InfoHub Logo

Fransıa baspasóziniń qarlyǵashy retinde 1604 jyly jaryq kórgen «Gazet fransýaz» basylymyn aıtamyz. Osy basylymnyń izin jalǵap artynsha jaryq kórgen «Fransýz merkýrıı» gazetin de aıtyp ketpeske bolmas. Jalpy alǵanda álemdegi eń alǵashqy jýrnal - Fransıa memleketinde jaryq kórgen. Ol «Jýrnal de Savan» dep atalatyn basylym edi. Ár elde baspasóz san qıly  qıyndyqtardy basynan ótkergeni belgili. Al Fransıa baspasóziniń tarıhynda dúrbeleń ýaqyt 1629 jylǵy Lúdovıktiń senzýra týraly zań shyǵarýymen kelgen edi. Jalpy «Senzýra» degenimiz sóz bostandyǵyna tyıym salý degen maǵynany bildiredi. Kez kelgen jarıalanýy tıis aqparat, maqala, habar-oshar -barlyǵy derlik qatań súzgileýden ótedi. Bılik óz qaramaǵyna jandaıshap jýrnalıserd tartyp, tikeleı ózderi qalaǵan taqyrypta maqala jarıalatyp otyrǵan. Degenmen senzýra bolǵannyń ózinde muqym el arasynda shyndyq dep shyryldaǵan baspasóz adamdary  kóp bolǵan. Fransıada baspasózde jibergen qatelik degen aıyppen 869 BAQ ókili 1660-1756 jyldary Bastılıada qamaýǵa alynǵan. Bastılıa – ol monarhıa qarsylastaryn qamaýǵa alatyn abaqty.

Bertin kele Fransıa revolúsıasy  jyldary jýrnalıser pikiri qoǵamnyń minberine aınalǵan. 1789-1799 jyldary bolǵan fransıa revolúsıasy baspasózge aıryqsha áser etti. Oı bostandyǵyna shek qoıylmaıtyny jóninde qaýly shyǵyp, nátıjesinde revolúsıaǵa deıin  bar–joǵy 27 gazet shyqqan bolsa, revolúsıadan keıin 250-ge deıin basylymdar shyǵa bastaǵan.

BAQ-tyń qoǵamdaǵy yqpaly edáýir artty. Jýrnalıs Kamıl Demýlen: «burynǵy rejım tusyndaǵy lıstoktar  tek aýa-raıyn jazatyn. Búgingi jýrnalıser –qoǵamdy bıleýshiler» dep baspasózdegi oń ózgeriske sıpattama bergen. Baspasóz qoǵamǵa baǵyt baǵdar berýshi bola bastady. Bastılıa alynǵannan keıin «Parıj revolúsıasy» gazeti jaryq kórdi. Gazettiń ataýynyń ózi bılikke qarsy baǵytta ekenin ańǵartady. «Ulylardyń Uly bolyp júrgeni bizdiń búgijiktegenimizden. Eńsemizdi kótereıik!» dep urandatyp baspasózge jańa bir dem bergendeı boldy.  

Fransıa basylymdary «Saıası», «Arnaýly», «Ekonomıkalyq», «Statısıka» syndy birqatar  salalarǵa bólindi. Sondaı-aq, «Ashett», «Ersan», «Pres de la sıte», «Ekspanson» syndy baspasóz monopolıalary bolǵan. Monopolıalalardyń ishindegi eń bedeldisi dep Roberet Ersan negizin salǵan «Ersan» tobyn aıtýǵa bolady. Ol Fransıanyń 58-ge jýyq basylymyn ýysynda ustaǵan bedeldi monopolıa bolǵan.

Telejýrnaldar tarıhyna toqtalatyn bolsaq kóshbasshysy retinde o«Tele-7 jýr» jýrnalyn aıtamyz. Telekórermenderge  habar taratyp qana qoımaı, sol taqyryptardy talqylaýda aldyna jan salmaǵan. Sondaı-aq, erekshe telejýrnaldyń biri ári biregeıi bolyp «Telerama» jýrnaly sanalady. Ol synı materıaldar jarıalaýymen erekshelendi ári zıaly ókilge arnalǵan elıtalyq basylym boldy.

Ǵylymı jetekshisi:Maıkotova Ǵ. T. , f. ǵ. k. , dosent,  Álim Á, . A. , aǵa oqytýshy.

---