InfoHub Logo

Qolyndaǵy smartfonǵa tesile qarap, tildesýge shorqaqtyq tanytatyn balalar beınesi- kúndeliktiturmystyń úırenshikti qubylysy bolyp bara jatqandaı. Balalardyń qaı jas shamasy bul qubylys úshin tym erte?

Balalardyń smartfonmen dostyǵy - balabaqshadaǵy dostyqtan da mańyzdy qarym-qatynasqa aınalǵan. Eresek adamdar arasyndaǵy telefonǵa táýeldilik óz aldyna, qurylǵynyń ómirdi alǵashqy paraǵynan bastap jatqan balalardyń oı-órisine áseriniń teristigimen qatar, paıdaly tustary da bar bolyp shyqty-mys.

Máselege alańdaýshylyq tanytqan ǵalymdar  2020 jyly álemdik zertteý júrgizdi, nátıjesinde, balalardyń 60%-y smartfonmen tanystyǵyn 5 jasqa deıin bastasa, olardyń 31%-y 2 jasqa deıin-aq telefonnyń qyr-syrynan habardar bolǵandar. Tehnologıamen erte tanysý- balalardyń «tehnologıalyq saýattylyǵy» úshin mańyzdy qajettilik degen pikirler de joq emes. 

Aldyńǵy býyn ókilderiniń ómirlik estelikteri álbomdar men jazba kitapshalarynda saqtalsa, qazirgi býynnyń bar esteligi telefon jadynan oryn tepken. Osy sebepten de, qazirgi balalar ómirdiń bastalýy men aıaqtalýyn telefon qýatynyń márege jetýi jáne  qaıta qýattanýymen baılanystyratyn jaǵdaıǵa jetken. Balalarǵa arnalǵan ekran ýaqytynyń shamadan tys bolýy nemese jasóspirimderdiń qurylǵymen baılanysynyń baqylaýsyz ári shekteýsiz qoljetimdi bolýy olardyń psıhologıalyq damýyna janama áserler týdyrýy ǵajap emes.

Smartfondar mıǵa qalaı áser etedi?

Kishkene jastaǵy balalar úshin

Smartfondar balanyń psıhologıasyna qalaı áser etetini nemese sábıdiń óz shyndyǵy men ózindik beınesin qalaı burmalaıtyny týraly zertteıtin tustar áli de kóp. Dese de, anyǵy- eń kishkentaı balalar úshin ekran ýaqytynyń shektelýi mindetti. Bul jaǵdaıda, erte jastaǵy balalardyń túrli-tústi sýretter men ekran jaryǵynan basqa kórgen keskinderdi óńdeı almaıtynyn eskere ketken jón. Baldyrǵannyń smartfonda ózin kórýi de solaı, sonymen qatar, bul alystaǵy týystarmen tildesý úshin tamasha tásil bolǵanymen, bala olardyń keskinin kórse de, alǵashqy kórgenin óńdeı alýy ekitalaı. «Bala aınaǵa qaraǵan kezde ózin-ózi anyqtaýdyń birneshe kezeńi bar»,- deıdi Lazar. Al smartfon kamerasy aına emes, biraq bala belgili bir sátte óz-ózin tanıdy. Eger qurylǵyda arnaıy fıltrlerdi paıdalansaq, balanyń ózin tanýy yqtımaldyǵy azaıa túsedi. 

Kishi mektep jasy

Balalardyń damýy úshin fızıkalyq belsendiliktiń, jetkilikti uıqynyń jáne oıynǵa bólinetin ýaqyttyń qanshalyqty mańyzdy ekeni málim. Ekrandy shekten tys paıdalaný atalǵan áreketterdiń barlyǵyn- qımylsyz ekranǵa telmirip otyrýmen almastyra salýy ókinishiti. Taǵy bir shyndyq, smartfondy bastaýysh synypta oqıtyn baladan alys ustaý óte qıyn. Sebep, Lazardyń paıymyndaǵy «Smartfon ustaý bastaýysh synyp oqýshylary úshin asqan mártebe» degen pikir. 2018 jyly bastaýysh mektep oqýshylary arasynda júrgizilgen zertteý ekrandaǵy ýaqyttyń ulǵaıýy men moıynusynbaý, gıperbelsendilik jáne nazar aýdarmaý sekildi minez-qulyq problemalary arasyndaǵy korrelásıany anyqtady. 

Jasóspirimdik shaq

Jasóspirimdik shaqqa aıaq basý arqyly, balalar ózderiniń basqalardyń olardy qalaı qabyldaıtynyn, qorshaǵan áleýmettik qurylymdarǵa qanshalyqty sáıkestigin biledi. Biraq bul ózin-ózi baǵalaý jasóspirimder áleýmettik jelilerge tym kóp kóńil bólgende nemese ınternette tym kóp teris habarlamalardy qabyldaǵanda burmalanatyny haq. Ǵalymdardyń aıtýynsha, jasóspirimder smartfondar men áleýmettik medıany qarym-qatynas qurý platformasy retinde paıdalanady jáne oń ózgeristerdiń kúshti agentteri bola alady. 

Smartfondardyń aǵzaǵa áseri. Ańyz ben shyndyq

Uıaly telefondar men gadjetterdiń psıhıka men fızıkalyq densaýlyqqa áseri jaıly derekterdiń kóptiginen olardyń shyndyǵy men qaýesetin ajyrata bilgen jón. Mysaly, telefondaǵy radıo jıilikterdi qaterli isikke jeteleıdi degendi estip júrmiz. Azyq-túlik jáne dári –dármek basqarmasy málimetteri boıynsha, áser etý deńgeıi boıynsha, radıojıilik pen qaterli isik arasyndaǵy baılanystyń mańyzdy dáleli aıqyndalmady. Dáleldi derekterge keler bolsaq, uıqy aldyndaǵy smartfonmen jumys jasa uıqynyń buzylýyna alyp keledi. Sonymen qatar, jasóspirimderdiń depressıa jıi shaldyǵýy men ashýlanyp, mazasyzdanýyna smartfonnyń qosar úlesi tipten zor.

Maqalany oqı otyryp oqyrmandardyń birazy balalaryn smartfonnan múlde qol úzýge májbúrleımin degen oı qalyptastyrý ǵajap emes. Bul qate ári júzege asyrylýy kúrdeli proses. Endigi sheshim, balanyń ekran aldyndaǵy ýaqytyn shekteý jáne baqylaý ornatý. Olardyń kóńilin basylǵan lúpil men pikirlerge táýeldilikten aryltyp, shynaıy qarym-qatynastarǵa baýlý.

Aqerke Bıjan

---