Ósimdik
Sandyq bilim berý resýrsy arqyly bastaýysh synyptarda bilim berýge arnalǵan kómekshi oqý quraly
Synyby: 2-synyp
Páni: Dúnıe taný
Taqyryby: Ósimdik
Maqsaty: Dúnıe taný páni boıynsha beriletin materıaldy modýlge bólip, balaǵa berilgen taqyrypty tereńdete, jan-jaqty ári jeńil túrde ıgerte otyryp, pysyqtaý. Ár oqýshynyń synyptaǵy sabaqtan tys bilim alýyna múmkindik jasaý. Osy múmkindikti berý arqyly balanyń ózdiginshe izdenýin damyta otyryp, pánge jáne jalpy bilim alýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Mazmuny
Kirispe
Ósimdik - tiri organızm
Ósimdik túrleri.
Ósimdik músheleri
Ósimdiktiń ósýine ne qajet?
Modýl boıynsha tapsyrmalar
Qosymsha bilim
Paıdalanylǵan ádebıetter
1.Kirispe
- Sálem, Balaqaı!
Bilim álemine qosh keldiń!
Biz saǵan arnap Dúnıe taný páni boıynsha qyzyqty qosymsha bilim kózin kórsetip otyrmyz. Berilgen mátinderdi oqyp, tapsyrmalardy oryndap kór. Óz-ózińdi tekser. İske sát, balaqaı!
2. Ósimdik – tiri organızm
Biz kimbiz? Biz – adambyz. Adamnyń dostary óte kóp. Solardyń qatarynda ósimdikter de bar. Olar bizge árqashan qamqor bolǵan, ári qamqor bola beredi. Eger árıne adamdar olardyń dostyǵyn qurmetteı bilse. Olar qamqorlyǵymen birge bizge qýanysh, ádemilik, taza aýa syılaıdy.
Biz olardy tiri tabıǵatqa jatqyzamyz. Óıtkeni olar ósedi, ónedi, kóbeıedi, ýaqyty kelgende nemese aýyrsa - solyp, tirshiligin toqtatady. Ósimdikter kúnge qarap boı túzeıdi, tynys alady. Oǵan ósýi úshin:
- kúnniń jylýy,
- taza aýa,
- sý,
- qorektik zattar kerek.
Minekeı, olarda adamdar sıaqty. Kútimi jaqsy bolsa jaqsy ósedi, ádemi bolady. Kútimi nashar, joq bolsa qısyq ósedi, nemese qýrap qalady. Biz budan ósimdiktiń tiri organızm ekendigin bilemiz.
3. Ósimdik túrleri.
Ósimdiktiń negizgi toptaryna toqtalaıyq:
aǵashtar,
butalar,
shópter.
Ósimdiktiń ár tobynyń kóptegen túrleri bolady.
Aǵashtar:
qaıyń, emen, qaraǵaı, kókterek, terek, shyrsha, qaraǵash, jóke, jemis aǵashtary, t.b.
Aǵashtar máńgi jasyl bolyp turatyn, japyraqtary ıne sıaqty bolyp keletin jáne kúzde japyraǵy sarǵaıyp túsetin, jalpaq japyraqty aǵashtar bolyp bólinedi. Aǵash – dińi jaqsy jetilgen, boıy 2 metrden kem emes kóp jyldyq ósimdik (sýretteri beriledi).
Butanyń túrleri:
tańqýraı, ıtmuryn, qaraqat, jyńǵyl, bórtegúl, sheńgel, t.b. Butalar aǵashqa qaraǵanda alasalaý bolady. Ári olardyń sabaqtary bolady (sýretteri beriledi).
Shóp tektester:
jońyshqa, baqbaq, kóknár, seleý, bıdaıyq., kúnbaǵys, bıdaı, t.b. Shópter – bul kádimgi jumsaq, jińishke sabaqtary bar ósimdikter. Shópter birjyldyq: bıdaı, kúnbaǵys, t.s.s jáne eki jyldyq: oramjapyraq, sábiz, shalǵam t.s.s nemese kópjyldyq: bıdaıyq, jońyshqa, baq-baq t.s.s. bolady (sýretteri beriledi).
