InfoHub Logo

Maqsaty:

— Jańartylǵan bilim berý mazmuny boıynsha oqytýdaǵy jańa ádis-tásilder týraly túsinikterin tereńdetý jáne olardy qabyldaý.

— Jańartylǵan bilim berý mazmuny boıynsha oqytýdaǵy jańa ádis-tásilder durys tańdaý iskerligin qalyptastyrý.

— Jańartylǵan bilim berý mazmuny boıynsha oqytýdaǵy jańa ádis-tásilderge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.

— Jańartylǵan bilim berý mazmuny boıynsha oqytýdaǵy jańa ádis-tásilderdi tájirıbede qoldanýdaǵy tıimdiligi týraly baǵyt-baǵdar alady.

Bilim berý mazmunyn jańartý bilim berýdiń qazirgi zamanǵy úrdisterin jáne qazaqstandyq bilim berýdiń úzdik praktıkasyn kiriktirýge baǵyttalǵan. Bilim berý mazmunyn jańartý sheńberinde oqý baǵdarlamalaryn ázirleý kezinde qazaqstandyq pedagog-praktıkterdiń jáne ǵalymdardyń usynystary eskerilip jasaldy.

Bastaýysh bilim berý maqsaty — kelesi negizgi keń aýqymdy daǵdylarǵa:

— bilimderdi fýnksıonaldyq jáne shyǵarmashylyq qoldaný;

— synı oılaý;

— zertteý jumystaryn júrgizý;

— aqparattyq-kommýnıkatıvtik daǵdylardy paıdalaný;

— ár túrli komýnıkasıa tásilderin paıdalaný;

— topta jáne jeke jumys isteý eptiligi;

— problemalardy sheshý jáne sheshimder qabyldaýǵa ıe oqýshy tulǵasynyń úılesimdi qalyptasýy men damýy úshin qolaıly bilim berý keńistigin qurý.

Pedagogıkalyq ádis-tásilder:

— qundylyqty-baǵdarlanǵan;

— áreketti;

— tulǵalyq-baǵdarlanǵan;

— kiriktirilmeli;

— kommýnıkatıvti ádis-tásilder pán boıynsha oqý baǵdarlamalarynyń qurylymy men mazmunyn qurýdaǵy negizgi baǵdarlar bolyp tabylady.

Oqýshylar barlyq pánderdi oqý kezinde AKT qoldaný daǵdylaryn damytady. Aqparatty izdeý jáne óńdeý barysynda ujymda ıdeıalarmen almasady, óz jumystaryn baǵalaıdy jáne jetildiredi, túrli jabdyqtar pen qosymshalardyń keń aýqymyn paıdalanady. AKT oqýshy biliminiń, olardy tıimdi qoldaný boıynsha daǵdylarynyń damýyna járdemdesedi. Oqý baǵdarlamalarynda oqý maqsattarynyń júıesi túrinde berilgen kútiletin nátıjeler tujyrymdalǵan. Kúndelikti bilim berý úderisi oqý maqsattaryna jetýge jáne oqýshylarda alynǵan bilim men daǵdylardy kez kelgen oqý jáne ómir jaǵdaıynda shyǵarmashylyq paıdalanýǵa daıyndyǵyn qalyptastyrýǵa baǵdarlanǵan.

Oqytý ádis-tásilderi:

Qundylyqty-baǵdarlanǵan tásil-oqýshynyń qundylyqtar júıesin qalyptastyrýshy oqý-tárbıelik úderistiń sáıkesinshe formalary arqyly tulǵanyń ózin-ózi tanytýy úshin alǵysharttar qurýdy kózdeıdi.

Orta bilim berý qundylyqtary:

— qazaqstandyq otansúıgishtik jáne azamattyq jaýapkershilik; qurmet;

— yntymaqtastyq;

— eńbek jáne shyǵarmashylyq; ashyqtyq;

— ómir boıy bilim alý.

Tulǵalyq-baǵdarlanǵan tásil — pedagogtiń nazaryn oqýshy tulǵasynyń tutastyǵyna, onyń tek aqyloıy, azamattyq jaýapkershilik seziminiń ǵana emes, sondaı-aq emosıonaldyq, estetıkalyq, shyǵarmashylyq nyshandary men damý múmkindikterimen qosa rýhanı damýy týraly qamqorlyqqa shoǵyrlandyrýdy kózdeıdi.

