Jańa sózderdiń jasalýy
Qazaq tili 5 - synyp
Sabaqtyń taqyryby: Jańa sózderdiń jasalýy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa neologızmderdiń ózine tán erekshelikterin, jasalýyn mysaldar arqyly túsindirip, jattyǵý jumystaryn júrgizý;
Damytýshylyq: Oqýshylardyń oılaý, este saqtaý, oı jınaqtaý erkin sóıleý qabiletterin arttyrý;
Tárbıelik: Mátin arqyly halqymyzdyń salt - dástúr, ádet - ǵurpyn dáripteý, oqýshy boıyna patrıottyq sezim uıalatý.
Sabaqtyń túri: dástúrli sabaq.
Sabaqtyń kórnekiligi: tirek syzbalar, taratpa materıaldar, túrli tústi qaǵazdar
Ádis - tásilder: túsindirý, jattyǵý, oı jınaqtaý, suraq - jaýap, oı tolǵaý
Sabaq tıpi: jańa sabaq
Sabaq barysy: a) Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylardy sabaqqa daıyndaý. Yntymaqtastyq atmosfera qurý - ózara tilek aıtý
á) Úı tapsyrmasyn tekserý
«Túrtip alý» strategıasy arqyly oqýshylardyń ótken sabaqtaǵy bilimderin bekitý, ıaǵnı berilgen mátinnen kónergen sózderdi terip alý.
İ jup Eki shonjar bul joly hannyń aıtqanyna qarsy bolyp jatady. Han nókerin ertip, seıilge shyqty. Jandaral keldi, jandaral keldi,- degen habar jurtty dúrliktirdi. Han buıryǵan soń, amal joq, ýázirleri ózara aqyldasyp, izdeýge kiresedi. Bastaryndaǵy dýlyǵa jaǵylary, belderindegi kisileri, asynǵan bes qarýlary túgelinen bir mıasardyń qolynan shyqqandaı.
İİ jup Syban, Tobyqty, Kereı, Ýaq, bolystary, kandıdattary, dolynjy bıleri qastaryna tilmashtaryn alypty. Ulyq úılerinen ýrádnıkter, strajnıkter de shyqty. Mynaý jalǵyz oıaz emes, kóp tóreniń toby ǵoı. Buny bıyl Qunanbaı ózi aǵa sultan bolǵannan keıin osy Tobyqtyǵa bolystyq starshyn etkendi.
İ jup
Badana kózdi kireýke
Jaýǵa qarsy jetpegen,
Jel aıyrdyń oǵy ótpegen,
Satýǵa basyn surasań,
Myń dildá da jetpegen. (Er Tarǵyn)
İİ jup
Aldyna dabyl tóńkergen,
Artyna saýyt bóktergen...
Baraban soǵyp, shyń qaǵyp. (Qobylandy )
- Kónergen sózder degenimiz ne?
- Neshege bólinedi?
- Arhaızm degenimiz ne?
- Istorızm degenimiz ne?
b) Jańa sabaq
Jańa sózder - Tilde jańa uǵymdardy bildiretin sózder nemese(nologızm, grek)- qoǵamdyq qatynastardyń, ǵylym men tehnıkanyń, mádenıettiń ósip, damýyna baılanysty tilge engen sózder men sóz tirkesteri, frazelogıalyq oralymdar. Neologızm leksıkalyq jáne sematıkalyq bolyp ekige bólinedi. Leksıkalyq neologızmge jańa uǵymdardyń týýymen birge paıda bolǵan jańa sózder jatsa, semantıkalyq neologızm dep sózbe – sóz aýdarý arqyly tól sózge qosylǵan jeke maǵynany aıtýǵa bolady. Olar tilge alǵash engen kez inde ǵana jańa sóz bolýdan qalady. Mysaly, kompas, kosmonavt, spýtnık, qor, keste, shart, qorǵaý, júıe, taldaý. Olar tól sózben aýdarylǵanda negizgi sózdik qordyń negizinde sóz týdyrýdyń barlyq tásilderi arqyly jasalady. Aıaldama, ómirsheń jurnaqtar jalǵaný arqyly, balmuzdaq, baspasóz, zeınetaqy, birigý arqyly, jer serigi, ǵarysh kemesi tirkesý jolymen, TMD, AlMÝ qysqarý jolymen degen sózder alǵash paıda bolǵan kezde jańa sózder bolatyn. Keıin bular qoldanyla kele jańa sóz bolýdan qaldy. Jıi qoldanylatyn sózderdiń qataryna engen bul sózder sońǵy jyldary ǵarysh, ǵaryshker, jer serigi degen qazaqtyń tól sózderimen berilip, jańa sózder bolyp eseptelip júr. Osy tektes jańa sózderdiń qataryna jolserik, úntaspa, jedelhat, saıajaı, ermeksaz, teńge, qujat, otbasy, keden, zeınetaqy, zeınetker, synyp, únqaǵaz, jáne taǵy sózder jatady.
Sońǵy jyldary qazaq tiliniń mártebesi ósip, qoldanylý aıasy keńeıýine baılanysty ósimdik, baý - baqsha salasyna qatysty tilimizge kóptegen jańa sózder endi: jylyjaı, qyzanaq, oramjapyraq, jasýsha, aǵza, t. b.