4. Ósimdik músheleri
Ósimdiktiń ár múshesiniń atqaratyn óz qyzmeti bar (sýretteri beriledi).
Tamyr:
Ósimdiktiń topyraqtaǵy bóligi. Tamyr tereńge boılaı ósedi. Ósimdikke sý tasıdy, ári ony bekitip ustap turady. Tamyr ár túrli bolady: negizgi jýan tamyr, janama tamyr, shashaq tamyr. Mysaly aǵashtardyń bárinde derlik negizgi jýan tamyr bolady. Emenniń tamyry tipti 15 metrge jetedi. Sábiz, qyzylsha, jaýqazyn sıaqty ósimdikterdiń de tamyry jýan bolyp keledi. Kúnbaǵys, joljelkenderdiń tamyry shashaq bolyp keledi. Olardyń ishinen negizgisin tabý qıyn.
Tamyrdyń uzyndyǵy onyń ósip turǵan jerine de baılanysty bolady. Sý tereńde bolsa tamyr uzyn, taıazda bolsa qysqa bolady. Shólde ósetin sekseýildiń tamyry 20-30 metrge deıin barady.
Sabaq:
Ósimdikterdiń sabaǵy jer betinde ósedi. Sabaqta butaqtar, japyraqtar. Gúlderi, jemisteri ornalasady.
Tamyrmen kelgen qorektik zattar sabaqpen joǵary kóterilip, kerek jerine jetedi. Gúlge, jemisine barady.
Sabaqtar qatty. Jumsaq, ıilgish, synǵysh bolady. Qysqa nemese uzyn bolýy múmkin.
Japyraq:
Japyraq sabaq pen butada ornalasady. Japyraq ósimdiktiń tynys alatyn basty múshesi. Japyraq kómirqyshqyl gazyn jutady da taza ottegi bólip shyǵarady.
Japyraqtaǵy artyq ylǵal býlanyp, ósimdikti qatty ystyqtan saqtap turady. Japyraqta ósimdiktiń ósýi úshin qajetti qorektik zattar: qant pen krahmal túziledi. Topyraqtaǵy sý tamyr arqyly sabaqqa keledi, sabaqtan japyraqqa jetedi. Japyraq sol sýdan qorektik zattar jasaıdy da ósimdikke beredi. Japyraqqa qorektik zattar jasaý úshin: kúnniń sáýlesi, jylýy, aýa, sý kerek.
Bulardan basqa ósimdikte gúli men jemisteri, tuqymy bolady.
Áýeli tuqym qunarly jerge túsedi. Qolaıly jaǵdaı bolsa ǵana sol tuqymnan tamyr paıda bolady. Tamyr tereńge boılasa, sabaǵy kúnge umtylady. Sabaqta japyraqtar men gúlder paıda bolady. Gúl ashylady, ashylǵannan keıin sol jerde jemis paıda bolady. Jemistiń ishinde tuqym bolady.
5. Ósimdiktiń ósýine ne qajet?
Ósimdik tiri tabıǵatqa jatatyndyqtan, oǵan tirshilik úshin sý, aýa, jaryq, jylý, qunarly topyraq, qorektik zattar qajet (sýretteri beriledi).
Ósimdikter sýdy qaıdan alady?
adam qoldan sýǵarady, aryq qazyp sý jetkizedi,
jańbyrdyń sýy,
jer asty sýlarynan alady.
Ár ósimdik ózi ósetin jerdiń tabıǵatyna qaraı beıimdeledi. Olar ylǵal súıgish nemese qurǵaqshylyqqa tózimdi bolyp keledi. Tipti tasqa da shyǵatyn ósimdikter bolady.
Ósimdikke topyraq kerek. Ol ózine kerek qorektik zattardy topyraqtan alady. Sondyqtan qunarly topyraǵy bar jerde ósimdik kóp , ári tez ósedi. Topyraqtyń qunarlyǵyn adamdar oǵan tyńaıtqyshtar qosyp jaqsartady.
Ósimdikke aýa, jaryq, jylý kerek.
