InfoHub Logo

Jaratylystaný sabaǵynda zertteý júrgizýdiń erekshelikteri
Bilim berý júıesi – saqtastyǵy bar bilim berý baǵdarlamalary men ár túrli deńgeı men baǵyttaǵy memlekettik bilim berý standarttary júıesiniń, olardy ártúrli uıymdastyrý quqyqtyq formadaǵy, tıptegi jáne túrdegi bilim berý mekemelerinde iske asyrýshy tarmaqtardyń, sonymen birge bilim berýdi basqarý organdary júıesiniń jıyny.
Bilim berý júıesi qoǵamnyń áleýmettik – ekonomıkalyq damýynda jetekshi rol atqarady, sondaı – aq ony ári qaraı aıqyndaı túsedi. Al bilimniń qalyptasyp, damýynyń jalpy sharttary fılosofıanyń negizgi máselesi – rýhtyń materıaǵa, sananyń bolmysqa qatynasy turǵysynan zertteletin ilim tanym teorıasy dep atalady. Tanym teorıasynyń basqa ǵylymı teorıalardan túbirli aıyrmashylyǵy – ol bilimniń qalyptasýy men negizdelýiniń jalpy ustanymdaryn, obektıvtik qatynastardy qalyptastyrady.
Orys pedagogi K. D. Ýshınskıı aıtqandaı, qazirgi zaman talabyna saı, ár muǵalim, óz bilimin jetildirip, eski birsaryndy sabaqtardan góri, jańa talapqa saı ınovasıalyq tehnologıalardy óz sabaqtarynda kúndelikti paıdalansa, sabaq tartymdy da, mándi, qonymdy, tıimdi bolary sózsiz. Bul jóninde Qazaqstan Respýblıkasy «Bilim týraly» Zańynyń 8 - babynda «Bilim berý júıesiniń basty mindetteriniń biri – oqytýdyń jańa tehnologıalaryn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý, halyqaralyq ǵalamdyq komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý» dep atap kórsetken. Elbasymyz N. Á. Nazarbaev joldaýynda aıqandaı: «Bolashaqta órkenıetti damyǵan elderdiń qataryna ený úshin zaman talabyna saı bilim qajet. Qazaqstandy damyǵan 50 eldiń qataryna jetkizetin, terezesin teń etetin – bilim». Sondyqtan, qazirgi damý kezeńi bilim berý júıesiniń aldynda oqytý úrdisiniń tehnologıalandyrý máselesin qoıyp otyr. Oqytýdyń ártúrli tehnologıalary saraptalyp, jańashyl pedagogtardyń is – tájirıbesi zerttelip, mektep ómirine enýde. Jaratylystaný ǵylymy boıynsha bilim berý kishi mektep jasyndaǵy oqýshylardyń tabıǵı bilimqumarlyǵynyń damýyna, álem jaıly oı - órisiniń keńeıýine, ǵylymdy túsinýdiń jáne qorshaǵan ortany tutastaı qabyldaýynyń damýyna, qorshaǵan ortany qorǵaý jáne baǵalaı bilý bilikteriniń damýyna kómektesedi.
Bastaýysh mektepte «Jaratylystaný» pániniń oqý baǵdarlamasy zertteý, oılaý, kommýnıkatıvtik daǵdylar men biliktilikter negizderiniń qalyptasýyna baǵyttalǵan:
– gıpoteza qurý jáne olardy tekserýdiń joldaryn usyný, eksperıment arqyly alynǵan nátıjeler negizinde qorytyndy jasaý;
– máseleni anyqtaý, suraqtardy durys qurý, zertteý jumysynyń josparyn qurý, baqylaý, eksperıment júrgizý, zertteý jumysynyń nátıjesin baǵalaý jáne sıpattaý, paıymdaý, qorytyndy shyǵarý;
– BAQ habarlamalary mazmunyndaǵy, Internet resýrstaryndaǵy, ǵylymı - kópshilik ádebıetterdegi ǵylymı aqparattarmen jumys: izdeý ádisterin ıgerý, aqparattyń maǵynalyq negizin aıryqshalaý jáne aqparattyń rastyǵyn baǵalaý;
– jandy jáne jansyz tabıǵattaǵy úderisterdiń sıpatyn, ekojúıe komponentteriniń ózara baılanysyn, adam áreketiniń qorshaǵan tıgizetin áserin anyqtaýǵa kómektesetin qarapaıym eksperımentter men baqylaýlar júrgizý;
– ózindik qarapaıym zertteýlerdiń qorytyndylaryn túrli formada usyný;
– jaratylystaný ǵylymy salasyndaǵy mańyzdy jetistikterdiń qoldanbaly mánin túsindirý.
