqany izdestirilýde. Álemdegi alpaýyt ekologıalyq problemalardyń birin Aral teńizi de ıelendi. Búginde Aral teńizinde sý mólsheri jyldan jylǵa azaıyp, teńiz túbindegi tuzdardyń aýaǵa ushyp ekologıa keri áserin tıgizip jatqan kórindi. Árıne, Aral teńiziniń bulaı tartylyp qalýyna oǵan quıatyn Ámýdarıa men Syrdarıa ózenderin shekaralas Ózbekstan, Qyrǵyzstan jáne ózimizdiń elimizde Qyzylorda aımaqtarynda kúrish, maqta ósirý eginshilikteriniń áserimen qosa sý elektrostansıalarynyń ashylýy da ózderiniń kesirin tıgizbeı qoımady. Ǵalymdardyń pikirinshe Aral teńiziniń tuzdary aýaǵa tarap Soltústik Muzdy Muhıttaǵy muzdardyń erýine alyp kelse, jer betin topan sý baspaq, alaıda Aral teńizin nazarǵa TMD elderinen basqalary alýǵa qaýqary joq sıaqty. Osy máselelerdiń deńgeıine Baıqońyr ǵarysh aılaǵy da qýyp jetti. Baıqońyr óńirinde ushyrylatyn zymyrandar men túrli tájirbıelerdiń saldarynan ekologıa buzylmaq túgili, ár tájirbıe úlken radıasıa beretini belgili. Berilip jatqan radıasıanyń saldary tabıǵat pen janýarlardan bólek adamzatqa da óziniń kesirin tıgizbeı qoımas. Sol sebepti buǵan barsha álem nazar salyp, óz qoldaryna almaıynsha jer sharynyń ekologıasy nasharlaı bermek. Tabıǵatty aıalaıyq.

Turan Ýnıversıtetiniń 2 kýrs stýdenti - Bektýrova Farıza.

---