Ósimdik aýany tamyr arqyly da japyraǵy arqyly da ala beredi. Sondyqtan topyraqty qopsytyp otyrǵan durys bolady. Tyǵyz topyraq aýany nashar ótkizedi. Kúnniń jylýy kóktemde jetkilikti bola bastaıtyndyqtan ósimdikter kóktemde óse bastaıdy.
Kóktem men jaz ósimdiktiń ósýi úshin óte qolaıly mezgilder.
6. Modýl boıynsha tapsyrmalar
Test tapsyrmalary
1. Ósimdik – tiri organızm
Qaısysy durys dep oılaısyń?.
a) Ósimdik ósedi, ónedi, qýraıdy
b) Ósimdik - óli tabıǵatqa jatady.
v) Ósimdikterdiń paıdasy óte az.
Ósimdikke tiri organızm retinde ne kerek?
a) aýa, jaıly jer, bólme
b) aýa, jylý, jaryq, sý, topyraq
v) tamaq, sý, topyraq
2. Ósimdik túrleri.
Qaısysy durys dep oılaısyń?.
a) tańqýraı - buta
b) shyrsha - jalpaq japyraqty
v) ósimdik aǵash, buta, shóp bolyp bólinedi .
Jyńǵyl qaı topqa jatady?
a) aǵash
b) shóp
v) buta
3. Ósimdik músheleri
Ósimdik músheleri qalaı bólinedi dep oılaısyń?
a) tamyr, jemis, sabaq
b) tamyr, sabaq, japyraq, gúl, jemis, tuqym
v) tamyr, japyraq
Tamyr qandaı qyzmet atqarady?
a) sý ákeledi, qorek jasaıdy
b) sý ákeledi, topyraqta bekitip ustap turady
v) jaryq , jylý beredi
Sýdan qorektik zattar jasaıtyn ósimdiktiń qaı múshesi?
a) tamyr
b) sabaq
v)japyraq
4. Ósimdiktiń ósýine ne qajet?
Qaısysy durys dep oılaısyń?
a) qosymsha tamaq
b) tek qana sý bolsa jetkilikti
v) sý, aýa, jylý,topyraq, jaryq
Ósimdiktiń japyraǵynda túziletin qorektik zattar
a) sý, aýa
b) kún sáýlesi, sý
v) qant, krahmal
7.Qosymsha bilim:
ósimdikter týraly málimetter
ósimdik rekordtary
Qyzyl kitaptan derekter
tapsyrmalar, test tapsyrmalary, oıyn-jumbaqtar
Jaýqazyn
Shalǵyndarda, qyrattarda, butalardyń arasynda, kógaldarda ósetin, ádemi sary gúlderi men hosh ıisti japyraqtary bar shóptesin ósimdik.Ol erte kóktemde alǵashqy shyǵatyn gúlderdiń biri.
Jaýqazyn mamyr aıynda shyǵyp, adamdardy qýantady.Onyń ádemiliginen basqa emdik qasıeti de bar. Ejelgi grekter jaýqazyn kez-kelgen aýrýdy jeńedi, ol ony on eki qudaıdyń gúli dep aıtqan.
Emen
Alyp aǵashtardyń qataryna jatady. Onyń dińi jýan bolady. Emendi adamdar da janarlarda jaqsy kóredi. Onyń jemisterin- jańǵaqtaryn jabaıy qabandar men úı shoshqalary óte jaqsy kóredi. Kúzde emenniń japyraqtary eń sońynan túsedi. Ol óte tózimdi aǵash.
Terek
Tez ósetin bıik aǵash. Kóktemde terekte jabysqaq, hosh ıisti búrshikter ónedi. Keıin olardan syrǵalar paıda bolady. Sosyn terektiń jemisteri – jańǵaqtar paıda bolady. Olar pisken kezde ashylyp, tuqymdary jelmen birge jan-jaqqa taraıdy. Ony sen kórge shyǵarsyń, kádimgi appaq mamyqtar aýada ushyp júredi.
Terek adamdardyń senimdi kómekshisi. Olar joldyń jıeginde turyp, bizdi shań-tozań men jelden qorǵap turady.
