InfoHub Logo

Qurmetti áriptester, búgin sizderdiń psıhıkalyq kóńil-kúılerińizdi kóterýge, óz boılaryńyzdaǵy shyǵarmashylyq qabiletterińizdi baǵalaı bilýge, óz-ózińizge qurmetpen qaraýǵa, bir-birimizben syılastyq qarym-qatynasta bolýǵa arnalǵan áýendi terapıa saǵatyna uıymshyldyqpen qatysýǵa shaqyramyn.
Dúnıede muǵalimdikten qurmetti mamandyq joq. Bul óte qıyn, kúrdeli mindet. Naǵyz muǵalim ózi oqytatyn pándi, soǵan baılanysty ǵylym salasyn tereń bilýimen, sol bilimin balalarǵa durys jetkizýmen kózge túsip erekshelenedi.
Oqýshylardyń ıntellektýaldyq dárejesiniń kúnnen kúnge artýyna baılanysty mektepte jumys isteý barǵan saıyn kúrdelenip keledi. Qazirgi zaman talabyna saı bilimdi, ıntellektýaldy, ǵylym men tehnıkadan, óner men saıasattan habary bar, jan-jaqty minezge baı muǵalim joǵary baǵalanady.

Qazir sizderdiń erkin, yńǵaıly otyrýlaryńyz suralady. Barshańyzdan myna beıne klıpke zeıin qoıyp, muqıat qaraýlaryńyz suralady.
Aýdıotrenıng.

Test: "Siz kóshbasshy bola alasyz ba?"
1. Bala kezińizde úlkenniń tilin alý men ózgege baǵyný siz úshin aýyr boldy ma?
Iá (10 upaı)
Esimde joq, bilmeımin (5 upaı)
Joq (0 upaı)
2. «Ǵylym men mádenıettegi jetistikterge tek bılik ete alatyn jandar ǵana qol jetkize alady» degen pikirmen kelisesiz be?
Iá, árıne (10 upaı)
Bilmeımin, bálkim, solaı shyǵar (5 upaı)
Joq, kelispeımin (0 upaı)

3. «Naǵyz er-azamat áıel zatyn óz talaptary men zańdaryna baǵyndyra bilý kerek» degen oıǵa kózqarasyńyz?
Óte durys (10 upaı)
Naqty aıta almaımyn (5 upaı)
Durys emes (0 upaı)
4. Jaqyn jandaryńyzdyń asty-ústińizge túsip, erkeletkendigi sizge unaıdy ma?
Iá, oǵan esh qarsylyǵym joq (10 upaı)
Keıde-keıde (5 upaı)
Shynymdy aıtsam, unamaıdy (0 upaı)

5. «Áıel zaty kónbis bolý kerek» degen pikirmen kelisesiz be?
Iá, árıne (10 upaı)
Bilmeımin, bálkim, solaı shyǵar (5 upaı)
Joq, kelispeımin (0 upaı)
6. «Meni qorshaǵan jandardyń jaǵdaıyn jaqsartý úshin moınyma kóp dúnıeni júktep aldym. Alaıda, muny bireý bilse, bireý bilmes». Sizge tanys jaǵdaı ma?
Iá, dál qazirgi meniń jaǵdaıym (10 upaı)
Tanys jaǵdaı, tek muny barlyǵy bilýge tıisti emes (5 upaı)
Joq, mundaı jaǵdaıǵa ushyraǵan emespin (0 upaı)

7. «Myqty adam» degen teńeýge saı keletin jan kóshbasshy bola alady» degen pikirmen kelisesiz be?
Iá, árıne (10 upaı)
Bilmeımin, bálkim, solaı shyǵar (5 upaı)
Joq, kelispeımin (0 upaı)

8. Ońtaıly nátıjeni tez tabý kerek bolatyn keıbir jaǵdaılarda sheshimdi tez qabyldaısyz ba?
Iá, tez tabýǵa tyrysamyn (10 upaı)
Naqty aıta almaımyn (5 upaı)
Joq, sheshimdi birden qabyldaı almaımyn (0 upaı)

