InfoHub Logo

«Gúl – ǵajaıyp dúnıe»
Synyp oqýshylaryna gúl túrleri, sándik jáne úı ósimdikterin ósirý, baptaý, kútý, gúl erekshelikteri, meken etý ortasy týraly maǵlumat berý maqsatynda «Gúl — ǵajaıyp dúnıe» taqyrybynda tárbıe saǵatyn ótkizdim.
Tárbıe saǵaty synyp jetekshisiniń kirispe sózimen bastaldy. Tabıǵattyń bólinbes bolsheginiń biri — ósimdik. Ósimdik adam balasy úshin, ishse tamaq, kıse kıim, jaqsa otyn, malyna óris, ezine qonys bolǵan. Sondyqtan «Bir tal kesseń, on tal ek», «Atańnan mal qalǵansha tal qalsyn», «Kókti julma kókteı solarsyń» degen danalyq sózderi osy ósimdikti qadirlep, qasterleýden týǵan.«Gúl — dúnıe kórki» desek qatelespeımiz. Gúlderdiń de bizder sıaqty jany bar. Olar adamǵa úlken paıda keltiredi. Keıbir gúlder qorshaǵan ortaǵa jaǵymdy energıa bóledi. Ár adamnyń óziniń súıikti gúli bolady. Merekelerde, týǵan kúnderde, jaqsylyqta gúl syılaý - úlken qurmettiń belgisi. Sondyqtan búgingi tárbıe saǵatymyz osy gúlder álemine arnalady. (Synyp jetekshiniń sózinen keıin «Gúl — tabıǵat baılyǵy» atty teledıdardan beıne materıal tamashalanady).

1 - oqýshy. Tabıǵat búkil tirshilik ataýlynyń qutty qonys mekeni, altyn uıa besigi. Al, adam úshin tabıǵat eń qasıetti de qasterli uǵym. Qazaq halqynyń bar ómiri tabıǵat pen tikeleı baılanysty ótip keledi. Sulý tabıǵatty kózben kórip, janyńmen sezip, sol qalpynda súıe bilý qandaı lázzat! 2 - oqýshy.
Aı, juldyzǵa jyly jel habar berip,
Jan - janýar qýanar toıǵa elirip.
Azaly ań kórpesin silke tastap,
Jer kúlimder, ózine shyraı berip — dep danyshpan Abaı babamyz aıtqandaı kóktem kelse qar erıdi, tabıǵat túrlenedi, tirshilik jandanady. 3 - oqýshy. Halqymyzdyń tabıǵat jónindegi oı - pikirleri tabıǵat qubylystarymen úndesip jatady. Bul qubylystardy Shákárim babamyzdyń óleńderinen de kórýge bolady.

Shymdy jerde kóresiz qara topyraq,
Shirigen shop, tozańnan bolǵan quraq.
Eger oǵan dym tıip, kún jylynsa,
Jan kirip, shóp shyǵady gúl japyraq.
4 - oqýshy.
Gúlder, gúlder, kóp gúlder,
Qyzyl gúlder, kók gúlder
Jaınar kezim keldi dep.
Qanattaryń jelbirep,
Tańmen birge oıanyp
Kún nuryna boıanyp
Kórik berdiń dalaǵa.
T. Moldaǵalıev.

5 - oqýshy.
Gúlder, gúlder ne túrli,
Qulpyrdy da jetildi.
Barlyq dala órtenip,
Bara jatqan sekildi.
Órt degenim — gúl eken,
Otqa uqsap tur eken.
Lúpil qaǵyp júregim
Úzip aldym bireýin
Syılaıyn dep anama.
T. Moldaǵalıev.

(Synyptaǵy qyz balalar gúl beınesinde kıinedi de, gúl beınesinde kıingen qyzdardy ul balalar kópshilikke tanystyrady).
6 - oqýshy. Kóktemniń kórikti gúlderiniń biri — báısheshek. Keıde ony qarǵaldaq dep te ataıdy. Bıiktigi 15sm, erte kóktemde naýryz aıynyń bas kezinde kóktep, búrshik jarady.
7 - oqýshy. Báısheshek.
Men bolamyn qyrlarynda tekemettiń.
Kóktemge alǵash kórik áperetin.
Báısheshekpin, kóktesem qar astynda,
Qys yzǵaryn, qaımyqpaı kóteretin.
Ydyrady muz ben qar,
Men shyqqan soń synalyp.
Ala bulttan juldyzdar,
Qaraǵandaı syǵalap.
Az ómirdiń ózinde,
Ot jalyn bop laýladym.
Soǵylǵan der kezinde,
Kúmis qońyraýlarym.
Elemedim yzǵardy,
Kúnge kúlip qaradym.
Qyzyqtyryp qyzdardy,
Gúlge negiz qaladym.
Orazaqyn Asqar.

