Fızıka pánin oqytý barysynda toptyq ádisin qoldaný
Fızıka pánin oqytý barysynda toptyq ádisin qoldaný
Fızıka pánin oqytý barysynda toptyq ádispen oqytý arqyly oqýshylardyń oılaý qabiletin damyta otyryp pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý
Oqýshylardy tıanaqty bilimmen qarýlandyrý, olardyń dúnıege kózqarasyn qalyptastyrý jas urpaqtardy ómirge, eńbekke daıarlaý – mine bul árbir oqytýshynyń negizgi mindeti.
Qazirgi zaman talabyna saı jańa tehnologıa ádisterin qoldana otyryp oqýshylardy óz betimen jumys jasaýǵa tárbıeleý, úıretý, shyǵarmashylyq qabiletin damytý mysaly fızıkalyq dıktant, test tapsyrmalary, toppen jumys isteý arqyly tirek shemalardy paıdalaný, logıkalyq suraqtar men esepter shyǵartý t. b. ózindik jumystyń negizgi maqsaty - ótken materıaldy qaıtalap bekitý, jalpylaý júıeleý kelesi kezeńdegi oqý materıalyn zerdeleýge kóshýge úlken múmkindik beredi.
Jalpy óz betinshe bilimderin tolyqtyrý, jańa bilimderdi alý tásilderimen bilim beretin oqý oryndarynda - oqýshylardyń tıanaqty bilim alýyn maqsat ete otyryp olardy qarýlandyrý, alǵan bilimderin teorıalyq jáne praktıkalyq máselelerdi sheshýge sanaly túrde qoldana bilý sıaqty aqyl - oı belsendiligin damytý qajet.
Fızıkany oqytý prosesin jetildirý oqýshylardyń tanymdylyq belsendiligimen izdenpazdyǵyn arttyrýǵa negizdelgen oqý - tanymdyq qyzmeti barysynda oqýshylar qajetti kólemdegi bilimdi ıgerip qana qoımaı, tanymdyq qabiletimen shyǵarmashylyq oılaý qabiletin damytady.
Sabaq júrgizý nátıjesinde tájirıbe jınaqtalyp, oqýshynyń bilim sapasynyń molaıa túsýine, tárbıelik sanasynyń tolyǵa túsýine, olardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵynyń deńgeıin arttyryp, tynymsyz eńbeginiń nátıjesinde ıgerýge birsaryndylyqtan qutylýǵa, umtylysyn, izdenisin arttyrýdyń birden bir ádisi toppen oqytý.
1. Topqa bólimdi birneshe ádistermen júrgizýge bolady.
A) oqýshylardyń bilim deńgeıine qaraı ornalastyra bilý jaqsy jáne óte jaqsy oqıtyn oqýshylar qalǵandaryna konsýltant bola alady.
Á) bilim deńgeıine qaraı toptaý. Óte jaqsy meńgergender, jaqsy meńgergender ortasha jáne nasharlar birtindep satylap kóterile alady.
Toptaý ádisteriniń tıimdiligi.
1) oqýshynyń bir - birine joldastyq, dostyq qarym - qatynastary arta túsedi.
2) Bir - birine bar ynta jigerlerimen kómektesýge, úıretýge bolady, úırete júrip ózide úırenedi.
3) toptyń jarystary kezinde, uıymdastyrýshylyǵynyń qabileti arta túsedi.
4) Bir sabaqtyń ústinde birigip, materıaldardy tolyq qamtýǵa múmkinshilik týady.
5) Baǵalaý júıesin salystyrmaly túrde júıeli júrgize alamyz.
6) Oqýshylardyń óz betinshe izdenisteri týyndaıdy, qosymsha oqýlyqtaryn nemese óz oqýlyqtarymen júıeli jumys júrgizýge daǵdylanady.
7) Óz bilimi men joldastarynyń bilimin, saralaı bilýine tolyǵyraq múmkinshilik týady.