9. Men ózgelerdi ózime baǵyndyryp, bılik ete alamyn
Iá, árıne (10 upaı)
Bilmeımin, bálkim, solaı shyǵar (5 upaı)
Joq, bılik ete almaımyn (0 upaı)
10. Eshkimniń aldynda ashylyp sóılep, ózimdi tolyq kórsetkim kelmeıdi
Iá (10 upaı)
Bilmeımin, ár kezde ár qalaı (5 upaı)
Joq (0 upaı)
11. Men beımaza, tynysh ómirdi armandaımyn
Iá, ishte jatqan sondaı armanym bar (10 upaı)
Bilmeımin, ol týraly oılanbappyn (5 upaı)
Meniń ondaı armanym joq (0 upaı)
12. Baǵynyshty adam bastyǵynyń kez kelgen tapsyrmasyn oryndaı bilýi kerek
Iá, árıne (10 upaı)
Bilmeımin, bálkim, solaı shyǵar (5 upaı)
Joq, kelispeımin (0 upaı)
13. Jaqyn jandarmen tildesken kezde, ásirese, olardan ótinish-járdem suraǵanda ishteı bir qarsylyqtyń turǵanyn sezemin
Iá, mundaı sezimder mende jıi bolady (10 upaı)
Bilmeımin, asa mán bermeppin (5 upaı)
Joq, mundaı sezimde bolǵan emespin (0 upaı)
14. Menen ózgeler túsinik surap, aqtalýymdy talap etedi.
Iá, onsyz da túsinikti dúnıelerdi qaıta surap jatady (10 upaı)
Bilmeımin, baıqamaǵan ekenmin (5 upaı)
Joq (0 upaı)
15. Meniń minezim úıimizdiń tiregi ákemniń/anamnyń minezine uqsas
Iá (10 upaı)
Bilmeımin (5 upaı)
Joq (0 upaı)

Test nátıjesi
150-100 upaı: Siz óktem jansyz. Siz úshin alynbaıtyn qamal joq. Kez kelgen jaǵdaıdyń ońtaıly sheshimin taba alasyz. Ózgeni ózińizge baǵyndyra alasyz. Basshy bolýǵa laıyqty jansyz.

99-50 upaı: «Jeti ret ólshep, bir ret kes» degen maqalmen ómir súresiz. Barlyǵyn aqylǵa salyp, sabyrlyqty serik etesiz. Siz basshylyq ete alasyz, sondaı-aq, bergen tapsyrmany tyńǵylyqty oryndaısyz.
49-0 upaı: Siz óte kónbis jansyz. Óz kúshińizge ózińiz senbeısiz. Alaıda, siz ońtaıly sheshim qabyldaı alasyz. Ózgeden úlgi alyp, minez-qulqyńyzdy ózgertýge tyrysyp baǵasyz.