8 - oqýshy. Qyzǵaldaq — lalagúldiler tuqymdasyna jatatyn kóp jyldyq ósimdik. «Túlpan» negizinen túrik sózi, bas kıim degen uǵymdy bildiredi. Túrikterde «Túrban» dep atalatyn qyzǵaldaqqa uqsas bas kıim bar eken. Osy ýaqytqa deıin qyzǵaldaqtyń otany — Golandıa bolyp sanalatyn. 2001 jyly Almaty qalasynda «Qyzǵaldaq jáne adam» atty halyqaralyq festıvál ótkizildi. Osy festıválda qyzǵaldaqtyń birinshi otany — Qazaqstan, al ekinshi otany - Golandıa dep habarlandy. Nıderland eliniń hanshaıymy Beatrıs Elbasymyzben kezdesýde: «Uly Jibek joly Eýropa men Azıany jalǵastyrsa, qyzǵaldaq Qazaqstan men Golandıany jáne basqa da elderdi jalǵastyrdy. Qyzǵaldaqtyń Sizdiń elde kezdespeıtin jeri joq ekenine kózimiz jetti. Uly Jibek joly kezinde, qyzǵaldaq álem elderine taralǵany dáleldenip otyr. Sondyqtan qyzǵaldaqtyń otany — Qazaqstan ekenin álem moıyndap otyr» — degen bolatyn.

9 - oqýshy. Qyzǵaldaq.
Kim bilmes qyr arýy qyzǵaldaqty,
Óń berip kórkeıtemiz árbir baqty.
Sáni dep ómiriniń, kóńiliniń,
Syı etip, meni jigit qyzǵa arnapty.
Qyzyl ǵaldaq, aq ǵaldaq,
Qolda bar ne maqtalmaq.
Qazaqstan ejelden,
Alýan gúlder japqan baq.
Uqsaıdy oǵan qońyraý,
Árkimge tıis ol unaý.
Qurta almady san taptap,
Qazaqpenen ony jaý.
Keń tesinen dalanyń,
Syılar shattyq, maǵan muń.
Qorǵap, tamǵan dep qalam,
Qany ma ata - babamnyń?
Jumyrtqa ma jýrek pe?
Sham ba janǵan túnekte,
Urpaqtarym, qasterle,
Gúlińdi de júdetpe.
Bizderde alýan bar ǵaldaq,
Shyǵady erte qarsaldaq.
Shetel alyp baıypty,
Qalmaıyq bizder tal qarmap.
Shetelge paıda pul bolyp,
Kulpyrdy alýan túrge enip.
Qymbattap ata mekenge,
Oralman gúl bop júr kelip.
Orazaqyn Asqar.

10 - oqýshy. İnjýgúl — bul da lalagúldiler tuqymdasyna jatady. İnjýgúldiń hosh ıisi, kóz qýantar ádemi gúlderi kez kelgen adamdy tolǵandyrmaı qoımaıdy. Maı aıynyń alǵashqy kúnderi búkil Parıj injýgúlge malynyp ketetin kórinedi. Bul kúndi «İnjýgúl kúnderi» dep meıramǵa aınaldyrǵan. Ýaqytynda ataqty sazger P. I. Chaıkovskıı «Men injýgúldi gúlder patshasy dep bilem», - degen eken. Bir qyzyǵy ol súıikti gúline arnap mýzyka emes, óleń shyǵarǵan. Al, ol sózge sazger A. S. Arenskıı mýzyka jazǵan. Sonymen halyq arasynda «Dem berýshi», «Shabyt berýshi» atalǵan injýgúl, Qazaqstanda tek Oral óńirinde ósedi.

Mańǵystaý oblysy, Munaıly aýdany,
Mańǵystaý selosy, №1orta mekteptiń
ınformatıka páni muǵalimi Karshygaeva Gýlbaný