Osy maqsatta fızıka páninen sabaq beretin toptarda toppen jumys istep birshama jetistikterge jetýge bolady. Atap aıtqanda sóıleý qabiletteri tómendeý oqýshylardyń ózderi izdenip múmkindikterin salyp topqa óz úlesterin qosady.
Mysaly. «Turaqty toq zańdary» taqyrybyndaǵy sabaqty ótkizý tájirıbemnen.
Úsh topqa úsh túrli tapsyrma beriledi. Suraqtar boıynsha toptaý ádisin paıdalanyp, bilgenderin berilgen qaǵazǵa aqyldasa otyryp jazady. Osydan keıin ár toptan bir oqýshydan shyǵyp óz jumystaryn qorǵaıdy.
I top. Elektr togyna sıpattama jazady.
II top. Turaqty toktyń jumysyn, qýatyn anyqtaıtyn formýlalardy jazady.
III top. Ótkizgishterdi qosý týraly jazady.
«Kýbızm»
Jeke oqýshylarmen jumys júrgizýde «kýbızm» ádisi paıdalanylady.
Ár toptyń ortasynda kýbık tastalady, túsken qyryna sáıkes suraqtar beriledi.
Oı ashar. Oqýshynyń esep shyǵarý daǵdylaryn damytý maqsatynda esepter beriledi.
Ýaqyt aǵymyna saı memlekettik ustanym bilimdi urpaq ósirý bolyp sanalady. Qashanda ozyq oı, tyń tájirıbe kórsetýmen erekshelenetin Nazarbaev zıatkerlik mektepterinde fızıka páninen bilim berý zamanaýı syndarly teorıaǵa negizdelgen tásilmen júzege asady. Maqsat – oqýshynyń pándi tereń túsiný qabiletin damytý, alǵan bilimin synyptan tys, kez kelgen jaǵdaıda tıimdi paıdalana bilýin qamtamasyz etý.
Bul maqsatty júzege asyrý úshin pán muǵalimderi problemalyq (Problem - based learning) jáne zertteý arqyly oqytý (Inquiry Learning) tásilderin qoldanady. PBL tásili oqýshynyń oılaý qabiletin damytýǵa baǵyttalǵan. Oqýshy zertteý júrgizý arqyly jańa materıaldy meńgerip, tájirıbe júzinde de bilimin damytady. Ári jańa talapqa saı saýatty túrde salıqaly tájirıbe jasaýǵa úırenedi. Bul Blým taksonomıasyna sáıkes oqýshylardyń bilimdi meńgerý dárejesin 75 paıyzǵa deıin arttyrýǵa múmkindik beredi. Negizi oqýshynyń eńbegin baǵalaý oqytý men oqýdyń mańyzdy bir bóligi bolyp tabylady. Qalyptastyrýshy taraý boıynsha jıyntyq, ishki, syrtqy jıyntyq baǵalaýy oqýshyǵa oqý maqsattaryna saı belgili bir daǵdyny júzege asyrýǵa, óz biliminiń qaı deńgeıge kóterilgenin anyqtaýǵa múmkindik beredi.
Muǵalim men oqýshy arasyndaǵy baılanys oqýshynyń ózine degen senimin nyǵaıtady. Oqý barysynda pikirimen sanasatynyna, máseleni sheshýde pikirleri esepke alynatyndyǵyna kózderin jetkizedi. Ózindik bilim alý deńgeıin anyqtaıdy. Birlesip talqylaýǵa bolatyn suraqtar aýqymyn keńeıtý, oqýshynyń mektep pen oqýǵa degen jaǵymdy kózqarasyn qalyptastyrady. Oqýshylardyń oqý daǵdylarynyń damýyna yqpal etý úshin túrli ádebıetterden, ǵalamtor kózderinen shaǵyn mátinder alynady. Ony taldaý arqyly oqýshylardyń kommýnıkatıvtik daǵdylaryn jetildirip, ıgergen bilimderin ómirde qoldanýǵa úıretemiz. Fızıkalyq qubylystardy ǵylymı tilde baıandaýǵa jattyqtyramyz.