Ósimdik rekordtary
Qylqan japyraqtylardyń arasynda uzaq ómir súretin sekvoııa dep esepteledi. Ol 2000 jyldan astam ómir súre alady eken. Ári ol eń alyp aǵash: bıiktigi 100 metrden, dıametri 20 metrden asýy múmkin.
Shópterdiń ishindegi eń úlkeni – bambýk. Onyń uzyndyǵy 20 metrge jetýi múmkin. Ol bir táýlikte 1 metrge óse alady eken.
Eń iri japyraq – rafıa pálmasynda bolady eken. Onyń uzyndyǵy 20 metrge deıin jetedi.
Eń iri tuqym – kokosta bolady. Salmaǵy 20 kg.
Eń uzyn - teńiz baldyry. Uzyndyǵy 60 metr.
Eń úlken ormandar – Sibirdiń sýyq taıga ormandary men Brazılıanyń tropıkalyq ormandary.
Oıyn - jumbaqtar
Jazdaı inge tyǵylyp,
Jatqan qyzyl túlkini,
Quıryǵynan sýyryp,
Ákeldi ájem bir kúni. (sábiz)
Bul ne degen kóp kıim,
Jetpis qabat kók kıim?
Úı ishinen tabasyń.
Tamaqqa da salasyń. (qyryqqabat)
Baqtarda balbyrap,
Turady albyrap,
Ýyljyǵan ýyzdaı,
Alma emes ol biraq... (shabdaly)
8. Sóz jumbaq
Balaqaı!
Sóz jumbaqty durys sheshseń, jasyrynǵan sózdi tabasyń.
1. Ósimdiktiń jer astyndaǵy bóligi (tamyr)
2. Ósimdik tirshiligine qajet nárse (aýa)
3. Ósimdiktiń jer betindegi bóligi (sabaq)
4. Shyrshanyń japyraǵy ne sıaqty bolady (ıne)
5. Ósimdiktiń dińi jýan, ári myqty bolatyn toby (aǵash)
6. Qant pen glúkoza túzetin ósimdik múshesi (japyraq)
7. Itmuryn qaı topqa jatady (buta)
Synyby: 2-synyp
Páni: Dúnıe taný
Taqyryby: Ósimdik
Maqsaty: Dúnıe taný páni boıynsha beriletin materıaldy modýlge bólip, balaǵa berilgen taqyrypty tereńdete, jan-jaqty ári jeńil túrde ıgerte otyryp, pysyqtaý. Ár oqýshynyń synyptaǵy sabaqtan tys bilim alýyna múmkindik jasaý. Osy múmkindikti berý arqyly balanyń ózdiginshe izdenýin damyta otyryp, pánge jáne jalpy bilim alýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Mazmuny
Kirispe
Ósimdik - tiri organızm
Ósimdik túrleri.
Ósimdik músheleri
Ósimdiktiń ósýine ne qajet?
Modýl boıynsha tapsyrmalar
Qosymsha bilim
Paıdalanylǵan ádebıetter
1.Kirispe
- Sálem, Balaqaı!
Bilim álemine qosh keldiń!
Biz saǵan arnap Dúnıe taný páni boıynsha qyzyqty qosymsha bilim kózin kórsetip otyrmyz. Berilgen mátinderdi oqyp, tapsyrmalardy oryndap kór. Óz-ózińdi tekser. İske sát, balaqaı!
2. Ósimdik – tiri organızm
Biz kimbiz? Biz – adambyz. Adamnyń dostary óte kóp. Solardyń qatarynda ósimdikter de bar. Olar bizge árqashan qamqor bolǵan, ári qamqor bola beredi. Eger árıne adamdar olardyń dostyǵyn qurmetteı bilse. Olar qamqorlyǵymen birge bizge qýanysh, ádemilik, taza aýa syılaıdy.
Biz olardy tiri tabıǵatqa jatqyzamyz. Óıtkeni olar ósedi, ónedi, kóbeıedi, ýaqyty kelgende nemese aýyrsa - solyp, tirshiligin toqtatady. Ósimdikter kúnge qarap boı túzeıdi, tynys alady. Oǵan ósýi úshin:
- kúnniń jylýy,
- taza aýa,
- sý,
- qorektik zattar kerek.
