InfoHub Logo

Ult kóshbasshysy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń: «Táýelsizdik - san býyn babalardyń, qasıetti jerimizdiń árbir qadamyn qorǵaý úshin tógilgen ólsheýsiz qany men teriniń óteýi.

Táýelsizdik - keshegi batyr babalar ósıet etkendeı, qazaqstandy qasyq qany qalǵansha qorǵaý jónindegi árbir azamattyń qaısar sheshimi bolyp tabylady. Azattyq jolyndaǵy jankeshti qadamdarymyz aqtaldy. Ol búgingi urpaqtyń «Máńgilik el» ıdeıasynyń aınalasyna birigýi», -  degen bir aýyz sózi bárimizdiń sanamyzdy silkıtini anyq. 

Shyn máninde azattyqtyń aq tańyn biz uzaq kúttik. Aqyry ǵasyrlar boıy ańsaǵan armanymyzǵa qol jetkizdik. Alasapyran ýaqytta eldiń tizginin qolyna alyp, barlyq qıyndyqtan alyp shyqqan Elbasynyń kóregen saıasaty búginde óz jemisin berdi. Muny bir aýyz sózben aıtyp jetkizý qıyn.

Iá, búginde aty álemge belgili elder de azattyq týyn birden tige almaǵan. Jyldar boıyna qan tógispen kelgen bostandyq ta, aqylmen sheshilge azattyq ta bar. Osy múmkindikke qol jetkizgen halyqtar birden memlekettik maqtanyshyna aınalar, eldiń eńsesin kóteretin, ulttyń rýhyn oıatatyn, ózgelerge bostandyqtyń belgisin aıǵaqtaıtyn eskertkishter salady. Máselen AQSH-taǵy Bostandyq eskertkishi álemdegi eń úlken ári bıik músin. Bul sol elde ǵana bar, sol elge ǵana tán eskertkish. 

Tarıhy tereńde jatqan eskertkishtiń álem nazaryn aýdaratyny  sonshalyqty, AQSH-qa aıaq basqan árbir adam eń aldymen sonda barady. AQSH táýelsizdiginiń deklarasıasy qabyldanǵan kúni taıǵa tańba basqandaı etip jazylǵan  muranyń myqtylyǵy sondaı, ol áli kúnge syr bermegen. Bıiktigi 93 metrdi quraıtyn alyp eskertkishtiń eldiń maqtanyshyna aınalǵany sonshalyqty, onsyz AQSH-ty elestetýdiń ózi qıyn kórinedi. Osyndaı maqtanyshtan da bolar,  1883 jyly amerıkalyq Emma Lazarýs «Jańa Koloss» dep atalatyn soneta jazǵan.   
1936 jyly 28 qazanda eskertkishtiń elý jyldyǵyna baılanysty AQSH prezıdenti Franklın Rýzvelt: «Bostandyq pen beıbitshilik - tiri zattar. Olar árdaıym umyt bolmaýy úshin árbir urpaq ony saqtap, oǵan jańa ómir syılaýy kerek» degen. 

Rasynda da arada ǵasyr ótse de amerıkalyqtar dúnıeniń tórt buryshyna tanymal tarıhı dúnıege árqashan jańa kózqaraspen qaraıdy. Ulttyq park qaramaǵyndaǵy  qundylyqty qorǵaýdy memleket óz baqylaýyna alǵan. 

Álemde 200-den astam memleket óz táýelsizdikterin tý etip otyr. Olardyń bostandyqqa qalaı qol jetkizgenderi uzaq áńgime. Osy jolda qanshama qan, kóz jasy tógildi. Baqytty bolashaq úshin kúrestiń jeńisi jan rahatyna bólep, jemisinen dám tatqandar  naǵyz baqytty jandar.   
Atalarymyzdyń armanyna qol jetkizgen qazaq ulty da qasıetti Táýelsizdikke jetý jolynda ár halyqtyń bastan keshken ózindik tarıhy bar. Egemendiktiń belgisi retinde dúnıejúziniń biraz elinde táýelsizdik eskertkishteri ornatylǵan. Qazaq jerinde de kóptegen eskertkishter Táýelsizdigimizben tikeleı baılanysty. Máselen Almatydaǵy Táýelsizdik monýmenti, jurt jaqsy biledi. Al, elimizdiń basqa qalalarynda ornatylǵan Táýelsizdik eskertkishterin kim qanshalyqty biledi?  Álemniń ózge elderindegi Táýelsizdik eskertkishteri týraly she? Qanekeı, solardyń birazyna toqtalyp óteıik. 

