InfoHub Logo

Qazaqstanda qazirgi ekologıa jáne qorshaǵan ortany qorǵaý , ekologıalyq quqyq jáne ekologıalyq mádenıet máseleleri asa ózekti bolyp tur. Elimizdiń ekologıalyq aqýaly qandaı ekeniń  kópshiligi bile bermeıdi! Qazirgi tańda Qazaqstan álemdik ekologıa reıtıńinde 133 eldiń ishinde 70-inshi orynda tur.

Ólse óler tabıǵat ,adam ólmes ,

Ol biraq qaıtyp kelip ,oınap-kúlmes.

«Meni» men «menikiniń» aırylǵanyn

«Óldi» dep at qoıypty óńkeı bilmes.

Kóp adam dúnıege boı aldyrǵan ,

Boı aldyryp , aıaǵyn kóp shaldyrǵan.

Óldi deýge syıa ma , oılańdarshy ,

Ólmeıtuǵyn artyna sóz qaldyrǵan?

Kim júrer tirshilikke kóńil bermeı ,

Baqı qoımas fánıdiń minin kórmeı.      

Abaı Qunanbaıuly

Aqyn bul ólenińde kóńilin muń basyp , qaıǵy shekken kezeńindegi ómir men ólim , tabıǵat pen adam haqyndaǵy oıly tolǵanystarynan eles beredi.

Ekologıa-keleshektiń eń mańyzdy ǵylymdarynyń biri-degen oıdy álem ǵalymdarynyń kópshiligi barǵan saıyn moıyndaı túsýde.

Ekologıa-tiri tabıǵattyń bir birimen jáne qorshaǵan ortamen baılanysyn zertteıtin ǵylym.

O , tabıǵat!

Haýanadaı kári anam!

Ormanyńa ózge kózben qaraǵam:

Záýlim-záýlim perzentteriń bolmasa ,

Orta boıly uldaryńnyń bári aman.

Meniń ózim zordan emes , bordanmyn ,

Zor bop týsam , men de saǵan qorǵanmyn.

Qadyr Myrza Álı

Ekologıa — 200 jyldyq tarıhy bar jas ǵylym. 1866 jyly ekologıa termınin ǵylymǵa engizgen nemis bıology Gekkel Ernst. Gekkeldiń anyqtamasy boıynsha : «Ekologıa dep ,biz tabıǵat ekonomıkasyna qatysty  barlyq bilimderdi-janýardyń ony qorshaǵan  organıkalyq jáne beıorganıkalyq  ortamen ,ásirese  onyń ózimen tikeleı nemese janama qatysymyn  janýarlarmen jáne ósimdiktermen  ózara  yntymaqtastyq  nemese qostastyq áreketteriniń bar jıyntyǵyn zertteýdi túsinemiz».  E. Gekkeldiń ekologıa ǵylymyna bergen anyqtamasyna keıinnen kóptegen tolyqtyrýlar engizile otyryp óziniń zertteý aıasyn , mazmuny men maqsat- mindetterin keńeıte tústi. Alǵashqyda tek tiri organızmderge qatysty baǵyt alǵan ekologıa ǵylymy qazir óziniń zertteý aýmaǵyn damyta otyryp adamzat , qoǵam , tabıǵat ortasyndaǵy qarym-qatynastardy jáne bıosfera shegindegi ǵalamdyq ózgeristerdi adamnyń is-áreketimen baılanystyra otyryp zertteıtin keshendi ǵylymǵa aınalady. Kóne grek tilinen aýdarǵanda «ekologıa» sózi «úı» nemese «múlik» degen maǵyna beredi.  Ekologtar , ekologıa ǵylymynyń qazirgi zamanǵy mazmunynyń kúrdeli ári aýqymdy ekenin aıtýda.

Ekologıalyq quqyq- aınaladaǵy tabıǵı ortany qorǵaýǵa baılanysty qoǵamdyq qatynastardy retteıtin quqyqtyq erejelerdiń jıyntyǵyn zertteıtin oqý páni nemese ǵylym salasy.

Tabıǵat  baılyǵy – ortaq baılyq , ata-babalardan keıingi urpaqqa mura bolyp qalady. Ekologıalyq quqyqtyń máni :adam ,qoǵam ,tabıǵat arasyndaǵy gormonıalyq baılanysty jáne taza qorshaǵan tabıǵatty , keleshek  urpaqqa qaldyrý.

Adam men tabıǵattyń úndestigi ekologıalyq mádenıettiń negizin quraıdy. Ekologıalyq mádenıet— jalpy dúnıe-júzilik mádenıettiń damýynyń bir kezeńi jáne quramdas bólimi ,ekologıalyq problemalardyń ózekti mańyzdylyǵyn barshanyń tereńinen kámil uǵynýshylyǵymen sıpattalady. Ekologıalyq mádenıettiń bul mańyzdy quramdas bólimderi ózara tyǵyz baılanysty ,  sondyqtan adamnyń atmosfera aýasyna , tabıǵı sýlarǵa , jerdiń topyraq jamylǵysyna , ósimdikter men janýarlarǵa qatysty sharýashylyq jáne turmystyq qareketiniń sanıtarıalyq- ekologıalyq turǵydan maqsatqa saı bolýyn talap etedi.

Tabıǵattan qol úzý de bir-qaıǵy.

Kúıben tirlik qyzyǵyńdy urlaıdy ,

Bankettegi hrýstaldiń syńǵyry

Japyraqtyń sybdyryna turmaıdy.

Jyrǵa qumar  kómekeıim syrnaıly

Gazdy sýdy ishsem  boldy qurǵaıdy.

Shokoladtyń eń táýiri

Toǵaıdan

Terip jegen bir jıdekke turmaıdy.

On flakon átirińiz

Bir ýys

Kók jýasannyń juparyna turmaıdy!

Jasyl El-jastar tiregi

Qazaqstan-jas memleket. «Jasyl El»-Elbasymyz N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstan  ekonomıkalyq ,áleýmettik jáne saıası jedel jańarý jolynda» joldaýy negizinde  2005 jyldan bastap júzege asyrylyp kele jatqan keshendi baǵdarlama. Bul baǵdarlama arqyly  jas urpaqty tárbıeleı otyryp ,óz eline degen súıispenshiligin týǵyzdy. Jasyl el baǵdarlamasy tek qana tabıǵatty qorǵaý ,ekologıany saqtaý ǵana emes ,jastardy eńbekke baýlý. . Baǵdarlama aıasynda kóptegen jastar úles qosty. Jasyl-El otrádttary alańdar men saıabaqtarda ,jol boıyna kóshet aǵashtaryn otyrǵyzýmen aınalysady.

---