Minekeı, olarda adamdar sıaqty. Kútimi jaqsy bolsa jaqsy ósedi, ádemi bolady. Kútimi nashar, joq bolsa qısyq ósedi, nemese qýrap qalady. Biz budan ósimdiktiń tiri organızm ekendigin bilemiz.
3. Ósimdik túrleri.
Ósimdiktiń negizgi toptaryna toqtalaıyq:
aǵashtar,
butalar,
shópter.
Ósimdiktiń ár tobynyń kóptegen túrleri bolady.
Aǵashtar:
qaıyń, emen, qaraǵaı, kókterek, terek, shyrsha, qaraǵash, jóke, jemis aǵashtary, t.b.
Aǵashtar máńgi jasyl bolyp turatyn, japyraqtary ıne sıaqty bolyp keletin jáne kúzde japyraǵy sarǵaıyp túsetin, jalpaq japyraqty aǵashtar bolyp bólinedi. Aǵash – dińi jaqsy jetilgen, boıy 2 metrden kem emes kóp jyldyq ósimdik (sýretteri beriledi).
Butanyń túrleri:
tańqýraı, ıtmuryn, qaraqat, jyńǵyl, bórtegúl, sheńgel, t.b. Butalar aǵashqa qaraǵanda alasalaý bolady. Ári olardyń sabaqtary bolady (sýretteri beriledi).
Shóp tektester:
jońyshqa, baqbaq, kóknár, seleý, bıdaıyq., kúnbaǵys, bıdaı, t.b. Shópter – bul kádimgi jumsaq, jińishke sabaqtary bar ósimdikter. Shópter birjyldyq: bıdaı, kúnbaǵys, t.s.s jáne eki jyldyq: oramjapyraq, sábiz, shalǵam t.s.s nemese kópjyldyq: bıdaıyq, jońyshqa, baq-baq t.s.s. bolady (sýretteri beriledi).
4. Ósimdik músheleri
Ósimdiktiń ár múshesiniń atqaratyn óz qyzmeti bar (sýretteri beriledi).
Tamyr:
Ósimdiktiń topyraqtaǵy bóligi. Tamyr tereńge boılaı ósedi. Ósimdikke sý tasıdy, ári ony bekitip ustap turady. Tamyr ár túrli bolady: negizgi jýan tamyr, janama tamyr, shashaq tamyr. Mysaly aǵashtardyń bárinde derlik negizgi jýan tamyr bolady. Emenniń tamyry tipti 15 metrge jetedi. Sábiz, qyzylsha, jaýqazyn sıaqty ósimdikterdiń de tamyry jýan bolyp keledi. Kúnbaǵys, joljelkenderdiń tamyry shashaq bolyp keledi. Olardyń ishinen negizgisin tabý qıyn.
Tamyrdyń uzyndyǵy onyń ósip turǵan jerine de baılanysty bolady. Sý tereńde bolsa tamyr uzyn, taıazda bolsa qysqa bolady. Shólde ósetin sekseýildiń tamyry 20-30 metrge deıin barady.
Sabaq:
Ósimdikterdiń sabaǵy jer betinde ósedi. Sabaqta butaqtar, japyraqtar. Gúlderi, jemisteri ornalasady.
Tamyrmen kelgen qorektik zattar sabaqpen joǵary kóterilip, kerek jerine jetedi. Gúlge, jemisine barady.
Sabaqtar qatty. Jumsaq, ıilgish, synǵysh bolady. Qysqa nemese uzyn bolýy múmkin.
Japyraq:
Japyraq sabaq pen butada ornalasady. Japyraq ósimdiktiń tynys alatyn basty múshesi. Japyraq kómirqyshqyl gazyn jutady da taza ottegi bólip shyǵarady.