Júıelik-áreketti tásil— oqý-tárbıe úderisinde oqýshynyń óz betinshe bilim alýyna baǵyttalyp, osy maqsatta muǵalimniń tıimdi is-árekettiń túrli formalaryn qoldanýyn kózdeıdi.

Kommýnıkatıvtik tásil — birinshi kezekte oqýshylardyń aýyzsha jáne jazbasha sóıleý daǵdylaryn damytýǵa, qarastyryp otyrǵan mátin, qatysyp otyrǵan áńgime mazmunyn túsinip, týyndaǵan jaǵdaıatqa sáıkes tildi qoldanyp úırenýge baǵyttalǵan.

Integratıvtik tásil-oqý úderisin jobalaý jáne ótkizý kezinde ár túrli oqý pánderiniń mazmunyn ózara kiriktirý esebinen oqýshyda álemniń tutas beınesin qalyptastyrýǵa járdemdesedi. Bastaýysh bilim berý mazmunyna ortaq taqyryptardy engizý ár túrli pándik salalardan bilimderdi kiriktirýge jáne sol arqyly alynatyn bilimderdiń fýnksıonaldyǵyna qol jetkizýge múmkindik beredi.

Zertteý tásili — zertteýshilik áreket daǵdylaryn damytýǵa, ǵylymı tanym ádisterimen tanysýǵa járdemdesedi, oqýshylarda tanymdyq qyzyǵýshylyq qalyptastyrady.

Interbelsendi ádis

Interbelsendi ádis – úıretýshi men úırenýshilerdiń ózara árekettesýin oqytýdyń negizi dep tanıtyn jáne sondaı qatynasqa jaǵdaı jasaıtyn ádister. (inter – aralyq, birneshe, action- áreket degendi bildiredi)

Ózara árekettestik ádette, belgili bir máseleni sheshý, ol sheshimniń tıimdiligi

Biz oqytýdy jáne bilim berýdi, eger sabaq barysynda muǵalim men oqýshy arasynda ózara árekettestiktiń joǵary deńgeıine qol jetkizse, «ınteraktıvti” dep ataımyz. Interaktıvti sózi – aǵylshyn tilinen aýdarǵanda týraly áńgimelesý, talqylaý túrinde ótedi. Eń bastysy, munda máseleni sheshý prosesi jaýapqa qaraǵanda mańyzdy ekendigin túsiný qajet. Bul ınteraktıvti ádistiń maqsaty– tek aqparatty berý ǵana emes, oqýshylarǵa jaýaptardy óz betinshe tabý daǵdysyn meńgertý ekendigimen baılanysty.

Interaktıvti negizde oqý maqsaty – bilý emes, úırene bilý

— ózine degen senimge tárbıeleıdi

— sheshendik ónerin jetildiredi

— tanymnyń mánin túsinýge kómektesedi (ıaǵnı, keıde absolútti shyndyq bolmaıtynyn)

— synı oılaý daǵdylaryn damytady

— óz pikirine degen quqyǵyn túısinýi artady Interbelsendi oqytý-áreketpen jáne áreket arqyly oqytý, bul ustanym úlken nátıjelerge jetkizetin tıimdi júıe dep eseptelinedi, sebebi adam sanasynda birinshi kezekte óziniń áreketteri men óz qolymen jasaǵan ister qalady.

Kezinde kóne qytaı ǵulamasy Konfýsıı (Kún-szy) bylaı degen eken: «Maǵan aıtyp berseń – umytyp qalamyn, kórsetseń – este saqtarmyn, al ózime jasatsań – úırenemin!» degen pikiri dálel bola alady. Sondyqtan ınterbelsendi oqytý oqýshylardyń oqý úderisindegi belsendi áreketterin úırenýdiń negizgi quraldary án tásilderi retinde tanylady.

Interbelsendi ádiste oqýshylar tómendegideı bilim, bilik, daǵdy, mashyqtarǵa úırenedi:

— tereń oılaný, jeke refleksıalyq qabiletterdi damytý;

— óz ıdeıalary men áreketterin taldaý jáne olarǵa baǵa berý;

— aqparatty ózdigimen túsinip, jan-jaqty taldap, tańdap alý;

— ózdigimen jańa túsinik pen bilim qurastyrý;

— pikirtalastarǵa qatysyp, óz oıy men pikirin dáleldeý;

— sheshim qabyldaý jáne qıyn máselelerdi sheshý;

Sol sebepti ınterbelsendi oqytýda oqýshylar kelesi áreketterdi atqarýǵa daıyn bolý kerek:

— birlesken jumys;

— tanymdyq, kommýnıkatıvtik, áleýmettik turǵydan belsendilik tanytý.