Bilim sapasy, jas jetkinshekterdiń ǵylymǵa den qoıǵany eń birinshi ustazdardyń biliktiligine tikeleı baılanysty. Qazirgi zamanǵy ǵylymnyń kóptegen baǵyttary bar. Ómirin ǵylymǵa arnaǵan ǵalymdar teorıalyq ta, praktıkalyq ta turǵyda zertteýler jasaı alady. Olar barlyq qolda bar qujattardy zertteıdi nemese ártúrli tájirıbelik baqylaýlar júrgizedi. Jańartylǵan baǵdarlamanyń ereksheligi 1 synyptan bastap jaratylystaný pániniń engizilýi. Jaratylystaný baǵytynda bilim berý kishi mektep jasyndaǵylarda tabıǵı bilimqumarlyqtyń damýyna, álem jaıly oı - óristiń keńeıýine, ǵylymı uǵynýdyń jáne qorshaǵan álemdi tutastaı qabyldaýdyń damýyna, qorshaǵan álemdi qorǵaý jáne baǵalaı bilý biliktilikteriniń damýyna kómektesedi. Bastaýysh mektepte oqýshylarǵa «Jaratylystaný» pánin oqý jáne meńgerý kelesilerdi túsinýge múmkindik beredi:
– qorshaǵan álemniń kúrdeliligi men kóp qyrlylyǵyn;
– tabıǵı qubylystar men úrdisterdiń ózara baılanysyn;
– óli jáne tiri tabıǵatta bolyp jatqan keıbir tabıǵı qubylystar men úrdisterdiń sebepterin;
– jaratylystaný baǵytyndaǵy bilimniń adamnyń kóptegen is - áreket túrleri úshin mańyzdylyǵyn túsinedi.
Jańa oqý baǵdarlamalarynyń ereksheligi – onyń HHİ ǵasyr daǵdylaryn damytýǵa baǵyttalǵandyǵynda: aqparatty izdeý, taldaý jáne ınterpretasıalaý daǵdylaryn damytý; adam, tabıǵat jáne qoǵam týraly olardyń bastapqy bilim qorlaryn qalyptastyrý (álemniń birtutas beınesi); rýhanı - adam­gershilik qundylyqtaryn damytý; oqýdyń fýnksıonaldyq daǵdylaryn qalyptastyrý: sanaý, oqý, jazý, óz oıyn naqty ári dál jetkize bilý, sebep - saldarly baılanystar ornatý. Oqýshy bilimdi daıyn kúıinde almaı, ony ózi óndiredi, óziniń oqý áreketiniń mazmuny men túrlerin uǵynady, onyń erejeler júıesin túsinedi jáne qabyldaıdy, jetildirýge belsendi qatysady. Ol óz kezeginde bilimderdiń, bilikterdiń, oqyp - úırený jáne keń aýqymdy daǵdylardyń belsendi ári sátti qalyptasýyn qamtamasyz etedi. Oqýshylardyń oqý áreketteri kelesi basty sanattar boıynsha toptastyrylǵan: «biledi», «túsinedi», «taldaıdy», «baǵalaıdy», «sıntezdeıdi».
«Jaratylystaný» oqý pániniń «ortaq taqyryptarynyń» mazmuny oqýshynyń jaqyn aımaǵynan, ıaǵnı onyń óz is - áreketimen tikeleı baılanysty taqyryptardy oqýdan bastalady. Alty - jeti jastaǵy balalar óz oıyn bildirýge, oqý mazmuny boıynsha suraq qoıýǵa, suraqtarǵa jaýap izdeýge úırenýi tıis.
Osy pándi oqý arqyly oqýshylar zertteýshiler degenimizdiń belgili bir ǵylym salasyn zertteıtin mamandar ekenin túsinedi. Zertteýshiler qorshaǵan álemniń úderisteri men qubylystaryn, olardyń tabıǵatyn jaqsy túsiný úshin zertteý júrgizedi.
Jalpy aıtqanda Jaratylystaný páni arqyly oqýshylar mynandaı nárselerdi úırenedi;
– qorshaǵan álem qubylystaryna baqylaý júrgizýge;
– óli jáne tiri tabıǵatta bolyp jatqan keıbir tabıǵı qubylystar men úrdisterdiń sebepterin anyqtaýǵa;
– zamanaýı tehnologıalardy saýatty paıdalanýǵa;
– ózindik qarapaıym zertteýlerden qorytyndylaryn jasaýǵa úırenedi.
Qazirgi jaratylystanýda qoldanylatyn zertteýdiń negizgi prınsıpteri men ádisterin meńgerý jas urpaqtyń dúnıetanymyn, oılaýdyń ǵylymı tásilin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi. Oqýshylar taqyryptardy zertteý úshin resýrstardy paıdalanyp, óz qorytyndylaryn jasaıdy. Bul anaǵurlym tereń bilim alyp, pándi túsiný úshin qajetti aıtarlyqtaı joǵary deńgeıli daǵdylardy qalyptastyryp damytýǵa kómektesedi. Ádette zertteýge negizdelgen oqý bastaýysh synyptarda oqytylatyn «jaratylystaný» pánimen baılanystyrylǵanymen, ol kez - kelgen pán úshin negiz bola alady.
Jaratylystaný pániniń ereksheligi – oqýshynyń nemese oqýshylar tobynyń ǵylymı - zertteýshilik, shyǵarmashylyq nemese praktıkalyq sıpattaǵy problemalardy sheshý jónindegi nátıjelerge qol jetkizý úshin baǵyttalǵan. Oqý bólimderi ári qaraı jınaqtalǵan bilim, túsinik jáne daǵdylardy qalyptastyrý maqsattaryn kózdeıtin bólimshelerden turady. Ár bólimshe ishinde dáıektilikpen uıymdastyrylǵan oqý maqsattary muǵalimderge óz jumysyn josparlaýǵa jáne oqýshylar jetistigin baǵalaýǵa baǵyttalǵan.
Paıdalanylǵan ádebıetter
1. Jaratylystaný oqý baǵdarlamasy 2017 jyl
2. Jaratylystaný oqýlyǵy 2017 jyl
3. Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq 2017 jyl