InfoHub Logo

Mýzyka 3 synyp
Jaýynger aqyn - jyraýlar
Sabaqtyń maqsaty:
1. Qazaq halqynyń aqyn – jyraýlarymen tanysyp, olardyń shyǵarmashylyǵy jóninde keńinen bilim berý, balalardy qazaqtyń aqyndyq, jyrshylyq ónerine tartyp, olardyń mazmundy da kólemdi shyǵarmalarǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
2. Oqýshylardyń terme, jyr jónindegi túsinikterin odan ári aqyn – jyraýlardyń shyǵarmashylyǵymen tanystyra otyryp damytý.
3. Halqymyzdyń mýzykalyq jáne poetıkalyq shyǵarmashylyǵyna balalardyń súıispenshiligin oıatyp, ony qurmetteýge jáne óz halqynyń ádet - ǵurpy men salt - dástúrleri jóninde túsinikterin qalyptastyryp, estetıkalyq lázzat, áser alýǵa tárbıeleý.

Kórnekiligi: slaıdttar
Jabdyǵy: mýzykalyq ortalyq, dybys kúsheıtkish quraldar
Ádisi: Baıandaý, suraq - jaýap
Pánaralyq baılanys: ádebıet, tarıh

Júrisi: 1. Uıymdastyrý
2. Úı jumysyn tekserý
a)- Terme degenimiz ne?
á) - Terme neshe býyndy jyr úlgisinde bolady?
b) - Termeni oryndaıtyn adamdy kim dep ataımyz?
v) - Babalarymyz óz jyr - termelerinde neni jyrlap, ósıet etti?
g) - Termeniń áýenin qalaı ataımyz?
d) - Terme qalaı oryndalady?
j) - Termeni oryndaýshy termeni qandaı aspappen oryndaıdy?
z) - Halyqtyń ”On úsh jaman” termesinde qandaı jaman qasıetterden aýlaq bolýǵa shaqyrady?

3. Jańa sabaq: Balalar, jańa sabaǵymyzdy bastamas buryn biz jyr degenimiz ne soǵan toqtalaıyq.
 Oqıǵasy el, halyq ómirinen alynǵan, uzaq óleń, terme túrinde baıandalatyn áńgimeler – jyr dep atalady.
 Jyraý – aqyn, ol óleń, jyr shyǵaryp aıtady, onyń sýyryp salma sheshendik qasıeti bar.
 Jyrshy – aqyn emes, sebebi óz janynan óleń, jyr shyǵarmaıdy. Ol negizinen daıyn óleńdi taratýshy.
Án sıaqty jyrdyń da óz áýeni bolady, ony jyrdyń saryny deıdi.

Ia, balalar jyraý jyrshy emes. Óıtkeni jyrshynyń bári birdeı aqyn bola bermeıdi. Jyraý - ári aqyn, ári sheshen. Eń aldymen, yrǵaǵy bar, uıqasy bar belgili ólshemge jatatyn óleńdń jyraýlardyń ózderi shyǵarýy shart. Ekinshiden, jyraýdyń sózderi tereń maǵynaly, syrty sulý sheshen sózder, naqyl sózdermen kelýi kerek. Úshinshiden, áleýmettik ómirde keıingilerge úlgi bolarlyqtaı tereń oıly pikir aıtýy qajet. Sonda ǵana ol shyn mánindegi jyraý ataǵyna ıe. Sondaı jyraýlardyń biri XIII ǵasyrdaǵy qazaq ádebıetiniń kórnekti ókilderiniń biri Buqar jyraý Qalqamanuly. Buqar jyraý bolyp qana qoımaı, Abylaı handyq qurǵan zamanda onyń únemi qasynda júrip, eldiń ishki, syrtqy saıasatyna aralasqan. Jas shaǵynan Abylaıdan kóp úlken Buqar óziniń búkil ómir tájirıbesi men ónerin hannyń el bıleý isimen ushtastyrǵan. Buqar jyraý 1723 jyldardaǵy «Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulama» dep atalǵan tarıhı oqıǵa tusynda ómir súrgen jaýynger jyraý. Ol óz jyrlarymen el qorǵaǵan batyrlarǵa jaýyngerlik rýh berip otyrǵan. Buqardyń jyrlary ylǵı tolǵaý. Jyrshy - jyraýlar tek qana jyr shyǵaryp qoımaı, sonymen qatar terme, tolǵaýlar da shyǵarǵan.

Jańa termın
Tolǵaý - jyraý zamanyndaǵy áleýmettik iri máselelerdi qamtı alatyn, jyraýdyń ishki oıyn, sezimin, ómirge, tabıǵat qubylystaryna kózqarasyn bildiretin úgit - nasıhatqa toly óleńder.
Tolǵaý “ tolǵaný ” degendi bildiredi
Jyraýlar batyrlar erligin jyrlaýmen qatar sol kezdegi qoǵamdyq máselelerdi sheshýge qatysqan.
Kelesi tanys bolatyn aqyn - termeshimiz ol – Mahambet Ótemisuly, balalar. Mahambet – saýatty, oqyǵan - toqyǵany, kórgen – bilgeni mol, qatarynan ozyq azamat bolýmen birge aqyndyq, jyraýlyq, kompozıtorlyq qabileti de jetik, úzdik óner ıesi. Onyń aqyndyq, kúıshilik qabiletiniń damýyna týyp - ósken ortasy, qalyń el áser etti, sebebi, bul jerden Qurmanǵazy, Dına, Dáýletkereı tárizdi daryndy kúıshi - kompozıtorlar shyqqan. Ol 1836 - 37j. j. ult - azattyq kóterilistiń basshysy, jarly - jaqybaı, jetim - jesirdiń qaqy úshin basyn báıgege tikken jaýynger aqyn. Endi qazir balalar, Mahambettiń «Adyra qalǵan Narynda» atty termesinen úzindi tyńdaıyq. Terme jyldam, jigerli oryndalady, negizgi áýen qaıtalanyp, mátinniń mazmunyna qaraı damıdy.(mýzyka tyńdaý)