Interbelsendi ádistemesiniń jumys túrleri men áreketteri:

— birlesken jumystar (juptyq, toptyq, ujymdyq),

— róldik jáne iskerlik oıyndar, pikirtalastar,

— aqparattyń ártúrli kózderimen jumys jasaý (kitap, leksıa, ınternet, qujattar, murajaı t.b.)

— prezentasıalar,

— trenıńter,

— ıntervú,

— saýalnama t.b.

Interaktıvti ádisterdi qoldanýda keıbir erejelerdi este saqtaý qajet:

— Birinshi ereje. Jumysqa balalar tolyǵymen qatysýy kerek. 

— Ekinshi ereje. Balalardy psıhologıalyq turǵydan daıyndaý, sabaq barysynda sergitý sáti, balalardy belsendiligi úshin marapattaý, balanyń ózin-ózi kórsetýine jol berý.

— Úshinshi ereje.Kabınet talapqa saı bolýy qajet.

— Tórtinshi ereje. Jumys ornyna nazar aýdarý qajet. Oqý orny yńǵaıly jáne jaıly bolýy qajet. Bala óz pikirin, kózqarasyn bildirip, dáleldep berýge múmkindik jasalýy qajet.

— Besinshi ereje. Oqý barysynda prosedýraǵa jáne reglamentke nazar aýdarý qajet. Mysaly, belgilengen ýaqyttan asyp ketpeý, bógde kisiniń pikirin syılaý, sózdi bólmeý, onyń ar-ojdanyn syılaý.

— Altynshy ereje. Oqýshylardy problema sheshý barysynda topqa bólýge muqıat qaraý.

Interaktıvtik ádisteme ózara qarym-qatynastyń mol aýqymyn qamtıdy. Degenmen, ádistemelik amal qandaı bolsa da, oqýshylardyń ózderiniń ómirlik tájirıbelerin bilim berýdiń negizgi kózi sanalady.

Oqý prosesiniń barysynda mynadaı qarym-qatynasqa túsedi:

— Muǵalimmen (oqýshylar muǵalimniń suraǵyna jaýap bergen kezde);

— Ózge balalarmen (qosaqtalyp jumys isteý barysynda)

— Shaǵyn toptarmen (3-5 balamen);

— Balalardyń úlken tobymen (kóbine pikirtalas, synyp bolyp áldebir máseleni talqylaý barysynda);

— Balalardyń tobymen jáne halyqpen (top áleýmettik saýalnama júrgizedi);

— Keıbir tehnıka túrlerimen (mysalǵa , kompútermen);

Oqytý men oqýdyń bul tásili oqytýdyń syndarly tásilimen tyǵyz baılanysty, sebebi oqýshylar birlesip jumys isteı otyryp, pánderdiń aralyǵyndaǵy máselelerdi talqylaıdy, zertteıdi. Oǵan dálel: Mı neǵurlym belsendi jumys istegen saıyn, oqý úderisi soǵurlym qarqyndy júzege asady degen Háttı (2014) Oqýshylar tek tyńdaýmen aınalyspaı, bilim alýda belsendi áreket etýi kerek ekenin kórsetedi. Belsendi oqý aıasynda kóńildi bilim alady. Jańartý jáne krıterıaldy baǵalaý júıesin engizý turǵysynan muǵalimder óz sheberligin kórsetedi. Muǵalimder ár sabaq sońynda oqýshydan kútiletin nátıjelerin anyqtaıdy, ıaǵnı búgingi taqyrypqa degen jańasha túsinik paıda boldy ma, nemese jospar iske asty ma degen sıaqty ……t.b. Interbelsendi ádister qoldanylǵan sabaqtarda synypty eki nemese úsh, tórt uıaly toptarǵa bólip, barlyǵyna birdeı bir tapsyrma ne ár uıaly topqa bólek-bólek tapsyrma berýge bolady.