Jas mamanǵa aıtylar keńes
20-30 jas aralyǵyndaǵy jas mamandardyń mansap joly soqpaly da soqpaqty keledi. Joǵary bilim, boıda kúsh-jiger bola tura olar mansap jolynda birqatar qatelikterge boı urady. Sol qatelikterge jol bermes úshin berer keńesimizge zeıin qoıyńyz.
Alǵashqy jumys kúni
Alǵashqy jumys kúninde jańadan kelgen maman ujymmen tanysýy kerek. Áýeli basshylyqpen ıa ujym jetekshisimen jaqynyraq tanysyp, negizgi mindetterińizdi anyqtap, basyn ashyp alyńyz. Birge jumys isteıtin áriptesterińizdiń esimderin jattap alyp, barlyǵyna izettilik bildirińiz. Jumysqa jańa ornalasqan sizge, álbette, alǵashqy kezderi qıyn bolady. Sondyqtan da qolyńyzǵa qalam alyp, barlyǵyn qoıyn dápterge túrtip júrińiz.
«Sizdi» birden «Senge» almastyrmańyz
Kópshilik áke-sheshesine, baýyr-aǵaıyndaryna, qurby-qurdastaryna «Sen» dep sóıleıdi. Alaıda, jumystyń aty jumys. Sondyqtan da, barlyǵyna qurmetpen qarap, ádeptilikti saqtap, «Siz» dep sóıleńiz. Eger de ózińizben qatarlas jandar bolsa, olarmen tildesip, birtindep «sen» dep sóılesińiz.
Kótere almaıtyn shoqpardy belińe baılama!
Jas mamanǵa birden jańa jobalardy iske asyrý, kóptegen máselelerdi sheshý sıaqty mindetter júktelmeıdi. Sondyqtan da «maǵan myna jumysty berińiz», «myna tapsyrmany oryndaıyn» dep basshylyqtan talap etpeńiz. Onyń ornyna «bul jobaǵa ózimniń úlesimdi qosaıyn», «meniń oıym mynadaı» dep óz pikirińizdi bildirip, jumysqa degen qyzyǵýshylyǵyńyzdy kórsetińiz. Sizdiń boıyńyzdaǵy jumysqa degen erekshe umtylysty baıqaǵan ujymnyń jas mamanǵa degen kózqarasy ózgeredi. Esikten kirgen boıda tórge qaraı umtylmańyz. Jumysqa jańa ornalasqan sizge eshkim ornyn bosatyp bermeıdi. Sondyqtan da berilgen tapsyrmany ýaqytyly oryndap, shydamdylyq bildirip júrińiz.

Sálem túzelmeı, álem túzelmeıdi
Barlyq áriptesterińizben jaqsy qarym-qatynasta bolyńyz. Tanys ta, beıtanys ta jandarmen únemi amandasyp júrińiz. Áriptesterińizben jumysqa qatysty máselelerdi jınalystardan tys ýaqytta telefon ıa elektrondyq habarlamalar arqyly talqylaǵanda da sypaıy bolyp, hat jazǵan kezde aman-saýlyq suraýdy umytpańyz.
Shekten shyqpaýǵa tyrysyńyz
Bastyǵyńyz ben áriptesterińizdiń áleýmettik jelilerdegi paraqshalaryna bas suǵyp, sýretterin qarap, jónsiz pikir qaldyrmańyz. Sebebi, bul beıádeptiliktiń belgisi. Jumystan tys ýaqytta bastyǵyńyzǵa sms-habarlamalar jiberip, jumys máselesin talqylamańyz. Beı-bereket aqsham ıa demalys kúnderi mazalamańyz. Shuǵyl jaǵdaılarda ǵana qońyraý shalyp, mán-jaıdy túsindirińiz.

Jeke qarym-qatynas pen jumysty aralastyrmańyz
Janyńyzdaǵy áriptesińizben jaqsy aralasyp, dos bolyp ketseńiz de, sizderdi áýeli jumys baılanystyratynyn esten shyǵarmańyz. Ashyq aýyzdyqqa salyp, ishtegi muń-syryńyzdy, úıińizdegi jaǵdaıdy, jeke basyńyzǵa qatysty máselelerdi talqylaýǵa salyp, áriptesterińizben bólispeńiz. Sebebi, sizdiń aq kóńil minezińiz sizdiń jumysyńyzǵa keri áserin tıgizedi. Kóptegen kompanıa basshylyǵy jumysqa qatysy joq áńgimeler arqyly jańa kelgen mamandy tekseredi. «Kez kelgen dúnıeni jasyrmaı, ashyq aıtyp júrse, erteń ol jumystaǵy máselelerdi aıtyp qoıady» dep kúdiktenedi. Sondyqtan da sóılegen sózińizge saq bolyńyz.