Japyraqtaǵy artyq ylǵal býlanyp, ósimdikti qatty ystyqtan saqtap turady. Japyraqta ósimdiktiń ósýi úshin qajetti qorektik zattar: qant pen krahmal túziledi. Topyraqtaǵy sý tamyr arqyly sabaqqa keledi, sabaqtan japyraqqa jetedi. Japyraq sol sýdan qorektik zattar jasaıdy da ósimdikke beredi. Japyraqqa qorektik zattar jasaý úshin: kúnniń sáýlesi, jylýy, aýa, sý kerek.
Bulardan basqa ósimdikte gúli men jemisteri, tuqymy bolady.
Áýeli tuqym qunarly jerge túsedi. Qolaıly jaǵdaı bolsa ǵana sol tuqymnan tamyr paıda bolady. Tamyr tereńge boılasa, sabaǵy kúnge umtylady. Sabaqta japyraqtar men gúlder paıda bolady. Gúl ashylady, ashylǵannan keıin sol jerde jemis paıda bolady. Jemistiń ishinde tuqym bolady.
5. Ósimdiktiń ósýine ne qajet?
Ósimdik tiri tabıǵatqa jatatyndyqtan, oǵan tirshilik úshin sý, aýa, jaryq, jylý, qunarly topyraq, qorektik zattar qajet (sýretteri beriledi).
Ósimdikter sýdy qaıdan alady?
adam qoldan sýǵarady, aryq qazyp sý jetkizedi,
jańbyrdyń sýy,
jer asty sýlarynan alady.
Ár ósimdik ózi ósetin jerdiń tabıǵatyna qaraı beıimdeledi. Olar ylǵal súıgish nemese qurǵaqshylyqqa tózimdi bolyp keledi. Tipti tasqa da shyǵatyn ósimdikter bolady.
Ósimdikke topyraq kerek. Ol ózine kerek qorektik zattardy topyraqtan alady. Sondyqtan qunarly topyraǵy bar jerde ósimdik kóp , ári tez ósedi. Topyraqtyń qunarlyǵyn adamdar oǵan tyńaıtqyshtar qosyp jaqsartady.
Ósimdikke aýa, jaryq, jylý kerek.
Ósimdik aýany tamyr arqyly da japyraǵy arqyly da ala beredi. Sondyqtan topyraqty qopsytyp otyrǵan durys bolady. Tyǵyz topyraq aýany nashar ótkizedi. Kúnniń jylýy kóktemde jetkilikti bola bastaıtyndyqtan ósimdikter kóktemde óse bastaıdy.
Kóktem men jaz ósimdiktiń ósýi úshin óte qolaıly mezgilder.
6. Modýl boıynsha tapsyrmalar
Test tapsyrmalary
1. Ósimdik – tiri organızm
Qaısysy durys dep oılaısyń?.
a) Ósimdik ósedi, ónedi, qýraıdy
b) Ósimdik - óli tabıǵatqa jatady.
v) Ósimdikterdiń paıdasy óte az.
Ósimdikke tiri organızm retinde ne kerek?
a) aýa, jaıly jer, bólme
b) aýa, jylý, jaryq, sý, topyraq
v) tamaq, sý, topyraq
2. Ósimdik túrleri.
Qaısysy durys dep oılaısyń?.
a) tańqýraı - buta
b) shyrsha - jalpaq japyraqty
v) ósimdik aǵash, buta, shóp bolyp bólinedi .
Jyńǵyl qaı topqa jatady?
a) aǵash
b) shóp
v) buta
3. Ósimdik músheleri
Ósimdik músheleri qalaı bólinedi dep oılaısyń?
a) tamyr, jemis, sabaq
b) tamyr, sabaq, japyraq, gúl, jemis, tuqym
v) tamyr, japyraq
Tamyr qandaı qyzmet atqarady?
a) sý ákeledi, qorek jasaıdy
b) sý ákeledi, topyraqta bekitip ustap turady
v) jaryq , jylý beredi
Sýdan qorektik zattar jasaıtyn ósimdiktiń qaı múshesi?
a) tamyr
b) sabaq
v)japyraq
4. Ósimdiktiń ósýine ne qajet?