Mysaly 7 - synypta «Fızıkalyq shamalar jáne ólshemder» bólimindegi «7. 1. 1. 1 fızıkalyq qubylystar, fızıkalyq shamalar jáne ólshem birlikterge mysaldar keltirý» oqý maqsaty boıynsha qalyptastyrýshy baǵalaý júrgizý úshin oqýshylarǵa Jer týraly shaǵyn mátin usynamyz. Oqýshylar mátindi oqyp, ondaǵy fızıkalyq shamalar, qubylystar men uǵymdardy tabady. Mysal retinde qalyptastyrýshy baǵalaý usynamyz. Aıtalyq, Jer – Kún júıesindegi Kúnnen ári qaraı sanaǵanda úshinshi ǵalamshar adamzattyń tirshilik etetin besigi. Jer elıpstik (sobyqshaly) orbıta boıymen sekýndyna 29, 765 km jyldamdyqpen 149, 6 mln km ortasha qashyqtyqta 365, 24 ortasha kún táýligi ishinde Kúndi bir ret aınalyp shyǵady. Oqýshylardyń bilý jáne túsiný daǵdylaryn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan, qubylys, zat, dene, fızıkalyq shamalar, ólshem birlikteri boıynsha túsinikterin ajyrata bilýge usynǵan osyndaı úlgidegi tapsyrmalar testik tapsyrmalarǵa qaraǵanda, ıgergen bilimderiniń jattandy bolmaı, qoldanbaly sıpatta bolýyna jaqsy múmkindik beredi. Qazirgi zaman mektepteriniń túlekterine joǵary dárejedegi quzyrettilikke ıe bolý, óz betimen ómir súrý jáne kásibı shyǵarmashylyq turǵydan daıyn bolý talaby qatań qoıylady. Sondyqtan túlekterge mektep qabyrǵasynda alǵan daǵdylary kez kelgen jaǵdaıda tabysty bolýǵa kómektesýge qyzmet etýi tıis. Zıatkerlik mektepter túlekteriniń adamı qundylyqtary joǵary bolyp, ózderin eliniń patrıoty retinde tanyta bilýleri qajet.
Olar – úılesimdi damyǵan, deni saý, ózin ózi damytýǵa jáne shyǵarmashylyqqa umtylǵan, syn turǵysynda oılaıtyn jáne problemalardy sheshe alatyn azamattar. HHİ ǵasyrdyń jahandaný jaǵdaıynda oqýshylardyń problemalardy sheshýde, taldamalyq, tanymdyq daǵdylaryn damytý, synı turǵyda jáne shyǵarmashylyq oılaýyn, bilimderin óz betinshe úılestire bilýin jáne aqparattyq keńistikte baǵdarlanýyn damytý mańyzdy bolyp tabylady. Joǵary synypta fızıka pánin aǵylshyn tilinde sheteldik áriptesterimizben komandalyq oqytý arqyly iske asyramyz. Bul bizge úsh tuǵyrly til saıasatyn júrgizýge, oqýshylardyń pándi oqytýdaǵy akademıalyq tildi qoldaný daǵdylaryna, leksıka - termınologıalyq tirkesterdi qoldanýdaǵy kedergilerdi jeńýine, oqýshylardyń ózindik qabilettiliginiń joǵary deńgeıine qol jetkizýine jaǵdaı jasaýǵa múmkindik beredi. Búgingi tańda joǵary ıntellekt óte qundy.
Sebebi, jahandaný jaǵdaıynda memleketimizdegi ındýstrıanyń, ekonomıkanyń alǵa jyljýy zıatker, shyǵarmashyl adamdardyń sanyna baılanysty bolmaq. Táýelsizdigimizdiń tuǵyry bıik bolyp, memleketimizdiń órkendeýi bizdiń qazirgi shákirtterimizdiń bilim dárejesine baılanysty bolatyny taǵy anyq. Sondyqtan ustazdar qaýymy oqýshylardyń sapaly bilim alýyna, ǵylym jetistikterin meńgerýlerine óz úlesimizdi qosa bermekpiz.
