InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasynyń “Bilim týraly” zańyna sáıkes “Ár balanyń jeke qabiletine qaraı ıntellektýaldyq damýy, jeke adamnyń daryndylyǵyn, talantyn, qabiletin damytý” sıaqty ózekti máseleler engizilip otyrǵany belgili. Óıtkeni ǵylym men tehnıkany, óndiristi álemdik deńgeıde damytý úshin elimizge shyǵarmashylyqpen jumys jasaıtyn bilimdi, joǵarǵy daıyndyǵy bar bilikti mamandar qajet.

Búgingi tańda, balalardyń qabiletterin joǵarǵy deńgeıde qanaǵattandyratyndaı bilim berý, kóptegen órkenıetti elderde saralap oqytý prınsıpiniń negizinde odan ári damytylýda. Ol Fransıa, Amerıka, Germanıa,
Anglıa, Japonıa t. b. elderdiń bilim berý júıesinde qazir joǵarǵy deńgeıde júrgizilýde. Qoǵamymyzdyń qazirgi damý kezeńi mekteptegi bilim berý júıesiniń aldyna oqytý úrdisin tehnologıalandyrý máselesin qoıyp otyr.

Osyndaı tabıǵı suranystarǵa oraı oqytýdyń ártúrli tehnologıalary jasalyp, mektep tájirıbesine engizilýde. Máselen, akademık V. I. Monahovtyń tehnologıasy, V. K. Dáchenkonyń ujymdyq oqytý ádisi, M. M. Janpeısovanyń oqytýdyń modeldi tehnologıasy jáne J. A. Qaraevtyń bilim berý júıesin aqparattandyrýmen qatar oqýshylardyń óskeleń oqý tárbıe úrdisin túgeldeı tereń daralandyryp jańasha bilim alýyna, ózdiginen izdený sezimin oıatý, daryndylyq pen talapqa jol ashýǵa baǵyttalǵan tehnologıalaryn atap kórsetýge bolady.

Qazirgi oqytý júıesindegi jańasha mazmun - jas urpaqtyń álemdik sapa deńgeıindegi bilim, bilik negizderin meńgerýiniń basty nysany. Tulǵaǵa baǵyttalǵan bilim onyń jan - jaqty damýyna yqpal etedi. Psıhologıada dúnıe esigin ashqan árbir sábı qabiletti bolyp týylady, onyń ári qaraı damyp, jetilýi tárbıeshige baılanysty delingen. Demek, oqytýshy men oqýshynyń arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń negizinde biz oń nátıjege qol jetkize alarymyz sózsiz. Olaı bolsa, oqytýshy pedagogıkalyq izdenispen ozyq tehnologıalardyń ádis - tásilderin asa joǵary talǵammen qoldana bilýi tıis.

Qazirgi zamanǵy oqytý tehnologıalaryna kelesi talaptar qoıylady:
- oqytý maqsatynyń naqty qoıylýymen, onyń ǵylymı negizdelýi, oqý is - áreketiniń nátıjesiniń joǵary sapaly bolýy;
- oqý materıalyn tolyq qabyldaý múmkindiginiń bolýy;
- oqý prosesinde qarym - qatynastyń erkin bolýy;
- ony únemi jetildirip, tolyqtyrylyp otyrý múmkindiginiń bolýy.

Osy zamanǵy kez kelgen oqytý tehnologıasy oqý prosesin uıymdastyrý kezeńinde tehnologıanyń bar múmkindikterin únemi shyǵarmashylyqpen paıdalaný qajettiligine kóńil aýdarýda. Oqytý tehnologıasyn oqytý prosesin uıymdastyrý, basqarý jáne baqylaý dep túsiný kerek. Qazirgi tańdaǵy pedagogıka jańalyqtaryn ekshep, pán ereksheligine qaraı qoldana bilsek, utarymyz kóp. Óıtkeni jeke tulǵaǵa baǵyttalǵan bilimniń búginde nátıjesiz bolmaıtyndyǵy tájirıbe júzinde dáleldengeni anyq. Nátıjege baǵyttalǵan bilim býgingi zaman talaby, qajettiliktiń qaınar kózi bolsa, nátıjege jetý jolynda izdený árbir muǵalimniń azamattyq boryshy.

Osy oraıda óz tájirıbemniń negizinde oń nátıjege qol jetkizý úshin aldyma mynadaı maqsat qoıdym:
- zaman talabyna saı bilimdi, bilikti, dúnıetanymy keń, shyǵarmashylyq qabileti damyǵan jeke tulǵa qalyptastyrý.
Osy maqsat negizinde aldyma qoıǵan mindetterim:
- jas urpaqtyń qabileti men talantyn ashý;
- shyǵarmashylyq, logıkalyq oılaý qabiletterin jetildirý;
- óz aldyna maqsat qoıý arqyly ony júzege asyra bilý;
- óz áreketiniń nátıjelerin baǵalaı bilý.