Oqytý tájirıbesi barysy pikirtalasqa negizdelgen jáne oqytý úderisinde qoldanylatyn dıdaktıkalyq oıyndar sıaqty ınterbelsendi ádisterdi paıdalaný tıimdi ekenin kórsetedi. Sonyń ishinde dıdaktıkalyq oıyndar oqýshylardyń bilim alýǵa degen yntasyn, belsendiligin arttyryp, alǵan bilimderin tájirıbede durys qoldanýyna kómektesedi. Oıyn barysynda oqýshylardyń boıynda jaǵdaıatty (sıtýasıany) baǵdarlaý, ıaǵnı jaǵdaıǵa taldaý jasaı bilý, jaǵdaıat (sıtýasıa) kezinde óziniń atqaratyn rólin seziný, áńgimege qatysýshy áriptesteri arasynda baılanys ornatý, qarym-qatynas jasaýda tildik uǵymdardy durys paıdalana bilý sıaqty qabiletteri jetiletindigi baıqalady.

«Marshrýt» oıyny. Bul oıyn chaınvord ustanymy boıynsha júredi. Chaınvord (aǵyl. chain – shyńjyr jáne word – sóz) bas qatyrý esebi – oılanyp tabylǵan sózdiń áripterin, aldyńǵy sózdiń sońǵy árpi, keıingi sózdiń aldyńǵy árpi bolyp tabylatyndaı etip, biriniń sońyna biri tizbektele ornalasqan torkózderge sózder toltyrady. Mysaly, Almaty-ydys-sabyn-nar-rahmet-taraq,-qarbyz t.b.

«Eki árip» oıyny. Birinshi qatysýshy bir sóz, zat esimdi aıtady. Kelesi qatysýshy sol sózdiń sońǵy eki árpinen keletin sózdi oılap tabady, biraq daýystap aıtpaıdy, tek óz sózimen túsindiredi, úshinshi qatysýshy munyń ne týraly aıtyp jatqanyn túsinedi de, sol sózdiń sońǵy eki árpine sóz oılap tabady. Bir qyzyǵy balalar sózdi jasyrýshynyń ne týraly aıtyp jatqanyn biledi, biraq eshkim ony daýystap aıtýyna bolmaıdy.

«Eske túsirý» oıyny. Qatar otyrǵan oqýshylar bir-birine teris qarap otyrady da, partalasynyń aty kim, kóziniń túsi qandaı, kıimi qandaı, aıaq kıimi qandaı, eger qyz bala bolsa ıýbkasynyń túsi qandaı, qulaǵynda syrǵasy bar ma, osy sıaqty belgilerdi aıtyp shyǵady. Bul oıyn balalardyń bir-birin jaqsy tanýǵa, qarym-qatynasyn retteýge kómektesedi. Balalardyń este saqtaý qabileti, baqylaǵyshtyǵy jaqsarady.

«Eki asosıasıa» oıyny. Eki baǵan syzady da, oǵan tórt sózden jazady. Baǵanǵa kez kelgen adam, janýar, zattardyń atyn jazady. Osy eki jaqtaǵy sózdi baılanystyryp, erekshe bir asosıasıa oılap tabýy kerek. Mysaly eger birinshi baǵanǵa mysyq, ekinshisine jaryq dep jazylsa, eki sózdi qosyp «jaryqqa jylynǵan mysyq», «lampochka spıraly mysyq murtyna uqsaıdy», «lampochka sıaqty» mysyq tompaq jáne jyly», «mysyqtyń basy lampochka sıaqty» t.b. erekshe uqsastyqtar tabady. Oryndaýǵa 5 mınýt ýaqyt beriledi. Jazǵandardyń ishinen eń qyzyqty asosıasıa tańdalady.

«Qara jáshik» oıyny. Oqýshylar eki topqa bólinedi. Stol ústine eki jáshik qoıyp, ishine kózildirik, túıme, gúl, jelpýish, aına t.b. zattardy salady. Oıynshynyń mindeti jáshik ishindegi zatty ómirde qaı kezde, qalaı qoldanatynyn sıpattap aıtýy kerek. Qarsy top olardy jasyryp otyrǵan zatyn aıtqan sózderine qarap tabýy kerek.