Fızıka pánin oqytý barysynda toptyq ádispen oqytý arqyly oqýshylardyń oılaý qabiletin damyta otyryp pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý
Oqýshylardy tıanaqty bilimmen qarýlandyrý, olardyń dúnıege kózqarasyn qalyptastyrý jas urpaqtardy ómirge, eńbekke daıarlaý – mine bul árbir oqytýshynyń negizgi mindeti.
Qazirgi zaman talabyna saı jańa tehnologıa ádisterin qoldana otyryp oqýshylardy óz betimen jumys jasaýǵa tárbıeleý, úıretý, shyǵarmashylyq qabiletin damytý mysaly fızıkalyq dıktant, test tapsyrmalary, toppen jumys isteý arqyly tirek shemalardy paıdalaný, logıkalyq suraqtar men esepter shyǵartý t. b. ózindik jumystyń negizgi maqsaty - ótken materıaldy qaıtalap bekitý, jalpylaý júıeleý kelesi kezeńdegi oqý materıalyn zerdeleýge kóshýge úlken múmkindik beredi.
Jalpy óz betinshe bilimderin tolyqtyrý, jańa bilimderdi alý tásilderimen bilim beretin oqý oryndarynda - oqýshylardyń tıanaqty bilim alýyn maqsat ete otyryp olardy qarýlandyrý, alǵan bilimderin teorıalyq jáne praktıkalyq máselelerdi sheshýge sanaly túrde qoldana bilý sıaqty aqyl - oı belsendiligin damytý qajet.
Fızıkany oqytý prosesin jetildirý oqýshylardyń tanymdylyq belsendiligimen izdenpazdyǵyn arttyrýǵa negizdelgen oqý - tanymdyq qyzmeti barysynda oqýshylar qajetti kólemdegi bilimdi ıgerip qana qoımaı, tanymdyq qabiletimen shyǵarmashylyq oılaý qabiletin damytady.
Sabaq júrgizý nátıjesinde tájirıbe jınaqtalyp, oqýshynyń bilim sapasynyń molaıa túsýine, tárbıelik sanasynyń tolyǵa túsýine, olardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵynyń deńgeıin arttyryp, tynymsyz eńbeginiń nátıjesinde ıgerýge birsaryndylyqtan qutylýǵa, umtylysyn, izdenisin arttyrýdyń birden bir ádisi toppen oqytý.
1. Topqa bólimdi birneshe ádistermen júrgizýge bolady.
A) oqýshylardyń bilim deńgeıine qaraı ornalastyra bilý jaqsy jáne óte jaqsy oqıtyn oqýshylar qalǵandaryna konsýltant bola alady.
Á) bilim deńgeıine qaraı toptaý. Óte jaqsy meńgergender, jaqsy meńgergender ortasha jáne nasharlar birtindep satylap kóterile alady.
Toptaý ádisteriniń tıimdiligi.
1) oqýshynyń bir - birine joldastyq, dostyq qarym - qatynastary arta túsedi.
2) Bir - birine bar ynta jigerlerimen kómektesýge, úıretýge bolady, úırete júrip ózide úırenedi.
3) toptyń jarystary kezinde, uıymdastyrýshylyǵynyń qabileti arta túsedi.
4) Bir sabaqtyń ústinde birigip, materıaldardy tolyq qamtýǵa múmkinshilik týady.
5) Baǵalaý júıesin salystyrmaly túrde júıeli júrgize alamyz.
6) Oqýshylardyń óz betinshe izdenisteri týyndaıdy, qosymsha oqýlyqtaryn nemese óz oqýlyqtarymen júıeli jumys júrgizýge daǵdylanady.
7) Óz bilimi men joldastarynyń bilimin, saralaı bilýine tolyǵyraq múmkinshilik týady.
Osy maqsatta fızıka páninen sabaq beretin toptarda toppen jumys istep birshama jetistikterge jetýge bolady. Atap aıtqanda sóıleý qabiletteri tómendeý oqýshylardyń ózderi izdenip múmkindikterin salyp topqa óz úlesterin qosady.
