InfoHub Logo

Ǵumar Qarashev (1875-1921jj) – qoǵam qaıratkeri, oıshyl aqyn. Jastaıynan jetim qalyp, aǵaıyn-týysynyń qolynda ósti. Saýatyn aýyl moldasynan ashyp, 1902 jyldan bastap aýylda balalardyń zeıinin ashýmen aınalysty. Jastaıynan jańalyqqa jany qumar bolǵandyqtan, óz jolyn ol tek muǵalimdikpen shektep qoıǵan joq. «Qazaqstan», «Durystyq joly» gazetterin, «Muǵalim» jýrnalyn shyǵarýǵa, jáne olardyń saıası-mádenı áleýetin kóterýge belsendi múshelerdiń biri retinde atsalysty. 1917-19 jyldary bolǵan Alash qozǵalysyna aralasty. 1917 jyly Alashorda partıasy jarıalanǵan Orynborda ótken jalpyqazaq sezine qatysyp, soǵan baılanysty baıandama jasady. Maqalalary HH ǵasyrdyń basynda gazet-jýrnaldarda shyǵaryla bastady. Óz eńbekterin Bókeı eliniń bir balasy, Ǵumar Qarash balasy, Ǵ.Q., Ahýnd Ǵumar Qarashuly, Orazaqaı, Qazaqaev, Ǵumar Qarashev degen esimdermen jarıalap otyrǵan. Sonymen qatar Ǵabdolla Mushtaq (Allanyń zerdeli quly) atty búrkenshikpen «Aıqap» jýrnaly men «Qazaq» gazetine maqalalar jazyp turdy.

Endigi kezekte, «Qazaqstan» gazeti haqynda aqparat bere ketsem. Atalmysh gazet 1911 jyldan 1913 jyldyń shilde aıyna deıin Orda qalasynda, 1913 jyldyń aıaǵyna deıin Oral qalasynda shyǵarylyp turdy. Bul gazettiń ereksheligi, onyń demde toqtatylyp qalmaýynan. Mysalǵa alar bolsaq, Troısktegi «Qazaq» gazeti men Peterbýrgtegi «Serke» gazeti bir ǵana sanynan keıin jabylyp qalǵan bolatyn, alaıda osy gazetter men «Qazaqstan» gazetiniń ustanymdary uqsas boldy. «Qazaqstan» gazeti demokratıalyq baǵytty ustandy. Gazet betindegi maqalalar úsh tilde, ıaǵnı qazaq, orys, tatar tilderinde jarıalanyp otyrdy. Jalpy 18 nómiri jaryq kórdi.

Ǵumar Qarashevtiń osy «Qazaqstan» gazetine «Bala tulpar» (Ýfa, 1911), «Aǵa tulpar» (Orynbor, 1914), «Qarlyǵash» (Qazan, 1911), «Týmysh» (Ýfa, 1911), «Turymtaı» (Ýfa, 1918) atalatyn bes poezıalyq, «Oıǵa kelgen pikirlerim» (Orynbor, 1910), «Órnek» (Ýfa, 1911), «Bádel qajy» (Qazan, 1913) deıtin úsh zertteý kitaby jaryq kórgen. Aqynnyń ómirlik maqsatynyń biri – halyqqa qyzmet qylý edi. Tildiń saqtalýyna basa nazar aýdardy. Óleń tolǵaýlary fılosofıalyq oı-pikirge baı. Ásirese, rýhty ońaltý máselesin túbirlep zerdelegen. Oǵan mysal retinde, «Oıǵa kelgen pikirlerim» degen fálsafalyq eńbeginde ol izdengisi kelmeıtin bir muǵalimge: «Rýh týraly tórt kitap oqyǵannan góri, Mýhammed Ǵabdýdyń Bahra súresi týraly táfsirin oqyǵanyń durysyraq shyǵar», - dep aıtqanyn jazady. Bul aıtqan sózimen ol basty ıslam kitaptaryn oqyma dep turǵan joq, aıtpaǵy kanondardy taptaýryn etpeı, tazartý hám taratý máselesi.

Qorytyndylar bolsam, «Qazaqstan» gazeti tarıhta Qazaqstan ataýyn alǵash qoldanýymen erekshe este qalǵan gazet. Bul gazettiń tabylǵan, qolda bar 16 sany búginde Batys Qazaqstan oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıynyń qorynda saqtaýly tur.

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetiniń 1 kýrs stýdenti Zeınýllaeva Alýa Erkenovna

---