«Durys-durys emes» oıyny. Oıynǵa qatysýshylardy eki topqa bóledi. Olardy bir-birine qarama-qarsy otyrǵyzǵan durys. Ortaǵa bos eki oryndyq qoıady. Bir oryndyq «durys» degendi bildirse, ekinshi oryndyq «durys emes» degendi bildiredi. Muǵalim nemese bir oqýshy qaǵazda jazylǵan oı-tujyrymdy oqıdy: Y.Altynsarın – alǵash mektep ashýshylardyń biri». Bul tujyrymdy durys dep sanasa, olar tez baryp «durys» oryndyǵyna otyrýy tıis. «Durys emes» dep sanasa, soǵan sáıkes belgilengen oryndyqqa otyrady. Qaısysy birinshi baryp otyrsa jáne jaýapty durys tapsa, sol jeńimpaz bolady.

«Jolǵa shyǵý» oıyny. Oıyn aınaladaǵy zattarǵa taldaý jasaýǵa múmkindik beredi. Jolǵa shyqqan jolaýshy qandaı zattardy alady? degen suraq qoıylady.Bir top kerekti zattar tizimin aıtady, ekinshi top ol zattar ne úshin qajet ekenin aıtyp berýi kerek. «Kempirqosaq» oıyny. Bir mınýt ishinde tústeri ártúrli bes tústi zatty retimen tez aıtyp shyǵýǵa tapsyrma beredi. Mysaly: qarbyz (qyzyl), lımon (sary), aspan (kók), japyraq (jasyl), topyraq (qońyr). Kimde-kim túske sáıkes zattyń atyn tappaı qalsa, oıynnan shyǵady.

«Eske túsirý» oıyny. Qatar otyrǵan oqýshylar bir-birine teris qarap otyrady da, partalasynyń aty kim, kóziniń túsi qandaı, kıimi qandaı, aıaq kıimi qandaı, eger qyz bala bolsa ıýbkasynyń túsi qandaı, qulaǵynda syrǵasy bar ma, osy sıaqty belgilerdi aıtyp shyǵady. Bul oıyn balalardyń bir-birin jaqsy tanýǵa, qarym-qatynasyn retteýge kómektesedi. Balalardyń este saqtaý qabileti, baqylaǵyshtyǵy jaqsarady. Jańartylǵan bilim baǵdarlamasynyń mazmundyq erekshelikteri oqytýdan kútiletin nátıjelerge ońtaıly qol jetkizýge múmkindik beretin strategıalardy, ádis-tásilderdi jetik bilýdi jáne tańdap qoldanýdy talap etedi.

1.“ Ystyq oryndyq” ádisi. Berilgen tapsyrmaǵa baılanysty qoıylǵan suraqtarǵa jyldam jaýap berý kerek, sebebi, oryndyq ystyq.

2.“Avtor oryndyǵy” oqýshynyń ózi jazǵan shyǵarma, essesin oqytqanda otyrǵyzyp oqytýǵa bolady. Bul ádister úı tapsyrmasyn suraýda, ótken sabaqty bekitýde tıimdi.

3. «Mıǵa shabýyl» strategıasy (Muǵalimdermen jumys) Taqyrypqa baılanysty ıdeıalardy kóbirek jazyńyz. Ýaqyt aıaqtalǵanda kezektesip óz ıdeıalaryńyzdy oqısyz, ıdeıa qaıtalanbaý kerek. Qaıtalanǵan ıdeıalardy syzyp tastap otyryńyz. Mysaly: “oqýshylar mektepti tastamas úshin ne isteý kerek?”

4. “3 taıaqsha” ádisi (muǵalimdermen jumys) Berilgen taqyrypqa baılanysty 1 suraq 1 jaýap 1 ıdeıa ár top daıarlap, kópshilikke salady. Mysaly: “deńgeıli oqytý týraly”

5.«Bıngo» oıyny. (Muǵalimdermen jumys) Lotoǵa túsken sandarǵa baılanysty suraqtar berý. Mysaly: 16 — suraq. Semınarǵa ne úshin keldińiz? Aldymen muǵalimderge jaýap bergizip, sońynan daıyn jaýapty ashý, salystyrý. «Ádis almasý úshin.»

6.«Ózińizdi tekserińiz» ádisi Bul málimet SHYNDYQ pa nemese JALǴAN ba? Ótilgen mátin boıynsha mysaldar keltiriledi. Mysaldardy oqý kezinde oqýshylar ol keltirilgen mysaldyń ótilgen mátinde bar, joǵyn anyqtaıdy.