Muǵalimniń shyǵarmashylyq jumysy eń birinshi sabaqqa daıarlyqtan bastalady, ıaǵnı, ótiletin sabaqyń josparyn qurý, ony ótkizý ádstemesi, oqýshylardyń qabiletterin, jas erekshelikterin eskere otyryp, ılústrasıa, tehnıkalyq quraldardy, dıdaktıkalyq materıaldardy paıdalaný. Muǵalimniń osy shyǵarmashylyq áreketi arqyly oqýshynyń shyǵarmashylyq qabileti qalyptasady. Al, shyǵarmashylyq qabiletter shyǵarmashylyq eles, shyǵarmashylyq oılaý arqyly júzege asady. Oqýshyny shyǵarmashylyq oılaýǵa, jyldamdyqqa, ıkemdilikke, tapqyrlyqqa úıretý ol muǵalimniń ár sabaǵynda qalyptasyp otyratyny anyq.

Sondyqtan, men J. A. Qaraevtyń “Deńgeılep saralap oqytý tehnologıasyn” óz tájirıbemde tıimdi paıdalanyp kelemin. Sabaqta, jalpy mektepte oqýshylarǵa yńǵaıly jáne jaıly jaǵdaı jasalý qajet, sonda ǵana oqýdan jaqsy nátıje shyǵady, ol tulǵa retinde jan - jaqty damıtyn bolady.
Qazirgi bilim berýdegi jańa ádister oqýshynyń óz betinshe bilim alýyna, tanymdyq belsendiligin arttyrýǵa, shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrýǵa, kez - kelgen másele jóninde óz pikiriniń bolýy jáne ony dáleldeı alýy taǵy sol sıaqty yqpal etetindigi belgili. Osy jańa ádisterdi qoldaný kezinde pedagogıkalyq - psıhologıalyq talaptardy biriktire otyryp, oqýshynyń oqý materıalyn tereń ıgerýine jaǵdaı jasaý qajettiligi eskerilýi tıis. M. Jumabaevtyń “Pedagogıka” degen eńbeginde “Sabaq barysynda muǵalim oqýshyǵa taqyrypty jetkizý úshin aldymen balaǵa jańa beretin bilimdi jat kúıinshe emes, balanyń burynǵy tanys bilimine baılap bersin” delingen. Qazirgi kezde qoldanylyp júrgen ádisterde bala burynǵy ózi biletin nárseniń erekshelikterin saralap, onyń jetistigi men qajettiligi arqyly jańa bilimdi alýǵa umtylady. Qaraev tehnologıasynyń qundylyǵy:

1) 100% úlgerim;
2) Joǵarǵy deńgeıli tapsyrmalardy oryndaý arqyly daryndy balany tańdaýǵa múmkindik beredi;
3) Oqýshy “2” alamyn dep qoryqpaıdy, kerisinshe tapsyrmanyń jaýabyna joǵarǵy upaı jınaý arqyly yntasy artady. Oqýshyǵa tórt deńgeıli tapsyrma beriledi;
4) Oqýshy oqý materıalyn ózi meńgeredi, al ustaz óz páninen jumys dápterin jasaıdy;
5) Pedagogıkalyq tehnologıa orta mektep júıesin aqparattandyrý prınsıpin saqtaı otyryp júrgiziledi.
Deńgeılep saralap oqytý tehnologıasynyń negizgi ereksheligi oqýshylarǵa beriletin tapsyrmalardyń deńgeılerge bólinýi jáne olardyń meńgergen bilimi men iskerlikterine qoıylatyn talaptardyń, ıaǵnı materıaldy meńgerýdiń tómengi jetkilikti shegin qamtıtyn mindetti daıyndyq shegi anyqtalady. Bul deńgeı - barlyq oqýshylardyń shamasy jetetin deńgeı. Osy deńgeıdiń negizinde kýrsty meńgerýdiń joǵary deńgeıleri qalyptasady. Oqýshylar bir synypta bir baǵdarlama boıynsha bilim ala otyryp, óz qabiletterine, qyzyǵýshylyǵyna saı deńgeıdi tańdaýǵa múmkindik alady.

V. P. Bespalko oqý materıalyn meńgerýdiń 4 deńgeıin usyndy. Olar: oqýshylyq, algorıtmdik, evrıstıkalyq, shyǵarmashylyq. Profesor J. A. Qaraevtyń “Pedagogıcheskaıa tehnologıa obýchenıa” atty eńbegi oqytýdyń deńgeılik júıesi týraly oı - pikirdi tereńdete kelip, oqýshylardyń bilimi men biligin, tanymy men belsendiligin damytatyn bir tıimdi ádisteme - ár túrli deńgeıdegi tapsyrmalar júıesi ekenin dáleldedi.

Deńgeılik tapsyrmalarǵa matematıka páninen mynadaı talaptar qoıylady:
Birinshi deńgeıdegi tapsyrmalarǵa:
1) Jattap alýǵa laıyqtalǵan bolýy kerek;
2) Aldyńǵy sabaqta jańadan meńgerilgen bilimniń óńin ózgertpeı qaıtalap pysyqtaýyna múmkindik berýi tıis;
3) Tapsyrmalar jańa taqyryp úshin tıpti jáne ómirmen baılanysty bolýy kerek.