Qaısysy durys dep oılaısyń?
a) qosymsha tamaq
b) tek qana sý bolsa jetkilikti
v) sý, aýa, jylý,topyraq, jaryq
Ósimdiktiń japyraǵynda túziletin qorektik zattar
a) sý, aýa
b) kún sáýlesi, sý
v) qant, krahmal
7.Qosymsha bilim:
ósimdikter týraly málimetter
ósimdik rekordtary
Qyzyl kitaptan derekter
tapsyrmalar, test tapsyrmalary, oıyn-jumbaqtar
Jaýqazyn
Shalǵyndarda, qyrattarda, butalardyń arasynda, kógaldarda ósetin, ádemi sary gúlderi men hosh ıisti japyraqtary bar shóptesin ósimdik.Ol erte kóktemde alǵashqy shyǵatyn gúlderdiń biri.
Jaýqazyn mamyr aıynda shyǵyp, adamdardy qýantady.Onyń ádemiliginen basqa emdik qasıeti de bar. Ejelgi grekter jaýqazyn kez-kelgen aýrýdy jeńedi, ol ony on eki qudaıdyń gúli dep aıtqan.
Emen
Alyp aǵashtardyń qataryna jatady. Onyń dińi jýan bolady. Emendi adamdar da janarlarda jaqsy kóredi. Onyń jemisterin- jańǵaqtaryn jabaıy qabandar men úı shoshqalary óte jaqsy kóredi. Kúzde emenniń japyraqtary eń sońynan túsedi. Ol óte tózimdi aǵash.
Terek
Tez ósetin bıik aǵash. Kóktemde terekte jabysqaq, hosh ıisti búrshikter ónedi. Keıin olardan syrǵalar paıda bolady. Sosyn terektiń jemisteri – jańǵaqtar paıda bolady. Olar pisken kezde ashylyp, tuqymdary jelmen birge jan-jaqqa taraıdy. Ony sen kórge shyǵarsyń, kádimgi appaq mamyqtar aýada ushyp júredi.
Terek adamdardyń senimdi kómekshisi. Olar joldyń jıeginde turyp, bizdi shań-tozań men jelden qorǵap turady.
Ósimdik rekordtary
Qylqan japyraqtylardyń arasynda uzaq ómir súretin sekvoııa dep esepteledi. Ol 2000 jyldan astam ómir súre alady eken. Ári ol eń alyp aǵash: bıiktigi 100 metrden, dıametri 20 metrden asýy múmkin.
Shópterdiń ishindegi eń úlkeni – bambýk. Onyń uzyndyǵy 20 metrge jetýi múmkin. Ol bir táýlikte 1 metrge óse alady eken.
Eń iri japyraq – rafıa pálmasynda bolady eken. Onyń uzyndyǵy 20 metrge deıin jetedi.
Eń iri tuqym – kokosta bolady. Salmaǵy 20 kg.
Eń uzyn - teńiz baldyry. Uzyndyǵy 60 metr.
Eń úlken ormandar – Sibirdiń sýyq taıga ormandary men Brazılıanyń tropıkalyq ormandary.
Oıyn - jumbaqtar
Jazdaı inge tyǵylyp,
Jatqan qyzyl túlkini,
Quıryǵynan sýyryp,
Ákeldi ájem bir kúni. (sábiz)
Bul ne degen kóp kıim,
Jetpis qabat kók kıim?
Úı ishinen tabasyń.
Tamaqqa da salasyń. (qyryqqabat)
Baqtarda balbyrap,
Turady albyrap,
Ýyljyǵan ýyzdaı,
Alma emes ol biraq... (shabdaly)
8. Sóz jumbaq
Balaqaı!
Sóz jumbaqty durys sheshseń, jasyrynǵan sózdi tabasyń.
1. Ósimdiktiń jer astyndaǵy bóligi (tamyr)
2. Ósimdik tirshiligine qajet nárse (aýa)
3. Ósimdiktiń jer betindegi bóligi (sabaq)
4. Shyrshanyń japyraǵy ne sıaqty bolady (ıne)
5. Ósimdiktiń dińi jýan, ári myqty bolatyn toby (aǵash)
6. Qant pen glúkoza túzetin ósimdik múshesi (japyraq)
7. Itmuryn qaı topqa jatady (buta)
You Might Also Like