7. 7. Shıratý ( Oqýshylarǵa shıratý túrlerin jasatý)

8. «On suraq!» ádisi. (muǵalimdermen jumys, gúl, semınar, sabaq, oqý sózderin keltirý) Muǵalim bir oqýshyny tańdap alady jáne onyń mańdaıyna negizgi sóz jazylǵan stıkerdi japsyrady – qatysýshy synypqa 10 suraq qoıa alady, oǵan jaýap ne IÁ, ne JOQ dep beriledi.

9.«Serpilgen saýal» ádisi Taqyryptyń túsiný deńgeıin arttyrýǵa jáne talqylaý daǵdylaryn damytýǵa qol jetkizý úshin synyptaǵy oqýshylardyń arasynda suraqtardy laqtyryńyz.

10. «Suraqtar jańbyry» Uıymdastyrý: toppen jumys. Maqsaty: oqýshylardyń suraq qoıý jáne synı oılaý daǵdylaryn damytý. Sıpattamasy: oqýshylar toptarǵa óz erkimen, qalaýymen bólinedi. Ár top paraqqa suraqtar jazyp, bir-birine laqtyrady. Alǵan suraqtaryna jaýap jazyp, keri laqtyrady. Jaýap jazylǵan paraqty qaǵyp alǵan oıynshy, sol jaýaptan suraq týdyryp, ary qaraı laqtyrady. Oıyn osylaı jalǵasady.

11. «Detektıv» ádisi Uıymdastyrý: toppen jumys. Maqsaty: oqýshylardyń synı oılaý, kóshbasshylyq daǵdylaryn damytý. Sıpattamasy: Oqýshylar eki topqa biriktiriledi. Eki topqa da shytyrman oqıǵaly mátin shaǵyn bólikterge bólinip, qıma qaǵazdarǵa jazylyp beriledi. Olar 15 mınýt ishinde osy mátindegi shytyrman oqıǵanyń sheshimin tabýy tıis. Ár top óz sheshimderin aıtady. Qandaı tásilmen anyqtaǵandary talqylanyp, aqparattarmen jumys isteý týraly oı bólisedi.

12. «Kollaj áńgime» ádisi Uıymdastyrý: toppen jumys. Maqsaty: oqýshylardyń synı oılaý jáne kommýnıkatıvtik daǵdylaryn damytý. Sıpattamasy: oqýshylarǵa túrli-tústi sýretteri bar jýrnaldar beriledi. Olar jýrnaldardan qıyp alyp alǵan sýretterin flıpchartqa jabystyryp, áńgime qurastyrady.

13. «Meniń sózim» ádisi Uıymdastyrý: ujymmen jumys. Maqsaty: oqýshylardyń sabaqta alǵan bilim, biligin baǵalaý. Sıpattamasy: synyptan bir oqýshy turyp, sabaqtan búgingi úırengenderin qorytyndylap aıtady. Aıtyp bolǵan soń, basqa bir oqýshynyń atyn ataıdy. Sózdi sol oqýshy jalǵastyryp, sabaqqa refleksıa jasaıdy. Barlyq oqýshy sabaqty qorytyndylaýǵa osy retpen qatysady.

14. «Jaǵymdy, jaǵymsyz, daýly» ádisi Uıymdastyrý: toppen jumys. Maqsaty: oqýshylardyń synı oılaý, taldaý daǵdylaryn damytý, sabaqqa qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý. Sıpattamasy: oqýshylar shaǵyn toptarǵa biriktiriledi. Ár top oqylǵan áńgimeni nemese mátindi «jaǵymdy, jaǵymsyz, daýly» máselelerge bólip, talqylap, óz oılaryn(ıdeıalaryn) aıtady. Sodan keıin ár topqa tek bir máseleni bólip berip, olar úlken topqa óz oılaryn (ıdeıalaryn) usynady, al basqa toptar tolyqtyryp nemese qarsy pikirler aıtýyna bolady.

