InfoHub Logo

Ótken jyldyń sońǵy aıynyń sońǵy onkúndiginiń ishi bolatyn. Bul kúnderdegi Túrkistan-Sibir temirjolynyń boıymen júretin poıyzdardyń ishindegi eń júrdegi degen soń, jolaýshylar tasıtyn júz on altynshy poıyzǵa otyryp, Semeı qalasynan shyqqan bolatynmyn. Poıyzdyń teńsele túsip, solq etip toqtaǵanynan oıanyp kettim.Terezege qarasam, úlken bir stansıaǵa kelippiz. Vokzal mańdaıshasyndaǵy jarnamaǵa kózim tústi. Aıagóz eken. Bir kezde oqyǵan, qyzmet istegen qalam ǵoı, kózime óte jyly ushyrap, kóńil baýrady. Terezeden biraz qarap turdym. Perron toly halyq. Bireýler vokzal aldyndaǵy kıoskalardan gazet alyp, kitap qarap, bireýler sý, sýsyn alyp degendeı qaıshylasýda.

Sálden soń meniń kýpeme suńǵaq boıly, symbatty kelgen aqquba áıel kirdi. Men tómengi, jıyrma birinshi orynda edim, ol kisiniki meniń qasymdaǵy jıyrma úshinshi oryn eken. Ol aldymen qundyz jaǵaly qarakók maýyty paltosyn, qońyr túbit shálisin sheship ildi. Syqap toltyryp, zorǵa túımelegen úlken qara sómkesin joǵaryǵa, zat qoıatyn sórege ornalastyrdy da, kishirek kelgen qońyr sómkesin tereze aldyndaǵy ústelsheniń astyna qoıdy. Joǵarǵy sóreden tósek-oryn alyp tósep, jastyǵyn durystap qoıyp, oramalyn alyp, baryp jýynyp keldi. Etigin sheship, jeńil bashmaq kıdi de, jaıǵasyp otyrdy.

«Bul maǵan Almatyǵa deıin jolserik bolady eken, zerikpeıtin boldym» dep oıladym ishimnen.

Alǵash ol esikten kirgende ekeýmiz de beıtanys adamdardyń sypaıy sálemdesý ısharasyn jasaǵanbyz. Manadan beri onyń qımylyna beıjaı qarap jatqanmen, júzine kózim túsken saıyn ol maǵan tanys adamym sekildendi de turdy... Biraq pálendeı mán bere qoımadym. Óıtkeni úlken qalada turǵan soń ba, keıde qaısybir adamdardyń túsi tanys kórine beretini bar. Tipti bir-birine «Sizdi qaıda kórdim eken, ajaryńyz tanys sekildi... E, kim bilsin, osy i astronomnan kórgen shyǵarsyz...» desip kúlisip jatqandar da kezdesetin. Sol esime keldi de, eshnárse deı qoımadym. Biraq tanys beıne barǵan saıyn maza bermedi. Ásirese arasy qosyla, qabaǵyn oılaı shyqshytyna qaraı ushyp bara jatqan shaǵalanyń qanadaı qaıqıa tartylǵan jińishke qara qasy men aspan tústes úlken kógildir kezi, qaıyryla bitken qoıý, uzyn kirpikteri nazarymdy beldi de turdy. Ádette shashy, qasy, kirpigi qara kisiniń túsi aq bolǵanmen, kózi qara bolar edi. Mynanyń kózi kók bolǵanda da ǵajap. Orys jurtynyń sırek sanaıtyn, «golýboglazaıa» dep erekshe qadirlep, ólerdeı yntyq bolatyn, aqyndar kóp jyrlaıtyn ashyq kúngi tuńǵıyq, túpsiz aspan tústes uıaly kógildir kóz. Egde tartqany biliner-bilinbes ájimderinen ańǵarylǵanymen, «syry ketip, syny qalǵan» kárlendeı, jasyńdaǵy symbattylyq pen sulýlyq nyshanyn qasy men kirpigi, kózi sóılep tur.

— Qurbym, tanysa otyraıyq, — dedim bir kezde, — Almatyǵa barasyz ǵoı tárizi?

— Iá, Almatyǵa baramyn.