Ekinshi deńgeıdegi tapsyrmalarǵa:
1) Ótip ketken materıaldardy retteýge jáne júıeleýge berilgen tapsyrmalar;
2) Oqýshynyń oılaý qabiletin jetildirýge beriletin tapsyrmalar(logıkalyq esepter, rebýstar jáne sózjumbaqtar).
Úshinshi evrıstıkalyq deńgeıdegi tapsyrmalarǵa:
1) Tanymdyq - izdený;
2) Ártúrli ádis - tásildermen sheshiletin esepter;
3) Ózdiginen mysaldar men esepter qurastyrý. Ómirden alynǵan málimetter negizinde dıagram, grafıkter salý, jergilikti jaǵdaıda ólsheý jumystaryn júrgizý.
Tórtinshi shyǵarmashylyq deńgeı tapsyrmalary:
1) Olımpıadalyq esepter;
2) Berilgen taqyrypqa óz betimen referat, baıandamalar daıyndaý.
Oqýshylardyń árqaısysy birinshi deńgeılik tapsyrmalardy oryndaýǵa mindetti jáne joǵary deńgeılik tapsyrmalardy oryndaýǵa quqyly.
Oqýlyqta berilgen tapsyrma jumystary túgel qamtylyp, deńgeılik tapsyrmalar arqyly oryndalady. 45 mınýtqa negizdelgen 3deńgeılik tapsyrmalar beriledi. Bul tapsyrmalardy oqýshylar synypta jáne úlgermegenin úıde oryndaıdy.
Mysaly, I deńgeıdiń tapsyrmasy boıynsha ár esep 1upaı bolyp eseptelse, tapsyrmaǵa 6 esep beriletin bolsa, barlyǵy - 6 upaı bolyp eseptelinedi.
II deńgeı boıynsha ár esep 3 upaı bolyp eseptelse, tapsyrmaǵa 4 esep beriletin bolsa, barlyǵy - 12 upaı bolyp eseptelinedi.
III deńgeı boıynsha ár esep 5 upaı bolyp eseptelse, tapsyrmaǵa 2 esep beriletin bolsa, barlyǵy - 10 upaı bolyp eseptelinedi.
Sonymen, 3 deńgeıdiń tapsyrmalaryn qosyp:
I deńgeı - 1 - 6 upaı,
II deńgeı - 12 upaı,
III deńgeı - 10 upaı aralyǵy bolýy múmkin.
Baǵalanýy: 3 - 7 upaı - «3»,
7 - 18 upaı - «4»,
19 - 28 upaı - «5».
Árbir oqýshy deńgeılik tapsyrmany oryndap bolǵan soń, muǵalim daıyndaǵan durys jaýaptarmen ózi oryndap úlgergen tapsyrmalaryn tekseredi. Osylaısha bir deńgeıden bir deńgeıge, óz bilimin birtindep tolyqtyra otyryp, óz qabiletinde jetildiredi. Oqýshylardyń bir - biriniń úlgerim deńgeılerin baqylap otyra alatyndyqtarynan, ózara jarys týady.

Qoryta aıtqanda deńgeılik tapsyrmalar arqyly oqytýdyń tıimdiligi mynada:
1. Ótilgen materıaldy tolyq meńgeredi, óıtkeni sabaq saıyn qaıtalanyp, pysyqtalynyp otyrady.
2. Taqyrypqa baılanysty oqýlyqta berilgen tapsyrmalar tolyǵymen oryndalady.
3. Oqýshy ózin - ózi tekseredi, óziniń jibergen qatelerin bilip otyrady.
4. Taldaý jumystaryn únemi júrgizip otyrady. Taldaýdyń barlyq túrinde sabaq saıyn qaıtalap otyrady.
5. Bilim sapasy ár sabaq saıyn tekserilip otyrady, alǵan bilimderiniń nátıjesi aıqyn kórinip turady.
6. Oılaý qabiletin arttyratyn tapsyrmalar oryndaıdy.

7. Tehnıkalyq quraldardy jıi paıdalanady.(Kompúter, ınteraktıvti taqta).
J. A. Qaraevtyń “Deńgeılep saralap oqytý tehnologıasyn ” tıimdi paıdalanýda oqýshynyń bilimge degen qushtarlyǵy, yntasy artqanyn, erkin saýatty sóıleýge, óz oıyn jınaqtap ashyq aıtýǵa nemese dáleldeýge, usynys, pikir bildrýge, oı qorytýǵa daǵdylanatynyna kózim jetti. Sabaqtarda tıimdi tehnologıalardy paıdalanyp, ár túrli ádis - tásilderdi úzdiksiz qoldanǵan jón.
Shákirtimizdiń bilimin shyńdaý, qabiletti, daryndy tulǵa daıyndaý - bizdiń aldaǵy jaýapkershilikti mindetimizdiń biri bolyp tabylady. Sondyqtan tynbaı, jalyqpaı, únemi shyǵarmashylyqpen izdene júrip, bilimdi urpaq tárbıeleýge atsalysaıyk, ustazdar!