15. «Sýretti áńgimele» ádisi Uıymdastyrý: barlyq synyppen, juppen jumys. Maqsaty: bir bóligi berilgen sýret boıynsha áńgimeletý, sýrettegi oqıǵanyń basyn jáne sońyn boljatý arqyly tapqyzý. Qajetti materıaldar: serıaly sýretter Sıpattamasy: oqýshylarǵa sýret kórsetilip, áńgimeletiledi. Qajet bolǵan jaǵdaıda áńgimeniń jańa sózderin aldyn ala úıretýge bolady. Sýret áńgimeniń bir bóligi ekeni eskertiledi. Oqýshylarǵa sýrette beınelengen sáttiń aldynda ne bolǵany jáne keıin ne bolatyny boljatylady. Oqýshylardyń óz áńgimeleri tyńdalǵannan keıin áńgimeniń tolyq nusqasy oqyp beriledi. Oqýshylar ózderi quraǵan áńgime men áńgimeniń shynaıy sújetin salystyrady. Oqýshylarǵa áńgimedegi negizgi oıdy tabý tapsyrylady.

16. «Nege? Nege? Nege?» ádisi Uıymdastyrý: ujymmen jumys. Maqsaty: Oryndalǵan tapsyrmalardyń túıindi tustarymen oı bólisý jáne oqýshylardyń refleksıalyq oılaýyn damytý. Sıpattamasy: Oqýshylar sheńber boıymen turady. Júrgizýshi osy sabaqta ne úırengenin aıtady jáne sońǵy sóılemin «nege?» degen suraqpen aıaqtaıdy. Kelesi oqýshy sol suraqqa jaýap berip, qasyndaǵy áriptesine «nege?» degen sózi bar suraýly sóılem aıtady. Kelesi oıynshylar da osy áreketterdi tizbek boıynsha jalǵastyrady. Oıynnyń sońynda oqýshylar oryndalǵan tapsyrmalardy eske túsirip, olardyń túıindi tustarymen oı bólisedi.

17. «Áńgimege negizdelgen jazý» Uıymdastyrý: toppen/juppen jumys Maqsaty: áńgime jelisi boıynsha oryndalǵan jumysty toptarda nemese juptarda talqylaı otyryp jazý; áńgime týraly óz oılaryn ortaǵa salý jáne pikir almasý. Qajetti materıaldar: aq paraqtar, qalam Sıpattamasy: berilgen áńgime boıynsha shaqyrý qaǵazyn, hat, ashyqhat, elektrondyq hat, kúndelik jazdyrý úshin oqýshylar shaǵyn toptarǵa nemese juptarǵa bólinedi. Oqýshylar berilgen jumys túrleriniń birin tańdaıdy nemese jerebe arqyly anyqtalady. Jazý ýaqyty belgilenip, oqýshylarǵa eskertiledi. Ár topta nemese jupta bir hatshy saılanady. Oqýshylar ne jazatyndaryn talqylap, bir-birimen pikiralmasady. Jazyp bitkennen keıin olar óz jumystary tóńireginde oı bólisedi.

1. Shaqyrý qaǵazy Oqýshylar mazmuny kesh, týǵan kún nemese basqa da merekeler týraly aıtylǵan áńgimeni tyńdaǵannan keıin shaqyrý qaǵazyn jazady.

2. Hat Oqýshylar áńgime keıipkeriniń atynan hat jazady.

3. Ashyqhat Oqýshylar áńgimeniń keıipkeriniń atynan keıipkerdiń ata-anasyna hat jazady.

4. e-mail Oqýshylar áńgimeniń bir keıipkerine elektrondyq hat jazady.

18. «Qol belgisi» Uıymdastyrý: ujymmen jumys. Maqsaty: oqýshylardyń refleksıalyq qabiletin damytý Sıpattamasy: Muǵalim oqýshylardan taqyrypty túsingendigin nemese túsinbegendigin qol belgileri arqyly arqyly kórsetýdi suraıdy. «Men túsinip otyrmyn jáne túsindire alamyn» degender qoldyn bas barmaǵyn joǵary baǵyttaıdy. «Men áli túsinbeı otyrmyn» degender qoldyn bas barmaǵyn janyna qaraı jantaıtady. «Men túsingenime senimdi emespin» degender qoldy bulǵaıdy. Osy belgilerge súıenip, muǵalim sabaqtyń qaı deńgeıde ótkenin bile alady.

