InfoHub Logo

Qoǵamnyń basty qozǵaýshy kúshi- jastar. Al búgingi tańda bizdiń sol «qozǵaýshy kúsh» dep senim artyp otyrǵan, el qorǵany bolar jigitterimizdi kóbine bazarlarda, arba súırep júrgen keıipte kezdestirip jatamyz. Sonda, keshegi aıbyndy kóktúrikter urpaǵy jaldamaly jumysshynyń jaǵdaıyna jetkeni me? Álde eldegi jumyssyzdyq máselesi olarǵa basqa shara qaldyrmady ma? «Qaıda istese de meıli, azyn aýlaq aqshanyń ózi jerde jatqan joq», dep te aıtyp jatady, bir jaǵy bul oıdy da quptaısyń, alaıda, atam zamannan qazaqtar namysshyl kelgen ult, al qazir sol namysyn nanǵa aıyrbastaǵany ma?

Birinshi toqtala ketkim kelip otyrǵan másele, eldegi jumyssyzdyq, nemese «tamyryn jaıǵandar» (túsingen adamǵa) máselesi. Jalpy, jumyssyzdyq árbir qoǵamda bolyp turatyn qubylys. Jemqorlyq sekildi, jumyssyzdyqty da túbimen joıý múmkin emes. Oqýyn qyzylǵa bitirip te óz mamandyǵymen jumys istemeı, basqa birdemeni oılap, sońynda dymsyz qalyp, osyndaı qara jumys jasaıtyndar jáne bar. Endi, atap ótken tamyryn jaıǵandar máselesi. Menińshe, bul turǵyda bári túsinikti, basqany emes óz adamyn jumysqa alatyndar, nemese sol atalmysh tanysynyń arqasynda jumysqa turatyndar. Al tanysy joqtar qoldaryna bir qaǵaz dıplomyn ustap, turǵan ornynda turyp qalady. Alaıda aqshanyń quny adamnan qymbat zamanda bir orynda uzaq tura almaısyń, ıa kún kórisińe bir nápaqa tabý zorynda qalasyń, ıa kedeıshilikte ómir súresiń.

Ekinshi másele, sharasyzdyq. Kóbine otbasylyq jaǵdaıyna baılanysty bolyp jatady. Máselen, men osy taqyryp aıasynda bir maqala oqyǵan bolatynmyn. Maqalada bazarda arbamen júrgen balaǵa nege bul isti istep júrgeni jóninde suraq qoıylady. Jas jigit te, birinshiden, aýylda jumys joqtyǵyn, ekinshiden anasynyń jalǵyzbasty ekendigin aıtady. Jastaıynan sondaı qara jumys jasap, anasyna salmaq salmaý maqsatynda, tipti artynan ergen ini-qaryndastaryn Almatyǵa oqýǵa túsirýge nıetti ekenin jasyrmady. Alaıda jumysynyń sharshatqany sonshalyq, kireberiste turǵan kúzetshige qarap, arbakesh emes, bolmaı bara jatqanda kúzetshi bolǵysy keletinin ashyq aıtypty.

Deıturǵanmen, sharasyzdyqqa tek otbasylyq, áleýmettik, toptyq, taptyq faktorlar ǵana emes, sonymen qosa óziniń ótkende istegen qımyl áreketi de jatady. Endi- endi qoǵam qataryna enip kele jatqan balalar ádette durys emes nárselerge áýestenip, sol joldan shyǵa almaı qalyp jatady. Mysal retinde, táýeldilik (alkogolızm, shylym shegý) jáne azarttyq qumartý (oıyndarǵa aqsha tigý, karta t.s.s). Nátıjesinde, oqý joq, jumys joq, ózderine degen syılastyq taǵy joq. Sodan keıin de ne adamǵa, ne Allaǵa paıdasy joq adamdar qatarynda júrip, aqyr sońynda osylaı bazar aralap, bireýdiń buıryǵyn oryndap júredi.

Úshinshi másele, Qazaqstanda turyp, qazaqtyń erdeı jigitteri bazarlarda júr, esesine kósheniń árbir shetinde «samsa» satqan ózbekten, «kebab» satqan túrikten kóbin kórmeısiń. Aıta ketkenim mysal árıne, biraq bylaı oılanyp qarasaq, kafelerdiń nemese tez tamaqtaný oryndarynyń (zabegalovkı) negizin salýshylardyń basym kópshiligi ózge ult ókilderi. Basqa ultqa qarsylyǵym joq, biraq, óz elinde júrgenderdiń múmkindigi ózgelerden kem bolǵanyn kórý janyma batady. Osy tusta, «basqaǵa kelgende - baladaı tatý, qazaqqa kelgende - qabaǵy qatý» degen sózder eriksiz eske túsedi, shynynda, basqa shalynsa qamyǵyp, qazaq shalynsa qýanatyn zaman sekildi.

«Qazaq ta adam balasy ǵoı, kóbi aqylsyzdyǵynan azbaıdy, aqyldyń sózin uǵyp alarlyq júrekte jiger, qaırat, baılaýlylyqtyń joqtyǵynan azady. Bilimdi bilse de, arsyz, qaıratsyzdyǵynan eskermeı, ustamaı ketedi. Jamanshylyqqa bir eligip ketken soń, boıyn jıyp alyp keterlik qaırat qazaqta kem bolady» - Abaıdyń on tórtinshi qara sózi. Tilge tıek etip aıta ketken úsh máseleni úsh sóılemde osy qara sózben qorytyndylamaqpyn.

Zeınýllaeva Alýa Erkenovna

---