Otyrysyna, turysyna qarap minezin baıqaý
Osyǵan deıin adamnyń minezin kesesi, kıimi, shalbary, meńderi, ájimderi, qan toby, kúlkisi, áshekeıi, súıip jeıtin shokolad túri jáne t. b. qarap tanýǵa bolatyndyǵy týraly jazyldy. Endi adamnyń minezin otyrysy men turysyna baılanysty boljap kóreıik.
Turyp turǵanyna qaraı:
1. Aıaqtary birge, tik turady. Bul kisi salmaqty, uqypty, sabyrly adam. Tildesýge, arqa súıeýge bolatyn jaqsy dos.
2. Bir aıaqty tirep, ekinshisin kishkene aldyǵa shyǵaryp turatyn adam ortasynda tanymal bolǵanyn qalaıdy. Belsendi, maqsattaryn aıqyndap, olarǵa jete biledi. Armandaryn oryndaý jolynda qajetti ıkemdilik pen aqyldy kórsete alady.
3. Aıaqtaryn bir-birinen alshaq, ashyp turatyn kisi óz oıynda nyq turady. Jasaımyn degen isin tyndyrmaı qoımaıdy.
4. Minezin bilgińiz kelgen adam aıaqtaryn aıqastyryp turǵandy unatsa, ol tanymal bolǵanyn qalaıtyn ataqqumar kisi. Sondaı-aq ol armandarynyń oryndalýyn kóp kútkisi kelmeıdi, shydamy az.

Otyrysyna baılanysty:
1. Tobyqtaryńyzdy aıqastyryp otyrǵandy unatasyz ba? Bundaı otyrys baısaldy, tipti ózine senimsiz adamdaǵa tán. Ózińizge degen senimdilikti damytýǵa tyrysyńyz.
2. Kóbinese bir aıaǵyn ekinshisine salyp qoıyp otyratyn adamdar ózine senimdi bolady. Ómirden ne qalaıtynyn bilip, bolashaǵyna jarqyn qaraıdy.

3. Túzý, eki aıaǵyn birge qoıyp, tabanymen edendi tolyqtaı basyp otyratyn adamdar aqkóńil, shynshyl bolady. Týrashyl, oılaǵanyn betke aıtady, qorshaǵan adamdarǵa shynshyldyǵymen unaıdy. Syrttaı sýyq kóringenimen, rasynda adamgershiligi mol adam.
4. Tabanyn aıaqtarynyń ushynda ustap otyratyndar sabyrly, keıde tuıyq adamdar. Tuıyqtyǵy qorshaǵan ortanyń synyna tóze ala almaý qasıetine baılanysty. Ortasynyń pikirine táýeldi bolady.
5. Aıaqtarynyń ushtaryn birge, al ókshelerin eki jaqqa qaratyp otyratyn kisi batylsyz, kinámshil adam bolady. Bul qasıetin jeńe almaı júrse de, ol basqalarǵa birden durys baǵa berip, minezderiniń syrlaryn kórip turady.
6. Aıaǵyn aldyǵa sozyp, kishkene shalqaıyp, tobyqtaryn aıqastyryp otyratyn kisiler óktemshil, qyzǵanshaq bolyp keledi. Basqalardan asyp túskisi keledi.

Serıaldy ne úshin kóresiz?
Serıaldyń bir serıasyn qalt jiberý ásirese, áıelder úshin keshirilmes is ispetti. Degenmen, keıbir erlerimiz de serıal dep, aýzyn ashyp, kózin jumbasa da, uzyn-sonar hıkaıaǵa anda-sanda kóz qıyǵyn salyp qoıatyny jasyryn emes. Serıal keıipkerlerin bes saýsaǵyndaı jatqa aıtyp, árkimniń ártúrli is-áreketin beske biletin qaýymdy eliktiretindeı serıalda ne qudiret jatyr?
Osy suraqpen bas qatyrǵan psıhologtar bunyń syryn tapqandaı boldy.

Serıalda ómirdegige qaraǵanda, bári basqasha,- deıdi psıhologtar. Serıaldyń jaǵymdy, jaǵymsyz keıipkerleri bir qyrynan somdalyp, kórermenderin ózderimen birge qýanyp, birge muńaıýǵa jeteleıdi. Jáne olar ózimizdi qorshap júrgen adamdarǵa óte uqsaıdy. Serıal túsirýshi top kórermenderin saqtaý úshin birneshe ádis-tásil qoldanady. "Pálensheniń áńgimesin túgenshe estip qoıǵan jerinen bitti. Erteńgi serıasy qyzyqty bolaıyn dep tur". Osyndaı sózderdi kóp estigen shyǵarsyz. Ár serıany qyzyqty tusyna kelgende bitirip tastaý eń tıimdi tásil.

