InfoHub Logo

1470 jyly Fransıadaǵy alǵashqy baspahanalar ashylyp, óziniń bastapqy ónimderin bere bastady. Al bul elde gazet shyǵarý isi XVII ǵasyrda paıda bolyp, 1604 jyly alǵashqy gazet «Gazet fransýaz» jaryq kórdi. Artynsha 1611 jyly «Fransýz merkýrııi» dúnıege keldi.

1631 jyly Teofrast Renodo negizin salǵan «Gazet» aptalyq gazeti aqparattarynyń jan –jaqtylyǵymen, ádebı deńgeıiniń joǵarylyǵymen, uzaq ýaqyt úzbeı shyǵyp turǵandyǵymen erekshelenedi. Álemdegi eń alǵashqy jýrnal «Jýrnal de savan» degen atpen 1665 jyly Fransıada dúnıege kelgen. Sonyń izinshe, 1672 jyly jaryq kórgen «Merkúr galan» jýrnalyndaǵy taqyryptardyń jan – jaqtylyǵy, formalarynyń ártúrliligi, keıbir janrlardyń ushyrasyp qalýy - qazirgi jýrnaldarǵa uqsaıdy. Fransıa baspasóz tarıhyndaǵy alǵashqy jekemenshik jýrnal Per de Shamblen de Marıvonyń ıeliginde «Spektater yranse» degen atpen dúnıge kelgen. Al alǵashqy kúndelikti gazet «Jýrnal de Parı» jaryq kórgen tusta, Parıjde 27 gazet shyǵyp turǵan.

1629 jyly koról Lúdovık 13 senzýra týraly zań shyǵarýy baspasózdiń damýyna tejeý boldy. Bul zań boıynsha polısıa men senzordyń ruqsatynsyz eshteńe basylmaıtyn edi. Dinge, korólge, memleketke qarsy dúnıelerdiń basylýyna qatań tıym salyndy. 1660-1756 jyldar aralyǵynda «Baspasózdegi qylmysty isteri» boıynsha jýrnalıser, baspahanashylar, kitap satýshylar Bastılıada bolyp qaıtty. Al baspasózde jibergen kemshilikteri, kiánalary úshin qlim jazasyna kesý isi Fransıada XVIII ǵasyrdyń sońyna deıin jalǵasty.

Eń alǵashqy gazet 1604 jyly jaryq kórýi – Fransıa baspasóziniń alǵa jyljýyna erekshe yqpal etti. Tek óz jerinde ǵana emes, gazet shyǵarý isin Eýropanyń birqatar memleketterine, sonyń ishinde Túrkıaǵa keńinen taratty. 4 ǵasyrǵa jýyq tarıhy bar Fransıa baspasóziniń búgini de, keleshegi de jarqyn. Qazirgi tańda Fransıada 100-ǵa jýyq aptalyq basylymdar shyǵyp turady. Jańa medıaǵa kóshý úderisi júrip jatqanymen, ol bul memlekettegi dástúrli medıany ysyryp tastaı almady. Halyqtyń bári jańalyqtardy gazetterden oqyǵanǵa úırenip qalǵan. Sol sebepti aptalyq gazetter kóptep shyǵarylady.

Búgingi fransýz jýrnalısıkasynda ashyqtyq, erkindik seziledi. Bul memlekette jýrnalıserge aıryqsha quqyq berilgen. Jýrnalıs pen sheneýnik sottasqan jaǵdaıda jýrnalısiń jeńý múmkindigi joǵary. Sondyqtan da, jýrnalıser qatelesýden qoryqpaıdy. Ashyqtyq degenimizge toqtalyp óter bolsaq. Máselen, bizdiń memleketimizdiń parlamentte talqylanǵan jıyndardyń keıbirine eshqandaı jýrnalıser shaqyrylmasa, Fransıada kerisinshe, basy – qasynda jýrnalıser júredi. Kez kelgen qoǵamdyq sharalarǵa atsalysa alady. Bul memleket baspasózinde «Senzýra joq» deýge de bolady. Álemdik reıtıń boıynsha bul memleket senzýrasyz memleketterdiń qataryna kiredi. Jýrnalısıkanyń salalyq túrleri óte jaqsy damyǵan. Sary basylymdardyń úles salmaǵy óte joǵary. Sensasıalyq jańalyqtarǵa jany qumar. Bul eldiń baspasóziniń taǵy bir ereksheligi – kez kelgen jańalyqty sarkazm arqyly jetkizý (Oǵan dálel Qazaqstanǵa kelgen Fransıanyń úkimet basshysyna japqan shapandy keleke etý, taǵy sol sıaqty).

---