— Sonda týrasyz ba, álde qonaqqa bara jatyrsyz ba?

— Qonaqqa bara jatyrmyn. Sonda qyzym, balalarym turatyn edi. Birazdan beri kelgen joq edim, solardy baryp, kórip kaıtaıyn dep shyqtym. Mynaý bir jáısiz habar da estilip qaldy... - dep kúmiljip baryp toqtady ol.

— Sizdiń túsińiz maǵan tanys kóringen soń qalada kórgen shyǵarmyn dep oılap em, onda qatelesken boldym ǵoı.

— Mine qyzyq! Men de sizdi bir adamǵa uqsatyp, biraq arada kóp ýaqyt ótken soń suraýǵa bata almaı bolyp otyr edim.

— Iá, — dedim men de eleń etip. — Kimge uqsatyp otyrsyz?

— Qyz kezimdegi bir qurbyma.

— Paý, dersiz! Iá, qurbyńyzdyń aty kim edi. Qaıda turyp edińizder? Kórispegenimizge qansha bolyp edi? — dep men de bastyrmalata surap, basymdy kóterip aldym.

— Meniń atym Vera. Vera Alekseevna Kazaskaıa. Siz mundaı adamdy bilmeısiz be? Jas kezińizde, joq tipti jas kezińiz emes, qyz kezińizde ondaı qurbyńyz bolǵan joq pa?

Men áıeldiń betine endi tesile, telmire qarap qalyppyn. Qalyń tuman arasynan birtindep aıyǵyp, aıqyndala bastaǵan súlde tárizdi meniń kóz aldyma sonaý alys kúnder, balalyq qyzyq shaqtar elestep, kınonyń kadrynda aýysty.

— Qanat qas! — dedim álden ýaqytta. — Iapyr-aý, senbisiń?

— Menmin, Tamara.

Ekeýmiz qushaqtasa kettik. Súıisip jatyrmyz, jylasyp jatyrmyz. Jylaı berippiz. Kúle berippiz. Bir kezde baryp es jınadyq.

— Báse, seniń qasyń men kóziń júregimdi baýrap, maza bermep edi, — deımin.

— Keshirińiz,—deıdi ol. — Sizdiń qazaqsha atyńyz esime túspeı tur. Biz úı-ishimizben sizdi Tamara deıtin edik qoı. Mamam men Papam tipti Tamara da demeı, Toma, Tomochka dep, erkeletip ataýshy edi ǵoı.

— Al men seni Qanat qas deıtinmin. Oı, Vera – Qanat qas, sen qandaı zerek ediń. Qalaı tanydyń meni?

— Siz de tanydyńyz ǵoı.

— Joq, men shyramyttym ǵana. Saǵan uqsap, dáp basyp tanı almadym.

— Al siz meniń oıyma birden keldińiz. Biraq «sol ma, joq pa, sol ma, joq pa» dep dúdámáldana berdim.

— Oı, ǵajap - aı! Qansha ýaqyt ótti. Joq, sen keremet ekensiń, Qanat qas. Qyz kezinde dos bolyp aırylysyp, kempir bolǵanda kórisip, jańylmaı taný degen, eı sırek shyǵar.

— Esińizde me, Tamara.

—Torǵyn.

— Iá, Torǵyn edi-aý aıtpaqshy atyńyz. Oılańyzshy, ózińiz baǵyp ósirisetin Nadá she, qazir qyryqtan asty.

— Toqta - toqta, seniń mamań qaıtys bolǵanda ol emshekte edi eı?

— Oǵan bes-aq aı tolǵan bolatyn.

— Iá. Sonda bizdiń kórispegenimizge qyryq jyl boldy, á?

— Qyryq jyl boldy. Ekeýmiz birimiz sabaqqa ketkende birimiz qarap, kezek baǵýshy edik qoı ol qyzdy. Papam ekeýmizge senip, ol k yzdyń jáıin oılamaýshy edi. Sóıtken sizdi men qalaı umytaıyn. Mamam sizdiń aǵańyzdy «Sapkeń» deıtin. Ol kisige erip biz Kolá ekeýmiz de «dádá Sapkeń» deıtinbiz. Úlkender bizge kúletin. Papam da aǵańyzdy aýzynan tastamaıtyn. Ol kisini esine alyp bireýlerge sóıleı qalsa, «meniń bir ǵajap, qazaq kórshim bolyp edi» dep bastaıtyn.