Mysaly. «Turaqty toq zańdary» taqyrybyndaǵy sabaqty ótkizý tájirıbemnen.
Úsh topqa úsh túrli tapsyrma beriledi. Suraqtar boıynsha toptaý ádisin paıdalanyp, bilgenderin berilgen qaǵazǵa aqyldasa otyryp jazady. Osydan keıin ár toptan bir oqýshydan shyǵyp óz jumystaryn qorǵaıdy.
I top. Elektr togyna sıpattama jazady.
II top. Turaqty toktyń jumysyn, qýatyn anyqtaıtyn formýlalardy jazady.
III top. Ótkizgishterdi qosý týraly jazady.
«Kýbızm»
Jeke oqýshylarmen jumys júrgizýde «kýbızm» ádisi paıdalanylady.
Ár toptyń ortasynda kýbık tastalady, túsken qyryna sáıkes suraqtar beriledi.
Oı ashar. Oqýshynyń esep shyǵarý daǵdylaryn damytý maqsatynda esepter beriledi.
Ýaqyt aǵymyna saı memlekettik ustanym bilimdi urpaq ósirý bolyp sanalady. Qashanda ozyq oı, tyń tájirıbe kórsetýmen erekshelenetin Nazarbaev zıatkerlik mektepterinde fızıka páninen bilim berý zamanaýı syndarly teorıaǵa negizdelgen tásilmen júzege asady. Maqsat – oqýshynyń pándi tereń túsiný qabiletin damytý, alǵan bilimin synyptan tys, kez kelgen jaǵdaıda tıimdi paıdalana bilýin qamtamasyz etý.
Bul maqsatty júzege asyrý úshin pán muǵalimderi problemalyq (Problem - based learning) jáne zertteý arqyly oqytý (Inquiry Learning) tásilderin qoldanady. PBL tásili oqýshynyń oılaý qabiletin damytýǵa baǵyttalǵan. Oqýshy zertteý júrgizý arqyly jańa materıaldy meńgerip, tájirıbe júzinde de bilimin damytady. Ári jańa talapqa saı saýatty túrde salıqaly tájirıbe jasaýǵa úırenedi. Bul Blým taksonomıasyna sáıkes oqýshylardyń bilimdi meńgerý dárejesin 75 paıyzǵa deıin arttyrýǵa múmkindik beredi. Negizi oqýshynyń eńbegin baǵalaý oqytý men oqýdyń mańyzdy bir bóligi bolyp tabylady. Qalyptastyrýshy taraý boıynsha jıyntyq, ishki, syrtqy jıyntyq baǵalaýy oqýshyǵa oqý maqsattaryna saı belgili bir daǵdyny júzege asyrýǵa, óz biliminiń qaı deńgeıge kóterilgenin anyqtaýǵa múmkindik beredi.
Muǵalim men oqýshy arasyndaǵy baılanys oqýshynyń ózine degen senimin nyǵaıtady. Oqý barysynda pikirimen sanasatynyna, máseleni sheshýde pikirleri esepke alynatyndyǵyna kózderin jetkizedi. Ózindik bilim alý deńgeıin anyqtaıdy. Birlesip talqylaýǵa bolatyn suraqtar aýqymyn keńeıtý, oqýshynyń mektep pen oqýǵa degen jaǵymdy kózqarasyn qalyptastyrady. Oqýshylardyń oqý daǵdylarynyń damýyna yqpal etý úshin túrli ádebıetterden, ǵalamtor kózderinen shaǵyn mátinder alynady. Ony taldaý arqyly oqýshylardyń kommýnıkatıvtik daǵdylaryn jetildirip, ıgergen bilimderin ómirde qoldanýǵa úıretemiz. Fızıkalyq qubylystardy ǵylymı tilde baıandaýǵa jattyqtyramyz.
