InfoHub Logo

«Abaı orta mektebi»
Aýdandyq jaratylystaný – matematıka páni muǵalimderdiń olımpıadasy

Ashyq sabaq
Sabaqtyń taqyryby: §53 Energıa. Denelerdiń potensıaldyq jáne kınetıkalyq energıalar
Sabaqtyń maqsaty:
a) Bilimdilik maqsaty: Oqýshylarǵa fızıkalyq shama energıa týraly tolyq maǵlumat berý, oqytý.
á) Damytýshylyq: Oqýshylardyń oılaý qabiletin damytý, oı qorytýdy paıdalana bilýge úıretý. Energıany taldaý, túrlerin ajyrata bilýge daǵdylandyrý.
b) Tárbıelik maqsaty: Oqýshylardyń tanymdyq jáne praktıkalyq is - árekette durys ádis - tásil jasaýǵa úıretý. Energıanyń ómirdegi máni men qoldanylýyn esepteýge úıretý, energıany únemdeı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Ujymdyq jumys. Oqýshylar ózderiniń alǵan bilimderin praktıkada, esepter shyǵarýda qoldana bilý.
Sabaqtyń ádisi: synı turǵysynan oılaý, aqparattyq tehnologıany fızıka páninen oqytýda qoldaný, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekilikteri: ınteraktıvti taqta, tirek syzba, deńgeılik tapsyrmalar Sabaqtyń barysy: Jospar: sabaq josparyn blok - shema túrinde qurdym.
Blok - shema
Energıa. Denelerdiń potensıaldyq jáne kınetıkalyq energıalary

I saty. «Bilemin»
1. Uıymdastyrý bólimi
2. Úı tapsyrmasyn suraý.
a) suraq - jaýap júrgizý
II saty.«Bilgim keledi»
3. Jańa sabaqqa kirispe.
á) Jańa sabaqqa oı tastaý.
4. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi.
b) Jańa sabaqty túsindirý
III saty.«Bildik»
5. Jańa sabaqty qorytyndylaý.
g) Oqýlyqpen jumys, esepter shyǵarý.
d) bekitý suraqtary
6. Úıge tapsyrma
7. Baǵalaý.

I saty. «Bilemin»
1. Uıymdastyrý bólimi a) Oqýshylardy túgeldep, jýrnalǵa belgileý; á) Oqýshy kóńil - kúıin baǵyttaý, sabaqqa degen yntasyn oıatý; b) Sabaqtyń maqsat - mindetterimen tanystyrý; Uıymdastyrý bóliminde ınteraktıvti taqtamen sabaq josparyn túsindirý.
2. Úı tapsyrmasyn suraý a) Suraq jaýap júrgizý 1. Qýat degenimiz ne? Jaýaby: qýat – jumystyń oryndalý tezdigin sıpattaıtyn fızıkalyq shama.
2. Qýat birligi qalaı atalady jáne qaı ǵalymnyń esimine berilgen? Jaýaby: Bul birlikti bý mashınasyn oılap tapqan aǵylshyn ǵalymy Ýattyń qurmetine vattt (Vt dep belgilenedi) dep ataıdy.
3. Jumystyń formýlasy, ólshem birligi. Jaýaby: A= F*s Djoýl - Dj
4. Jumystyń naqty eki belgisi qandaı? Jaýaby: onyń birinshisi - denege áreket etetin kúsh, al ekinshisi - deneniń sol kúsh áreketinen oryn aýystyrýy. Osy eki belgi qatar oryndalǵanda ǵana jumys atqarylady.
5. Qysymnyń anyqtamasy, formýlasy. Jaýaby: qysym - betke perpendıkýlár áser etetin kúshtiń osy bettiń aýdanyna qatynasyna teń shamany aıtady. P=F/S 6. Qýattyń úlestik jáne eselik birlikteri qandaı? Jaýaby: kılovatt (kVt), megavatt (MVt), mıllıvat (mVt), mıkrovatt (mkVt). 7. Qýatty qalaı esepteýge bolady?
Jaýaby: Qýatty tabý úshin istelgen jumystyń shamasyn sol jumysty isteýge ketken ýaqytqa bólý kerek: N= A/t 8. Jumystyń djoýlden basqa qandaı úlestik jáne eselik birlikteri
bar? Jaýaby: kılodjoýl (kDj), mıllıdjoýl (mVDj), mıkrodjoýl (mkDj).
9. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural
10. Paskal zańy qalaı tujyrymdalady?
11. Gıdravlıkalyq mashınalar degenimiz ne?
12. Paskal zańyn qatty denelerde qoldanýǵa bolama?
13. Atmosferalyq qysymnyń ólshem birligine ne alynady?
14. Adamnyń qan aınalym júıesindegi qysymdy ólsheıtin qural?
15. Arhımed kúshi degenimiz ne?
16. Denelerdiń júzý sharttaryn tujyrymdańdar.
17. Suıyqtyń tyǵyzdyǵyn ólsheýge arnalǵan qural.
18. Úıkelis kúshiniń túrleri qandaı?

II saty. «Bilgim keledi» 3. Jańa sabaqqa kirispe. á) Jańa sabaqqa oı tastaý.
4. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
§ 53. Energıa. Denelerdiń potensıaldyq jáne kınetıkalyq energıalary
Zavodtar men fabrıkalardaǵy stanoktar men mashınalar jumys isteý úshin, olardy elektr dvıgatalderi qozǵalysqa keltirýi kerek, al elektr dvıgatelderi elektr energıasyn jumsaıdy. Avtomobılder men samoletter, teplovozdar men teplohodtar janǵysh otyn energıasynyń, gıdrotýrbınalar bıikten qulap aqqan sýdyń energıasyn jumsaý arqyly jumys isteıdi. Biz ózimiz ómir súrip, jumys isteý úshin óz energıamyzdyń qoryn tamaq arqyly aýyq - aýyq jańar typ tolyqtyryp otyramyz.

«Energıa» termınin 1807 jyly aǵylshyn ǵalymy Iýng engizgen, grek tilinen aýdarǵanda «qozǵalys» degendi bildiredi. Energıa – ishki, jylý, ıadrolyq, mehanıkalyq bolyp bólinedi. Biz búgin sizdermen mehanıkalyq energıamen tanysamyz. «Energıa» degen sóz kúndelikti turmysta da jıi qoldanylady. Mysaly, kóp jumys isteı alatyn adamdardy energıasy, mol, qaıratty adamdar dep ataımyz. Energıa degenimiz ne? Bul suraqqa jaýap berý úshin mysaldar qarastyraıyq. Syǵylǵan serippe jazylǵanda jumys isteı alady, mysaly, júkti kóter alady nemese arbany ıterip qozǵaltady. Joǵary kóterilip qoıylǵan qozǵalmaıtyn júk jumys istemeıdi, biraq eger sol júk tómen tússe, onda ol jumys isteıdi (mysaly, qazyqty jerge qaǵyp jibere alady). Árbir qozǵalystaǵy deneniń jumys isteı alatyn qabileti bar. Mysaly, kólbeý jazyqtyqtan domalaǵan A bolat shar V aǵash sılındrge soǵylyp, ony biraz jerge jyljytady. Bul jaǵdaıda jumys isteledi. Eger bir dene nemese ózara áserlesetin birneshe dene jumys isteı alatyn bolsa, onda olardy, energıasy bar dep aıtylady. Energıa - bir deneniń qandaı jumys isteı alatyndyǵyn kórsetetin fızıkalyq shama. Energıany da jumys birlikterimen, ıaǵnı djoýldarmen ólshenedi.