— Bilesiz be, Tamara.

—Torǵyn...

— Oı, keshirińiz, Torǵyn, bizdiń papam soǵystan keıin «Elge baram, týǵan jerime baryp turam, jasym bolsa keldi, súıegim elimde i.alsyn» dep Belorýssıaǵa ketti emes pe. Aınalasy jylǵa jetpeı kaıtyp keldi.

— Nege? Keıin úılenip pe edi?

— Úılengen bolatyn. Týǵan jerim dep saǵynyp, ańsap barǵan elin jersinbeı kaıtyp keldi. «Bul óńirdiń qyna tasty qaq jaryp shyqqan jibek betegesi men aq kódesin, boz qaraǵany men qyzyl tobylǵysyn, qysy-jazy úzilmeıtin qońyr jelin, ásirese qysta ózińdi bir shaqyrym keıin shegerip aparyp tastap, shekeńnen ótkende mıdy muzdatyp, aqylyńdy birden kirgizip jiberetin aq boranyn, múıizi qaraǵaıdaı arbıyp, kók jartastyń basynda jelge qarap, murynyn shúıirip qasqaıa qarap turatyn arqaryn qıa almadym» dep kúldiretin. — Al, Torǵyn, óz jaıyńyzdy da aıta otyryńyzshy. Almatyǵa bara jatyrsyz ǵoı tárizi? Sonda turatyn ba edińiz?

— Sonda turamyn, Vera. Kóp boldy sonda turǵaly. Jýrnalıspin. Gazet redaksıasynda qyzmet isteımin. Bul jaqqa bir qysqa merzimge ǵana qyzmet babymen kelip edim. Sharýamdy bitirip, endi qaıtyp baramyn. Vera, ekeýmizdiń bala kezimiz sırek bir dostyqpen ótip edi. Men saǵan járdemdessem, sen de maǵan rýhanı súıeý, rýhanı tirek bolyp qaltqysyz uǵynysyp, tatý ósip edik. Sizdiń úıdiń jalpaq orys peshiniń ústinde ekeýmiz túnimen ertek aıtyp, kishkentaı Kolány qorqytyp, uıyqtamaıtynymyz esińde me?

— Iá, sizdiń úıdiń shóp qorasynyń ishinde qulynǵa ákelgen kók shóptiń ústine jatyp alyp kitap oqyp, ertek aıtyp, «shópti shashtyńdar, taptap tastadyńdar» degizip jeńgeńizdi de talaı ashýlandyrýshy edik.

— Iá, ıá, sen maǵan «siz» degen sypaıylyǵyńdy qoı, burynǵydaı, bala kúndegideı «sen» dep sóıle. Al óziń qalaısyń? Aıagózde turasyń ba? Ne kyzmet isteısiń?

— Aıagózde turamyn. Muǵalim bolatynmyn. Qurmetti demalysqa shyqqanyma da biraz jyl. Bes balanyn anasymyn. Úsheýi Almatyda turady, eń kishisi sonda tehnıkýmda oqýshy edi. Birazdan beri habarlaspaı qoıdy. Jas qoı. Kóbine soǵan alań bop kelemin. Ózi kishkene qyzbalaý bala edi.

— Iá, ana júregi qashanda sol ǵoı. Bala - bala deıdi de turady ǵoı ol jaryqtyq.

— Siz sol oqıǵanyń kezinde Almatyda ma edińiz? Oı, keshir, Torǵyn, taǵy da siz deppin - aý. Úırenbeı jatqandyq qoı. Kishkene boıym úırenip alǵan soń «senge» kóshemin ǵoı. Iá. Ne boldy ózi?

— Almatyda bolatynmyn. Biraq basy-qasynda bolǵan, ne bolyp, ne qoıǵanyn kózimmen kórgen emespin. Al oılana kelseń, bul keıbir saıaz oılylardyń arandatýy ekeninde sóz joq. Bul bir kadrlyq bolyp soǵyp ótken quıyn. Men birde osy Aıagózge qonaqqa kelip, «Aqqum», «Iýran» ánderin úırenip qaıtqanym muǵalimderdiń de nazaryn aýdaryp edi.