Muǵalim: Sharıpova Botagóz Ermeshqyzy
leech=https://yadi.sk/i/aThTLCnouk3X2Q]Jańa sózderdiń jasalýy júkteý[/leech]
Sabaqtyń taqyryby: Jańa sózderdiń jasalýy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa neologızmderdiń ózine tán erekshelikterin, jasalýyn mysaldar arqyly túsindirip, jattyǵý jumystaryn júrgizý;
Damytýshylyq: Oqýshylardyń oılaý, este saqtaý, oı jınaqtaý erkin sóıleý qabiletterin arttyrý;
Tárbıelik: Mátin arqyly halqymyzdyń salt - dástúr, ádet - ǵurpyn dáripteý, oqýshy boıyna patrıottyq sezim uıalatý.
Sabaqtyń túri: dástúrli sabaq.
Sabaqtyń kórnekiligi: tirek syzbalar, taratpa materıaldar, túrli tústi qaǵazdar
Ádis - tásilder: túsindirý, jattyǵý, oı jınaqtaý, suraq - jaýap, oı tolǵaý
Sabaq tıpi: jańa sabaq
Sabaq barysy: a) Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylardy sabaqqa daıyndaý. Yntymaqtastyq atmosfera qurý - ózara tilek aıtý
á) Úı tapsyrmasyn tekserý
«Túrtip alý» strategıasy arqyly oqýshylardyń ótken sabaqtaǵy bilimderin bekitý, ıaǵnı berilgen mátinnen kónergen sózderdi terip alý.
İ jup Eki shonjar bul joly hannyń aıtqanyna qarsy bolyp jatady. Han nókerin ertip, seıilge shyqty. Jandaral keldi, jandaral keldi,- degen habar jurtty dúrliktirdi. Han buıryǵan soń, amal joq, ýázirleri ózara aqyldasyp, izdeýge kiresedi. Bastaryndaǵy dýlyǵa jaǵylary, belderindegi kisileri, asynǵan bes qarýlary túgelinen bir mıasardyń qolynan shyqqandaı.
İİ jup Syban, Tobyqty, Kereı, Ýaq, bolystary, kandıdattary, dolynjy bıleri qastaryna tilmashtaryn alypty. Ulyq úılerinen ýrádnıkter, strajnıkter de shyqty. Mynaý jalǵyz oıaz emes, kóp tóreniń toby ǵoı. Buny bıyl Qunanbaı ózi aǵa sultan bolǵannan keıin osy Tobyqtyǵa bolystyq starshyn etkendi.
İ jup
Badana kózdi kireýke
Jaýǵa qarsy jetpegen,
Jel aıyrdyń oǵy ótpegen,
Satýǵa basyn surasań,
Myń dildá da jetpegen. (Er Tarǵyn)
İİ jup
Aldyna dabyl tóńkergen,
Artyna saýyt bóktergen...
Baraban soǵyp, shyń qaǵyp. (Qobylandy )
- Kónergen sózder degenimiz ne?
- Neshege bólinedi?
- Arhaızm degenimiz ne?
- Istorızm degenimiz ne?
b) Jańa sabaq
Jańa sózder - Tilde jańa uǵymdardy bildiretin sózder nemese(nologızm, grek)- qoǵamdyq qatynastardyń, ǵylym men tehnıkanyń, mádenıettiń ósip, damýyna baılanysty tilge engen sózder men sóz tirkesteri, frazelogıalyq oralymdar. Neologızm leksıkalyq jáne sematıkalyq bolyp ekige bólinedi. Leksıkalyq neologızmge jańa uǵymdardyń týýymen birge paıda bolǵan jańa sózder jatsa, semantıkalyq neologızm dep sózbe – sóz aýdarý arqyly tól sózge qosylǵan jeke maǵynany aıtýǵa bolady. Olar tilge alǵash engen kez inde ǵana jańa sóz bolýdan qalady. Mysaly, kompas, kosmonavt, spýtnık, qor, keste, shart, qorǵaý, júıe, taldaý. Olar tól sózben aýdarylǵanda negizgi sózdik qordyń negizinde sóz týdyrýdyń barlyq tásilderi arqyly jasalady. Aıaldama, ómirsheń jurnaqtar jalǵaný arqyly, balmuzdaq, baspasóz, zeınetaqy, birigý arqyly, jer serigi, ǵarysh kemesi tirkesý jolymen, TMD, AlMÝ qysqarý jolymen degen sózder alǵash paıda bolǵan kezde jańa sózder bolatyn. Keıin bular qoldanyla kele jańa sóz bolýdan qaldy. Jıi qoldanylatyn sózderdiń qataryna engen bul sózder sońǵy jyldary ǵarysh, ǵaryshker, jer serigi degen qazaqtyń tól sózderimen berilip, jańa sózder bolyp eseptelip júr. Osy tektes jańa sózderdiń qataryna jolserik, úntaspa, jedelhat, saıajaı, ermeksaz, teńge, qujat, otbasy, keden, zeınetaqy, zeınetker, synyp, únqaǵaz, jáne taǵy sózder jatady.
Sońǵy jyldary qazaq tiliniń mártebesi ósip, qoldanylý aıasy keńeıýine baılanysty ósimdik, baý - baqsha salasyna qatysty tilimizge kóptegen jańa sózder endi: jylyjaı, qyzanaq, oramjapyraq, jasýsha, aǵza, t. b.
Muǵalim: Sharıpova Botagóz Ermeshqyzy
leech=https://yadi.sk/i/aThTLCnouk3X2Q]Jańa sózderdiń jasalýy júkteý[/leech]
You Might Also Like