19. «Baǵdarsham» Uıymdastyrý: ujymmen jumys. Maqsaty: oqýshylardyń refleksıalyq qabiletin damytý Sıpattamasy: Árbir oqýshyǵa baǵdarsham tústerine sáıkes kartochkalar taratylady. Muǵalim olardan sabaqty túsingen-túsinbegenine sáıkes kartochkalardy kóterýin suraıdy. Jasyl kartochka kótergen oqýshylar barlyǵyn túsingen bop esepteledi. «Ne túsindiń?» suraǵy qosymsha qoıylady. Sary jáne qyzyl kartochka kótergenderden ne túsiniksiz bolǵany aıqyndalyp, taqyryp tóńireginde qosymsha jumystar júrgiziledi. Bul júıe arqyly taqyrypty pysyqtaýǵa nemese áli de jetildirý kerektigin bilýge bolady. Bul jańartylǵan bilim baǵdarlamasy oqýshy úshin de, muǵalim úshin de tıimdi baǵdarlama. Mysaly: Brýner oqytýdaǵy mańyzdy tájirıbeni damytý boıynsha birneshe óte mańyzdy keńester usyndy. Brýner teorıasynyń ajyramas bóligi «Jańalyq ashý» jáne «Eger oqýshyǵa bólikterdi bir jerge jınaýǵa jáne ózin ashýshy bolýǵa ruqsat etilse, alynatyn nátıjeler shynaıy» degen uǵymdar boldy. (1962) Oqytýdyń mundaı tıpiniń artyqshylyǵyna tórt aspektiniń arasynda:

birinshiden, zıatkerlik múmkindikterdiń ósýi arqyly;

ekinshiden, syrtqy marapattaýdan ishki marapattaýǵa ótý arqyly;

úshinshiden, jańalyq ashý arqyly jáne sońǵysy, jadyny damytý úshin osyndaı oqytýdyń tıimdiligi arqyly qol jetkiziledi.

Osy kezde oqýshy oqý úderisine belsendi qatysqanda ǵana materıaldy tereń meńgeredi. Basqasha aıtsaq, oqýshyǵa baǵdarlanǵan oqytý ortasynda muǵalim oqýshylardyń synypqa kelgen kezdegi bastapqy senimderin, bilimin jáne ózindik oıyn negizge ala otyryp, óz paıymdaryn jasaýǵa qabiletti ekenin túsinedi. Eger oqý úderisi oqýshy men oqý materıalyn jalǵastyratyn «kópir salýǵa» negizdelse, onda osy úderisti úılestiretin muǵalimder kópirdiń eki jaǵyn da qadaǵalaı bilýi tıis. Muǵalimder oqýshylardyń ne biletinin jáne neni jasaı alatynyn, sondaı-aq olardyń qyzyǵýshylyqtaryn, ár oqýshynyń neni jaqsy kóretinin jáne ne istegisi keletinin túsinýge tyrysady. Jalpy qoryta aıtqanda, atalǵan baǵdarlamaǵa sáıkes alynǵan tásilderdi sabaqta tıimdi qoldanysqa engizseńiz, balanyń tanymdyq belsendiligin arttyrýǵa, óz betinshe bilim alýǵa, shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrýǵa yqpal etedi, oqýshylar oqýdyń qyzyqty jeńil ótetindigin, ujymda birlesip jumys jasaýǵa úıretetindigin, bilimniń tereńdigi, ári tıanaqtylyǵy artatyndyǵyn baıandaıdy. Iaǵnı, oqýshy óz oı-pikirin ashyq erkin aıtady, bir-birin tyńdaýǵa úırenedi synypta yntymaqtastyq atmosferasy qalyptasady. Sondyqtan basqa pánderdiń de osyndaı oqytý formasymen oqytylsa, tıimdi bolatyndyǵyn aıtýǵa bolady. Osy baǵdarlamany meńgergende ǵana jan-jaqty damyǵan, bolashaǵy aıqyn, baǵdary anyq, básekege qabiletti rýhanı baı tulǵa qalyptastyra alatynymyzǵa senimimiz mol.

Keleshekte óz tájirıbemde:

1. Oqýshylarmen únemi tepe – teńdikti ustaýdy, erkindik berýdi.

2. Oqytýdy sapaly etý úshin jańa tásilderdi qoldana otyryp, sabaqtarymdy túrlendirýdi

3. Áriptesterimdi qyzyqtyryp, birlese jumys jasaýdy

4. Ata – ana, mektep psıhologymen jańasha baǵyttaǵy jumysty damytamyn.

Nurǵalı Farıda Meıramqyzy, Aýelova Móldir Muhtarqyzy

---