— Oı, Torǵyn, esinde me, biz jastar uıymyna múshe bolyp ótýge qalaı daıyndalyp edik.

— Esimde bolmaı. Ol bir umytylmas oqıǵa bolyp edi ǵoı. Aýdanǵa, raıkom búrosyna qalaı barǵanymyzdy, kim qandaı suraq qoıdy, qalaı dep jaýap berdik, jyr ǵyp aıtýshy edik. Bizden keıingiler aýzyn ashyp, kózin jumyp tyńdaıtyn. «Jastar jınalysyna bara jatyrmyz, saıası sabaqqa bara jatyrmyz» degen jaýapty qandaı maqtanysh sezimmen, úlken mánmen aıtatyn edik. Tabanda eresek, tabanda saıası qaıratker bola qalyp, ózimizde bir jınaqylyq, jaýaptylyq paıda bolýshy edi.

— Paı, shirkin, sol bir kúnder deseńshi! Sonan soń taǵy bir ǵajaby birimizdi birimiz, eki alǵany úshin, mektepke kir kıimmen kelgeni úshin, qoǵam jumysyn jaman atqarǵany úshin betiń bar, júziń bar demeı, jınalysta sybap turyp synaıtynbyz. Al soǵan eshkim ókpelemeıtin, kaıta sol kemistigin jóndeýge, qaıtalamaýǵa tyrysatyn.

— Al kázir atajaý bolyp shyǵa keledi. Bir jınalysta sóıleımin dep kúlli bastyqtarymdy teris qaratyp aldym. Jınalystyń erteńinde bir shtrafnık bastyǵymyz «pensıaǵa bara qoıyńyz» dep shyǵa kelipti. Eregistim de «Aldymen seksenge, jetpiske kelgenderdi shyǵar, men solardan keıin ázir turaıyn»,—dedim. Kázir bar bilgen aıla-amaldaryn jumsap, menen qutylý sharasyn jasap jatyr. Eregesip, aryz bermeı men de júrmin. Meniń bir áriptesim «Torǵyn, seniń boıynda jas kezińnen qalǵan perejıtkań — minezin bar, sony qoımasań, halyń kıyn. Bastyqtardan keshirim sura, sen kishireıe sal» deıdi. Ol bolmaıdy dep men júrmin.

— Shtrafnıgiń qalaı? Ondaı bastyqtar da bola ma?

— Pole, Vera, bul kúnde ne joq, baýyrym, «súıeýshim myqty bolsa, súıek jutsam da qaqalmaımyn» degen maqal da shyqty ǵoı. Ol bir súıek jutyp, qaqalmaı, bir kreslodan bir kresloǵa qonjıǵan bireý.

— E, kázir ondaılardan arylamyz dep jatyrmyz emes pe!

— Arylamyz, sózsiz arylamyz. Biraq «balta siltegenshe, dóńbek jal taýyp» jatqandar da jeterlik.

— Iá. Búgingi jastar bizden múlde basqa. Bizdiń maqsatymyz oqý, bilimdi maman, úlgili adam, ıntellıgent bolý edi. Instıtýt, ınjener degen uǵymdar biz úshin kóktegi juldyz sekildi edi. «Shirkin!» dep armandaıtynbyz.

— Jeke bastyń qamy, óziń úshin eńbek etý, óz múddeń, óz janyńdy ol kezde ekinshi kezekte turýshy edi. Eń aldymen memleket múddesi, halyq qamy deýshi edik. Qoǵamdyq is birinshi kezekte turýshy edi. Ar, ujdanǵa kir keltirý bolmaıtyn. Áldeneden kináli bolyp, jınalysqa túsý degen ólimmen teń uıat edi..

— Aıttym ǵoı, Torǵyn. Kelip-aq qaldyq. Mynaý Birinshi Almaty emes pe? Qarashy óziń?

— Solaı eken, — dedim men.

Vera ekeýmiz telefonymyzdy, adresterimizdi almasyp, jeksenbi kúni habarlasatyn bolyp poıyzdan tústik.

---