Qaı serıaldy alyp qarasańyz da, ár serıaldyń basty keıipkerleri kóbine ádiletsizdikti kóp kórgen, kórkem minezdi minsiz jan bolyp beriledi. Janymyz aýyryp, onyń ómirimen tynystap ketetinimiz sondyqtan.
Kóbimizdiń oılaǵanymyz bola bermeıdi. Serıaldarda bizdiń armandarymyz oryndalyp jatady. Súıgen júrekter bir-birimen kezdesip, jaýyzdyq jazalanady. Jáne keıipkerlerinen ózimizdi kórip, bir sát arman qushaǵyna beriletinimiz de bar.
Kúndelikti kúıbeń tirlik kúızeliske toly. Jumystan sharshap qaıtyp, óziniń súıikti serıalyn qosqanda, adam aınalasyn kádimgideı umytyp, serıaldyń yrǵaǵymen tynystap ketedi.

Psıhologtar qyz-kelinshekterdiń sómkeni qalaı ustaıtynyna qarap, olardyń minez-qulqyna baǵa beripti. Olaı bolsa, sómke ustaýdyń da ózindik syry bar eken.
Sómkeni baýyryna qysyp ustap, qolyn tómen túsirip júretinder sabyrly, ustamdy, sypaıy, ornyqty adam bolyp esepteledi eken.
Eger sómkeni qaryna ilip, qolyn bileginiń tusyna deıin ıip ustasa, ol – tártipti, kórer kózge jaqsy kórinetin jan. Úı sharýashylyǵyna beıim, basqalardyń oıyn aıtpaı túsinedi. Sonymen qatar, óz baǵasyn jaqsy biledi.
Sómkeni ıyqqa taman, joǵary ustaıtyn bolsa, ol batyl, ásershil, kez kelgen kúrdeli máseleni sheshýge qınalmaı tez kirisetin adam bolǵany. Kópshil, barlyq adammen til tabysa alatyn, jalǵyzdyqty jany súımeıtin jan.
Sómkeni bir shetinen ǵana ustap júretinder – sómkeni otyrǵan ornyna alańsyz tasap kete beretinder. Bul – óz-ózine senimdi, ózi týraly aıtylyp jatqan basqalar pikirine qulaq aspaıtyn bekem jan.

Sómkeniń baýyn qaryna ilip alyp, keýdesine qysyp ustaý – eshkimge senbeıtin kúdikshil qyzdarǵa tán minez. Sómkeni ıyqqa ilip alyp, qolyn tómen túsirip júretin adam – uıalshaq, ózine senbeıtin ımenshek adam.
Al, sómkeni ıyǵyna ilip alyp, eki qolyn bos jiberetin adam dál osy qalpynda ózin jeńil, erkin sezinse, ondaı áıel zaty kóńildi, ózine kóńili tolatyn, basqalardyń nazaryn ózine aýdarýǵa beıim, bireýge unaýǵa, ózi týraly jaqsy pikir estýge qumar keledi.
Sómkeni qoltyǵyna qysyp ustaý – uıalshaq, uıań bolyp kóringenimen, eshkimge táýelsiz, baısaldy názik jandarǵa tán.

