InfoHub Logo

Qazaq tili
Sabaqtyń taqyryby: Jaı sóılem.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: jaı sóılemderdi qurylymyna qaraı túrlendirip, bloktap túsindirý, árqaısysynyń qurylymdyq erekshelikterin ajyrata bilýge úıretý;
Damytýshylyq: tapsyrmalar men oıyn elementteri arqyly oılaý qabiletterin damytý
Tárbıelik: jańa taqyrypty meńgerte otyryp, tyńdaı bilýge, durys sóıleı bilýge, sabyrlylyqqa tárbıeleý, týǵan tilimizdiń qadir - qasıetin uǵyndyrý.
Sabaqtyń túri: jańa bilimdi meńgertý sabaǵy
Ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, toppen jumys, tirek - syzbalarmen jumys
Kórnekiligi: slaıd, dıdaktıkalyq materıaldar

Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi. 1. Sálemdesý
2. Túgendeý
3. Nazaryn sabaqqa aýdarý

İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. «Sóz tirkesi» taqyryby boıynsha suraqtar:
1) Sóz tirkesi degen ne? Mysal.
2) Sózder ózara qandaı tásilder arqyly baılanysady? Mysal.
3) Sózderdiń baılanysý túrleri? Mysal.
4) Sóz tirkesiniń qandaı túrleri bar? Mysal.
5) Sóz tirkesi men turaqty tirkesiniń aıyrmashylyǵy? Mysal.

2. Mátinnen sóz tirkesterin terip, toptastyryp jazyńdar.
Qıysý Matasý Meńgerý Qabysý Janasý
Janýarlar ómirine úńilip qaraıtyn bolsaq, olardyń ishinde adamdardyń senimdi serigi – ıt. Munyń ózindik syry bar. It – úı janýarynyń ishindegi eń birinshi qolǵa úırengeni. Bul kúnderi adamzat jer betinde ıttiń úsh júzden astam túrin biledi. It – óte saq, ıesin, onyń qora - jaıyn qorǵaıtyn senimdi haıýan. Ol – soǵysta sapór jáne baılanysshy, memlekettik shekarany kúzetýde shekarashylardyń taptyrmas járdemshisi. It adamǵa úlken qyzmet kórsetip keledi.

İİİ. Jańa sabaq.
1. Sóılem – birneshe tıanaqty oıdy bildiretin sózder toby. Aıtylý maqsaty men ıntonasıasyna, mazmunyna qaraı habarly, suraýly, lepti, buıryqty; quramyna qaraı jaı jáne qurmalas bolyp bólinedi.
Asan búgin sabaqqa kelmedi. (habarly)
Asan búgin sabaqqa kelmedi me? (suraýly)
Asannyń búgin sabaqqa kelmegenin qarashy! (lepti)
Asan erteń sabaqtan qalmasyn! (buıryqty)

2. Jaı sóılem — bir ne birneshe sóz ben sóz tirkesterinen quralyp, tıanaqty bir ǵana oıdy bildiretin sóılem. Jaı sóılemniń negizgi ereksheligi — quramyndaǵy sózder ózara bir - birimen semantıkalyq birlikte bolady, ekpin tutastyǵy, sózderdiń oryn tártibi saqtalady.
Jaı sóılemderdi qurylysyna qaraı jikteý sóılem músheleriniń qatysýyna baılanysty.

3. Jaqty sóılem – bastaýyshy bar nemese bastaýyshty baıandaýysh arqyly tabýǵa bolatyn sóılem. Jaqty sóılemniń belgileri:
• Turlaýly músheleri tolyq bolady;
• Turlaýly músheleri úsh jaqta qıysa baılanysady;
• Keıde jasyryn turǵan bastaýyshty baıandaýysh arqyly tabýǵa bolady.
Mysaly: Adamdar nardy kóbinese júk tasýǵa paıdalanady.
Jaqsyz sóılem – oıdyń ıesinen góri isteletin istiń ózin kórsetý basym bolatyn sóılem. Bastaýyshyn múlde tabýǵa kelmeıdi. Jaqsyz sóılemniń baıandaýyshynyń jasalý joldary:
• - qy, - ki, - ǵy, - gi jurnaqtary+jiktik jalǵaý + kel kómekshi etistigi. Mysaly: Ardaqtyń oqyǵysy keledi
• Tuıyq etistik + ataý septik nemese barys septik + múmkin, jón, kerek, qajet degen beıtarap sózder. Úlkenderge oryn berý kerek.
• Quramynda bastaýyshy bar turaqty sóz tirkesi. Onyń qoryqqannan tóbe shashy tik turdy.
• İlik septigindegi tuıyq etistik + «keregi joq», «qajeti joq» degen beıtarap sózder. Ony aıtýdyń qajeti joq.
• - yp, - ip, - p + «bol» etistiginiń bolymsyz túri. Onyń sózin túsinip bolmaıdy.
• Tuıyq etistik+ barys septik +bol, jara, týra kel kómekshi etistikteri. Aýylǵa barýǵa týra keldi.

4. Jaı sóılemniń jalań ne jaıylma bolyp bólinýi turlaýsyz músheleriniń qatysý, qatyspaýyna baılanysty. Jalań sóılem tek bastaýysh pen baıandaýyshtan turady. Turlaýsyz músheniń biri bolsa da qatysqan sóılem jaıylma sóılem boldy. Mysaly:
Ájem keldi. (jalań)
Ájem qonaqtan keldi. (jaıylma)

5. Tolymdy sóılem – aıtylýǵa tıisti músheleri túgel qatysatyn jaı sóılemniń túri. Basqa sóılemderge táýeldi bolmaı, derbes aıtyla beredi. Mysaly: Olar arttaryna máńgi óshpes iz qaldyrdy.
Tolymsyz sóılem – aıtylýǵa tıisti turlaýly ne turlaýsyz múshelerdiń túsip qalǵan. Mysaly: – Qaıdan keldiń? – Astanadan.
6. Ataýly sóılem – is - oqıǵany baıandamaı, tek soǵan baılanysty jaǵdaıdy atap kórsetetin jaı sóılemniń túri. Ataýly sóılem negizinen zat esimnen bolady, quramyna qaraı bir sózden, sóz tirkesinen, kúrdeli sózden bola alady. Maǵynasyna qaraı mezgil meken, qubylys, qımyl ataýlaryn kórsetedi. Mysaly: Qys. Qaqaǵan aıaz. Alaı - dúleı ulyǵan boran.

IV. Bilimdi bekitýge arnalǵan tapsyrmalar.
1. Jaı sóılemderge sıntaksıstik taldaý jasap, túrlerine qaraı ajyratyńyz:
• Er jigittiń eki sóılegeni – ólgeni.
• Úlkenderge qurmet kórsetý kerek.
• Ulylardyń sózin uqpaǵan ulyp qalar.
• Kóp sóılegen myljyń shyn sózdi az aıtady
• Tús qaıta árqaısymyz óz sharýamyzǵa kiristik.
• Tús qaıta sharýamyzǵa kiristik.
• Kúz. Aınala sap - sary. Qulazyǵan dala.