Mysaly 7 - synypta «Fızıkalyq shamalar jáne ólshemder» bólimindegi «7. 1. 1. 1 fızıkalyq qubylystar, fızıkalyq shamalar jáne ólshem birlikterge mysaldar keltirý» oqý maqsaty boıynsha qalyptastyrýshy baǵalaý júrgizý úshin oqýshylarǵa Jer týraly shaǵyn mátin usynamyz. Oqýshylar mátindi oqyp, ondaǵy fızıkalyq shamalar, qubylystar men uǵymdardy tabady. Mysal retinde qalyptastyrýshy baǵalaý usynamyz. Aıtalyq, Jer – Kún júıesindegi Kúnnen ári qaraı sanaǵanda úshinshi ǵalamshar adamzattyń tirshilik etetin besigi. Jer elıpstik (sobyqshaly) orbıta boıymen sekýndyna 29, 765 km jyldamdyqpen 149, 6 mln km ortasha qashyqtyqta 365, 24 ortasha kún táýligi ishinde Kúndi bir ret aınalyp shyǵady. Oqýshylardyń bilý jáne túsiný daǵdylaryn qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan, qubylys, zat, dene, fızıkalyq shamalar, ólshem birlikteri boıynsha túsinikterin ajyrata bilýge usynǵan osyndaı úlgidegi tapsyrmalar testik tapsyrmalarǵa qaraǵanda, ıgergen bilimderiniń jattandy bolmaı, qoldanbaly sıpatta bolýyna jaqsy múmkindik beredi. Qazirgi zaman mektepteriniń túlekterine joǵary dárejedegi quzyrettilikke ıe bolý, óz betimen ómir súrý jáne kásibı shyǵarmashylyq turǵydan daıyn bolý talaby qatań qoıylady. Sondyqtan túlekterge mektep qabyrǵasynda alǵan daǵdylary kez kelgen jaǵdaıda tabysty bolýǵa kómektesýge qyzmet etýi tıis. Zıatkerlik mektepter túlekteriniń adamı qundylyqtary joǵary bolyp, ózderin eliniń patrıoty retinde tanyta bilýleri qajet.
Olar – úılesimdi damyǵan, deni saý, ózin ózi damytýǵa jáne shyǵarmashylyqqa umtylǵan, syn turǵysynda oılaıtyn jáne problemalardy sheshe alatyn azamattar. HHİ ǵasyrdyń jahandaný jaǵdaıynda oqýshylardyń problemalardy sheshýde, taldamalyq, tanymdyq daǵdylaryn damytý, synı turǵyda jáne shyǵarmashylyq oılaýyn, bilimderin óz betinshe úılestire bilýin jáne aqparattyq keńistikte baǵdarlanýyn damytý mańyzdy bolyp tabylady. Joǵary synypta fızıka pánin aǵylshyn tilinde sheteldik áriptesterimizben komandalyq oqytý arqyly iske asyramyz. Bul bizge úsh tuǵyrly til saıasatyn júrgizýge, oqýshylardyń pándi oqytýdaǵy akademıalyq tildi qoldaný daǵdylaryna, leksıka - termınologıalyq tirkesterdi qoldanýdaǵy kedergilerdi jeńýine, oqýshylardyń ózindik qabilettiliginiń joǵary deńgeıine qol jetkizýine jaǵdaı jasaýǵa múmkindik beredi. Búgingi tańda joǵary ıntellekt óte qundy.
Sebebi, jahandaný jaǵdaıynda memleketimizdegi ındýstrıanyń, ekonomıkanyń alǵa jyljýy zıatker, shyǵarmashyl adamdardyń sanyna baılanysty bolmaq. Táýelsizdigimizdiń tuǵyry bıik bolyp, memleketimizdiń órkendeýi bizdiń qazirgi shákirtterimizdiń bilim dárejesine baılanysty bolatyny taǵy anyq. Sondyqtan ustazdar qaýymy oqýshylardyń sapaly bilim alýyna, ǵylym jetistikterin meńgerýlerine óz úlesimizdi qosa bermekpiz.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: §36 Dúnıejúzilik muhıt jáne onyń bólikteri