Úzdik jumysshy qandaı bolýy kerek?
Basqarý isin baıandaıtyn maqalalar men kitaptar jetip artylady. Biraq ta... Bastyq bolatyndaı bas-basyńa baq qaıda? Osy uranmen ózgeshe, elden erek mazmuny bar bir maqala jazýǵa kiristim. «Qalaı ary taza, isine adal, jaýapkershiligi bar jumysshy bolý kerek?» osy suraqtyń jaýabyn taýyp kórelik, dostar.
Durys basqara almaýǵa qaraǵanda, basqaryla almaý ujymdyq eńbekke kóp zıanyn keltirgenin moıyndaıyq. Eń birinshi kezekte jaı jumysshynyń ár máselede de sheshim taba bilýi mańyzdy. Sodan keıingisi – shyndyqty jasyrmaı aıta bilý. «Shyndyq bar jerde ótirik baıqap júredi, Shyndyq joq jerde shirenip, shaıqap júredi» degendi umytpaıyq. Kóp jaǵdaıda másele qandaı qıyn bolmasyn, onyń sheshiler túıini bar. Osy máseleniń qalaı qıyn oryndalatynyn oılaı bergenshe, tyrnaqtaı talap qoıyp, isti bastap ketý kerek. Ujym arasyndaǵy jumys kólemin talqylaýlardyń kóp rette – jumysty jamandaý jáne ony barynsha qıyndatý mánindegi syltaýlary bolady. Bul erinshektiń, qorqaqtyń amal-tásili. Al jalǵyzdyqta adam óz sanasynda izdenedi, boljaý jasaıdy, sheshim jasaıdy.

Sonymen qatar, jumysshynyń jeke ómirindegi jaǵdaılar da jumystyń iske asyrylýyn tejeıdi. Árbir problemalyq sıtýasıa jumysqa degen «tábetin» qashyrady.

1. Buıryqty talqylamaý, tapsyrmaǵa «qup, oryndalady» deý eń utymdy áreket.
2. Jaqsy jumysshy árqashan da sergek júredi. Shynaıy nátıje qandaı bolmasyn, sizdiń kóńil-kúıińiz jaman bolsa, onda jaqsylyqtan úmit kútpeı-aq qoıyńyz. Jumys ornyńyzǵa kelip otyrǵan sátten siz sharshańqy kúıde júrseńiz, meıli ol qandaı bastyq bolsa da, sizdiń jumysyńyzdy aýystyrý máselesin qaraıdy. Árıne, sizdiń bul jaǵdaıdan keıin jaqsy jumysqa otyrýyńyz ekitalaı.
3. Jumysshy ózgeniń emes, eń bastysy óz isine berik bolýy kerek. Esińizde bolsyn, «akýla jalǵyz jumys isteıdi».
4. Nashar jumysshydan eshqashan da jaqsy basqarýshy shyqpaıdy. Adammen qarym-qatynas jasaı bilý tek jáı ǵana jumysshyǵa emes, sonymen qatar, basqarýshyǵa da kerek qasıet. Sondyqtan da bastyǵyńyzǵa ózińizdi syılata bilýińiz kerek.
5. Sizdiń jaǵdaıyńyz bolmaı júrgenine, mektepte nashar oqýyńyzǵa nemese ómirińiz sátsiz bolsa oǵan bastyǵyńyz kináli emes. Ómir óz qolyńyzda!

P. S. Sonymen kelisip alaıyq. Eń jaqsy jumysshy – tapsyrmany eshqandaı syltaýsyz oryndap shyǵatyn ári ómirine rıza adam! Osy máteldi umytpaıyq...
Mektep muǵalimderine arnalǵan trenıń olardyń boıyndaǵy mynadaı mańyzdy sapalardy: kásibı is-áreketterdiń effektıvti ındıvıdýaldy stılin qalyptastyrý; oqýshylarmen, olardyń ata-analarymen, mektep basshylyǵymen, áriptesterimen sonymen qatar óz otbasy múshelerimen oıdaǵydaı qarym-qatynas jasaı alýyn qalyptastyryp, damytý úshin qajet. Mekteptegi oqýshylardyń basym kópshiliginiń tártibi "qıyn", bolǵandyqtan trenıń jattyǵýlary muǵalimderge oqýshylarmen qarym-qatynastyń tıimdi joldaryn sheshýdiń jolyn qarastyrady. Trenıńke qatysýshy muǵalimder jattyǵý barysynda basqalardyń is-áreketin baqylaı otyryp, óz múmkindikterin baǵalaıdy, emosıonaldyq turǵyda kóńil-kúıleriniń ornyǵyp, jumysqa qabiletteri artady. Trenıńke muǵalimder erekshe qyzyǵýshylyqpen qatysady.