Elimizde 2009 jyly Astananyń jańa alańynda «Qazaq eli» monýmenti boı kóterip, Qazaqstannyń táýelsizdik rámizine aınaldy. Eskertkishtiń bıiktigi  91 metr. Bul egemendik alǵan 1991 jyldy meńzeıdi. Óte ádemi jasalǵan eskertkish eldigimizdi kórsetetin birden bir  mura. 
2006 jyly Táýelsizdik kúni qarsańynda bıiktigi 47 metrlik eskertkish ashyldy.  «Táýelsizdik» dep atalatyn tastyń ushar basyndaǵy altyn tústi kún men qyran el táýelsizdigin pash etedi. 

2009 jyly 22 qyrkúıekte Shymkent qalasynda «Jer-Ana» dep atalatyn Táýelsizdik eskertkishi ashyldy. Bıiktigi 24 metr bolatyn monýment basynda áıel beınesindegi Jer-Ananyń segiz metrlik músini qoıylǵan.  Bul da óz aldyna erekshe áspettelgen.Úsh qyrly dińgek tas  halqymyzdyń birliginiń nyshany bolsa, onyń ár betine uly bılerdiń danalyq sózderi qashap jazylǵan.
2005 jyly kúzde Qaraǵandy oblysynda «Qazaqstan halqynyń birligi» monýmenti ashyldy. Eskertkish  elimizdiń tutastyǵyn jáne Qazaqstan halqynyń yntymaq-birlikke umtylysyn aıǵaqtaıdy. 

Mundaı qundylyqtarymyzdyń qadiri jyl ótken saıyn qadiri arta túseri daýsyz. Qazirdiń ózinde jurtshylyqtyń eskertkishterge degen kózqarasy erekshe. Ol jerge tastan qashalǵan óner týyndysyn jaı tamashalaýǵa emes, babalarymyzǵa bas ıýge, úılengen jastar gúl shoqtaryn qoıýǵa barady. Bul da aǵa urpaqtyń aldyndaǵy paryzymyzdy umytpaǵanymyz.

Iá, el nazaryndaǵy eskertkishter jaıdan jaı qoıylmaıdy. Onyń árqaısysynyń arǵy jaǵynda tarıhı oqıǵalar jatyr. Mysaly Maltadaǵy
«Táýelsizdik» eskertkishin alaıyq. Ol  1979 jylǵy 31 naýryzda bolǵan oqıǵamen tikeleı baılanysty. Sol kúni Brıtanıanyń sońǵy áskerı kemeleri Malta jaǵalaýlarynan shyǵarylyp, halyq 180 jylǵa sozylǵan quldyqtan qutylady.  Brıtanıa bodandyǵynan azattyq alǵan aralǵa Táýelsizdik kúni osylaı jetken. Munyń jobasyn maltalyq premer Dom Mıntoff jasaǵan degen joramal da bar. Óıtkeni ol týǵan jeriniń azattyǵy úshin uzaq jyldar kúreskenderdiń biri eken. 

Endi Ashhabadqa keleıik. Munda bıiktigi 95 metr keletin «Táýelsizdik» monýmenti bar. Bul BUU-nyń 1995 jyly Túrikmenstandy egemen el retinde tanyǵan rámizi retinde ornatylyp, ol altynmen aptalǵan. Mańaıyna túrki halyqtarynyń rýhanı kóshbasshylary Oǵyz han, Qorqyt ata, Tuǵyrylbek jáne Túrkimenbashy Saparmurat Nıazovtyń eskertkishteri qoıylǵan. 

«Táýelsizdik» eskertkishi Latvıa astanasynda da qoıylǵan. 1931-1935 jyldary salynǵan monýment kez kelgen kisige oı salady. Óıtkeni ol  Keńes dáýiriniń soqqysyna da tótep bergen.

Ýkraınanyń Harkov qalasynda 2012 jyly «Táýelsizdik» monýmenti ashylǵan.

Bul tas músinder bizdiń áńgimemizdiń bir bóligi ǵana.  Bizge eń keregi ózge elderde emes, dál Qazaq jerinde boı kótergen eskertkishter kerek. Óıtkeni bolashaq urpaqqa mura deýden buryn azattyqtyń alaýy sekildi Táýelsizdigimizdi máńgi beıneleıtin eskertkishter eldiń maqtanyshy bolyp qala bermek.

Sonymen qosa, oqı otyryńyz: http://www.shieli.gov.kz/m-deniet/tarikhi-m-deni-eskertkishterdi-or-au.html

Aıdana Tasbekova 3 kýrs stýdenti

---